نیت واقعی عربستان و روسیه از جنگ قیمت نفت

خبرگزاری ایسنا: عربستان سعودی اصرار داشت که سهم کشور‌های اوپک و غیراوپک از کاهش تولید دو به یک باشد، اما روسیه نیازی به کاهش تولید نمی‌دید، زیرا از نظر مسکو، محدودیت عرضه کشور‌های اوپک و غیراوپک به صنعت نفت شیل آمریکا اجازه داده است شکاف به وجود آمده در بازار را پر کنند.

اکنون که قیمت‌های نفت ریزش پیدا کرده است و عربستان سعودی قصد دارد نفت ارزان زیادی به بازار عرضه کند، بسیاری از شرکت‌های حفاری نفت شیل کوچکتر در آمریکا همانند اواخر سال ۲۰۱۵ دچار روشکستگی می‌شوند. شرکت‌های نفت شیل از سال ۲۰۱۴ به کمک قیمت‌های بالاتر نفت و پیشرفت‌های فنی تولید نفت آمریکا را افزایش داده و عامل تولید یک سوم از نفت این کشور در خشکی بودند. تولید نفت آمریکا از ۵.۷ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۱ بیش از دو برابر افزایش در سال ۲۰۱۸ داشت و از تولید نفت روسیه و عربستان سعودی پیشی گرفت و این کشور را که چند سال از رفع ممنوعیت صادراتش نمی‌گذشت، به یک صادرکننده بزرگ تبدیل کرد.

روسیه با همراه کردن تولیدکنندگان غیراوپک مانند جمهوری آذربایجان، بحرین، بولیوی، قزاقستان و مکزیک در دسامبر سال ۲۰۱۶ نقش مدیریت را به دست گرفت و این گروه با کشور‌های عضو اوپک برای محدودیت عرضه و حذف مازاد عرضه در بازار نفت توافق کردند.

ملک سلمان بن عبدالعزیز پس از این که در ژانویه سال ۲۰۱۵ به پادشاهی رسید، تصمیم گرفت روابطش با کرملین را بهبود دهد و برای این منظور محمد ۲۹ ساله پسر محبوبش و معاون اول و وزیر دفاع را به همراه وزیران خارجه و نفت خود به مجمع اقتصادی بین‌المللی روسیه در سن پترزبورگ فرستاد. شاهزاده محمد بن سلمان در دیدار با ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه درباره سرمایه گذاری عربستان سعودی در این کشور صحبت کرد که در آن زمان تحت تحریم‌های اقتصادی آمریکا و اتحادیه اروپا قرار داشت. پس از مداخله نظامی سپتامبر کرملین در سوریه و حمایت این کشور از بشار الاسد، محمد بن سلمان به سوچی رفت و در دیدار با پوتین تضمین گرفت که روسیه قصد ندارد با رقبای ریاض اتحاد نظامی تشکیل دهد.

بازگشت ایران به بازار نفت در ژانویه سال ۲۰۱۶ که پس از امضای برجام و رفع تحریم‌های بین‌المللی صورت گرفت و ورود آمریکا به بازار صادرات نفت، باعث ایجاد اشباع عرضه شد و در نتیجه قیمت‌ها از ۱۱۵ دلار در اواسط سال ۲۰۱۴ به ۲۷ دلار در هر بشکه سقوط کردند. این امر باعث شد محمد بن سلمان و پوتین پنجم سپتامبر در حاشیه نشست گروه جی ۲۰ در هانگژوی چین دیدار کرده و برای همکاری در بازار‌های نفت از طریق محدودیت عرضه، حذف اشباع و تقویت قیمت‌ها توافق کردند.

در نتیجه گروه کشور‌های اوپک و غیراوپک در دسامبر ۲۰۱۶ با نخستین دور کاهش تولید خود موافقت کردند که تحت آن سهم اوپک ۱.۲ میلیون بشکه در روز و تولیدکنندگان غیراوپک ۵۵۸ هزار بشکه در روز بود. عربستان سعودی با کاهش تولید به میزان ۵۰۰ هزار بشکه در روز، تولیدش را ۴.۵ درصد از سطح تولید ۱۰.۵۶ میلیون بشکه در روز کاهش داد و روسیه تولیدش را به میزان ۳۰۰ هزار بشکه در روز محدود کرد. بهای نفت برنت بلافاصله ۱۰ درصد جهش یافت و به ۵۲ دلار در هر بشکه و وست تگزاس اینترمدیت به ۴۹.۵۰ دلار رسید.

اجرای یک استراتژی با منافع دوجانبه در صادرات نفت، زمینه را برای گسترش همکاری‌های ریاض و مسکو فراهم کرد. ملک سلمان در اکتبر سال ۲۰۱۷ به مسکو رفت و نخستین پادشاه عربستان سعودی که از این کشور دیدار کرد. دو طرف ۱۵ توافق هکاری در بخش‌های نفت، امور نظامی امضا کردند که شامل یک قرارداد تسلیحات سه میلایرد دلاری و حتی اکتشاف فضا بود. محمد بن سلمان که به تازگی به عنوان ولیعهد عربستان سعودی منصوب شده بود، در ژوئن سال ۲۰۱۸ به عنوان مهمان پوتین در مراسم افتتاح جام جهانی فوتبال در مسکو حضور یافت.

پوتین هم اکتبر گذشته به ریاض رفت و اکثر اعضای هیات دولت و صد‌ها مدیر بازرگانی را همراه برد. وی به همراه سران سعودی بر مراسم امضای ۲۱ توافق دوجانبه شامل میلیارد‌ها دلار قرارداد سرمایه گذاری در بخش‌هایی مانند هوافضا، فرهنگ، بهداشت و فناوری پیشرفته نظارت کردند. رییس جمهور روسیه در دیدار با ولیعهد عربستان سعودی به این موضوع اشاره کرد که صندوق سرمایه گذاری دولتی سعودی ۱۰ میلیارد دلار برای پروژه‌های سرمایه گذاری مستقیم خارجی در روسیه اختصاص داده است.

روسیه در بخش نفت شاهد کاهش سهم بازار خود در برابر صادرات نفت آمریکا و تخفیف‌هایی بود که شرکت آرامکوی سعودی برای افزایش سهم بازار به خریداران عرضه می‌کرد. پیمان محدودیت عرضه که در سال ۲۰۱۹ میان کشور‌های اوپک و غیراوپک توافق شده بود در ۳۱ مارس به پایان می‌رسید و به توافق جدیدی برای محدودیت عرضه نیاز بود. در فاصله اول ژانویه تا اوایل مارس که نیمکره شمالی دمای هوای گرمتری را تجربه کرد و ویروس کرونا در چین شیوع یافت، قیمت‌های نفت ۲۰ درصد سقوط کرد و به ۴۶ دلار در هر بشکه رسید.

اوپک طرحی را برای افزودن یک میلیون بشکه در روز به کاهش تولید خود و افزودن ۵۰۰ هزار بشکه در روز به کاهش تولید متحدانش طراحی کرد. پوتین این پیشنهاد را رد و اظهار کرد که محدودیت‌های قبلی باعث شده است تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا سهم بازارشان را افزایش دهند و آمریکا به یک صادرکننده بزرگ نفت تبدیل شود.

ولیعهد عربستان سعودی که از این مخالفت به خشم آمده بود، به شرکت آرامکوی سعودی دستور داد از اول آوریل تخفیف‌های بالایی به خریداران عرضه کند. آرامکو همچنین اعلام کرد تولیدش را از ۹.۸ به ۱۲.۳ میلیون بشکه در روز افزایش خواهد بود. پوتین هم تصمیم گرفت تولید نفت روسیه را ۳۰۰ هزار بشکه در روز افزایش دهد. تا پایان معاملات نهم مارس، شاخص قیمت نفت برنت و وست تگزاس اینترمدیت هر یک ۲۵ درصد سقوط کرده و به ترتیب به ۳۴.۳۶ و ۳۱.۱۳ دلار در هر بشکه رسیدند. بانک مرکزی آمریکا از ۱۲ مارس میلیارد‌ها دلار به سیستم مالی خود تزیق کرده و بازار از آن زمان پرنوسان مانده است به طوری که شاخش داوجونز از ابتدای امسال تاکنون بیش از ۳۰ درصد افت کرده است.

در بن بست کنونی میان پوتین و بن سلمان تحلیلگران به این می‌اندیشند که کدام طرف اول تسلیم میشود. اقتصاد روسیه که بودجه اش را بر مبنای قیمت نفت ۴۲.۵۰ دلار در هر بشکه تنظیم کرده است، تنوع بیشتری نسبت به همتای سعودی خود داشته و صنعت دفاعی قوی دارد که صادراتش پس از آمریکا در رتبه دوم است. اما طبق گزارش صندوق بین المللی پول، بودجه عربستان در قیمت نفت ۸۵ دلار در هر بشکه متوازن می‌شود. با این حال ذخایر ارزی خارجی و طلای ریاض در سپتامبر سال ۲۰۱۹ به ۴۹۶.۸ میلیارد دلار رسید که بالاتر از ذخایر روسیه به میزان ۴۱۹.۶ میلیارد دلار بود.

در روسیه، صادرات سوخت‌های فسیلی و انرژی ۶۴ درصد از کل صادرات این کشور را تشکیل می‌دهد. بخش نفت و گاز ۴۶ درصد از کل مخارج دولت را پوشش داده و در حدود ۳۰ درصد از تولید ناخالص داخلی سهیم است. در عربستان سعودی بخش نفت حدود ۸۵ درصد از درآمد این کشور، ۹۵ درصد از درآمد‌های صادراتی و ۴۲ درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد. پس از تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۴، روسیه با رکودی مواجه شد که در سال ۲۰۱۷ پس از افزایش قیمت‌های نفت، خاتمه پیدا کرد. از آن زمان اقتصاد این کشور تثبیت شده است، اما اختلاف اخیر با ریاض، باعث شده است ارزش روبل ۱۰ درصد سقوط کند.

بر اساس گزارش رویترز، صنعت نفت شیل آمریکا پس از این که در سال ۲۰۱۵ از عرضه ارزان نفت عربستان سعودی تحت فشار قرار گرفته بود، با کاهش هزینه موفق شد سطح قیمت نفت برای سودآوری را از ۶۵ دلار به ۴۶ دلار کاهش دهد. اما اکنون که قیمت نفت به پایین ۳۰ دلار سقوط کرده است، این صنعت با چالش روبرو شده است. اگر این روند ادامه پیدا کند، تاریخ ممکن است تکرار شود و بسیاری از شرکت‌های حفاری نفت شیل کوچک و مستقل آمریکا به ورشکستگی افتاده و متقاضی حمایت در برابر ورشکستگی شوند، زیرا قادر نخواهند بود بدهی‌های خود را به بانک‌ها پرداخت کنند. این اتفاق یقینا مسکو را خوشنود خواهد کرد.