۱۷۰۰ هزار میلیارد تومان نقدینگی چگونه جهت دهی می‌شود؟

مقاومتی نیوز: هدایت نقدینگی واژه‌ای است که در محافل مختلف سیاسی و کارشناسی، مورد بحث قرار گرفته و در خصوص راهکار‌ها و البته امکانپذیری آن، صحبت‌های مختلفی شده است.

جمعی از کارشناسان و مسئولین اقتصادی معتقدند که این امکان وجود دارد تا «نقدینگی موجود» در جامعه که در حال حاضر بیش از ۱۷۰۰ هزار میلیارد تومان است، به سمت بخش‌های مولد اقتصادی جهت دهی شود و از آثار نامطلوب و مخرّب آن به ویژه در شرایط نابسامان اقتصادی، جلوگیری به عمل آید.

در مقابل، عده‌ای نیز معتقدند واژه هدایت نقدینگی درست نبوده و اصولا هدایت نقدینگی موجود امکانپذیر نیست؛ به عقیده ایشان، هدایت نقدینگی تنها در خصوص «خلق پول و پول جدید» معنی پیدا می‌کند.

تبارشناسی «هدایت نقدینگی»

نقدینگی به صورت سپرده در حساب‌های بانکی وجود دارد؛ لذا هیچ گاه سپرده از بانک و حساب‌های بانکی خارج نمی‌شود، بلکه از یک حساب به حساب دیگر منتقل می‌گردد. اما همین تغییر حساب، باعث می‌شود که در فضای واقعی اقتصاد کشور نیز تحولاتی رخ دهد؛ لذا آنچه از هدایت نقدینگی مدنظر سیاستگذار بوده، همین تحولات است.

بر این اساس، هدایت نقدینگی ۳ گونه مختلف دارد که در ادامه تشریح شده است:

تغییر ترکیب سپرده‌های بانکی: فرض می‌شود که بخشی از جامعه که حساب‌های کوتاه مدت بانکی دارند و بابت آن سود می‌گیرند، این امکان را پیدا نمایند که با سودی قابل توجه، سپرده کوتاه مدت خود را به سپرده بلندمدت تبدیل نمایند؛ در واقع شرایطی ایجاد شود که سپرده گذاری بلندمدت برای آن‌ها بیشتر از سپرده گذاری کوتاه مدت صرفه اقتصادی داشته باشد.

در این شرایط، با تبدیل سپرده‌های کوتاه مدت به بلندمدت، امکان جابجایی نقدینگی برای صاحبان این سپرده‌ها کاهش یافته و در واقع سرعت گردش پول غیربهینه، کاهش می‌یابد؛ چرا که فردی که تا پیش از این می‌توانسته پول خود را بلافاصله صرف سرمایه گذاری در بورس، خرید سکه و طلا و … نماید، دیگر این امکان را به راحتی ندارد؛ بنابراین ایجاد امکان سپرده گذاری بلندمدت، یکی از انواع «هدایت نقدینگی موجود» است که با تغییر ترکیب سپرده‌ها رخ می‌دهد و در نهایت به کاهش «گردش غیربهینه پول» می‌انجامد.

تغییر ترکیب دارندگان دارایی: فرض می‌شود که تعداد قابل توجهی سوداگر و ملّاک در بازار مسکن وجود دارد که کار اصلی آنها، خرید زمین و ملک و فروش آن پس از یک مدت است تا از این طریق سود کسب نمایند. حال در صورتی که با وضع مالیات بر عایدی سرمایه، این افراد ملزم گردند در خرید و فروش خانه‌های غیراصلی خود مالیات بپردازند، دیگر این بازار برایشان سودده نخواهد بود؛ لذا املاک خود را عرضه می‌کنند تا از بازار خارج شوند.

در این شرایط، افراد صاحب نقدینگی و متقاضی خرید مسکن اول که مشمول مالیات نمی‌شوند، وارد این بازار می‌شوند. در محل سپرده‌های بانکی نیز، سپرده متقاضیان مسکن اول به ملّاکان منتقل شده و این افراد، به دنبال محل دیگری برای کسب سود می‌روند؛ در صورتی که طبق مثال اول، سپرده‌های بلندمدت جذابیت داشته باشد، این منابع به آن حساب‌ها منتقل می‌شود؛ بنابراین این حالت نیز یک نوع «هدایت نقدینگی موجود» است که طی آن ترکیب دارندگان دارایی تغییر یافته و عادلانه‌تر شده و «گردش پول» در اقتصاد نیز بهینه‌تر می‌شود.

تغییر ترکیب سرمایه گذاری ها: فرض می‌شود علاوه بر سپرده گذاری بلندمدت که در دو مثال قبلی امکان آن وجود داشت، این امکان برای صاحبان سپرده‌های کوتاه مدت ایجاد شود که منابع خود را در پروژه‌های کلان سرمایه گذاری نموده و از سود آن بهره ببرند.

در این شرایط، گردش پول در اقتصاد یک مرحله بهینه می‌شود و صرف اقدامات مفید می‌گردد. در واقع با انتقال سپرده از حسابی که می‌توانست خود به منجر به ایجاد نوسان در بازار شود، به حسابی که امکان استفاده کوتاه مدت از آن وجود ندارد، مصرف نقدینگی یک پله بهینه‌تر می‌شود.

هرچند نقدینگی در این حالت از حساب فرد به حساب صاحب شرکت می‌رود؛ اما وی می‌تواند با خرید کالای مورد نیاز از محل نقدینگی، پروژه را تکمیل نموده و ضمن اشتغال زایی، درآمد بیافریند؛ بنابراین همان میزان نقدینگی که تا پیش از آن، محل مصرف بهینه در اقتصاد نداشت، صرف اقدامات مرتبط با رشد اقتصاد می‌شود.

بهینه سازی گردش پول، مفهوم هدایت نقدینگی

شاید این بیان که نقدینگی موجود، امکان برداشتن از جایی و بردن به جایی دیگر ندارد، درست باشد، اما امکان هدایت و بهینه سازی گردش پول موجود در اقتصاد که همان «هدایت نقدینگی» است، وجود دارد؛ بدون اینکه نیاز به خلق پول جدید باشد.

در ۳ گونه فوق، هیچ تسهیلات جدیدی ارائه نشده است و لذا خلق پول جدید هم رخ نداده است؛ در این موارد، هدایت نقدینگی موجود رخ داده که معنای دقیق آن، بهینه سازی گردش پول موجود در اقتصاد است؛ لذا می‌توان با سیاست هایی، از سرعت مازاد و گردش غیرمولد پول موجود کاست و این گردش را بهینه نمود تا منجر به رشد اقتصاد و کاهش فعالیت‌های مخرّب گردد.

۳ پیشنهاد عملیاتی برای هدایت نقدینگی در اقتصاد

بر اساس ۳ گونه هدایت نقدینگی که مفهوم آن تشریح گردید، ۳ اقدام می‌توان طراحی نمود تا این مهم محقق گردد. این ۳ اقدام در ادامه آمده است:

حذف سود سپرده‌های کوتاه مدت و ایجاد جذابیت در سپرده‌های بلندمدت: در حال حاضر سپرده‌های کوتاه بانکی علیرغم اینکه سود دریافت می‌کنند، این امکان را برای دارنده آن ایجاد می‌نماید که هر لحظه سپرده خود را در یک بازار تخلیه نموده و منجر به نوسان گردد. چنین بستری، ظرفیت فعالیت‌های سوداگرانه در اقتصاد را ایجاد نموده و خود مخرب است. افراد برای سپرده گذاری و کسب سود که خود نوعی سرمایه گذاری محسوب می‌شود، باید حداقل برای شش ماه برنامه ریزی داشته باشند.

بر این اساس، پیشنهاد می‌شود سود سپرده‌های کوتاه مدت حذف شده و سپرده‌های بلندمدت جذابیت و سودآوری بیشتری داشته باشد تا هم صاحبان سپرده، برای سرمایه گذاری دوره بلندمدت تری را انتخاب کنند و هم بانک، بتواند برای انتخاب بخش‌های مدنظر جهت سرمایه گذاری برنامه ریزی نماید.

اخذ مالیات بر عایدی سرمایه در بازار‌های موازی تولید: مالیات بر عایدی سرمایه (CGT) ابزاری است که در کشور‌های جهان به منظور کنترل سوداگری استفاده می‌شود و خاصیت تنظیم گری در اقتصاد دارد. این پایه مالیاتی مهمترین و قدیمی‌ترین ابزار در دنیا برای جلوگیری از هجوم نقدینگی به سمت فعالیت‌های غیرمولد اقتصاد و در نتیجه ممانعت از افزایش غیرمتعارف قیمت‌ها، بروز نوسانات و تقویت سوداگری در بازار‌های موازی تولید است. مالیات بر عایدی سرمایه با کاهش چشم‌انداز سود سفته بازی در ارز، طلا، مسکن و خودرو، زمینه را برای هدایت نقدینگی به سمت بازار سرمایه و بخش‌های مولد فراهم خواهد کرد. بدون جلوگیری از سود‌های غیرمتعارف و بادآورده در فعالیت‌های غیرمولد، سخن گفتن از «هدایت نقدینگی» اثری نخواهد داشت.

با توجه به نیاز مبرم آحاد جامعه، شرایط وخیم شاخص‌های دسترسی به مسکن، احتمال بروز نوسانات مجدد قیمتی و نیز فراهم بودن زیرساخت‌ها برای پیاده سازی به گفته مسئولین مالیاتی، پیشنهاد می‌گردد این ابزار مدرن و هدفمند در گام اول در بازار مسکن اعمال گردد و به تدریج در سایر بازار‌های موازی تولید اجرایی شود.

ایجاد سازوکار سرمایه گذاری در پروژه‌های کلان برای عموم جامعه: پس از جلوگیری از هجوم نقدینگی به سمت فعالیت‌های غیرمولد، ضروری است برای حرکت این سرمایه‌ها به سمت تولید و فعالیت‌های مولد و سودآور اقتصادی تدابیری اندیشیده شود و شرایط آن برای مردم فراهم گردد. پروژه‌های کلان نفت و گاز و زیرساخت‌های عمرانی کشور دو نمونه از این موارد است که طبق بررسی‌های انجام شده، در مجموع حداقل به ۱۰۰۰ هزار میلیارد تومان سرمایه و نقدینگی نیاز دارد که تامین آن از طریق بودجه دولت یا سرمایه گذاری خارجی (به دلیل ریسک‌های بالای آن)، امکانپذیر نیست.

در این زمینه پیشنهاد می‌شود دولت با تشکیل صندوق پروژه به عنوان یک سازوکار اجرایی برای پروژه‌های کلان نفت و گاز و همچنین تدوین قرارداد‌های همکاری با استفاده از روش‌های مشارکت عمومی-خصوصی (PPP) برای پروژه‌های عمرانی، نقدینگی موجود در جامعه و سرمایه‌های خرد و نیمه خرد مردمی را به سمت این قبیل فعالیت‌ها هدایت نماید.