ماراتن تحریم‌ها به کجا می‌کشد؟

ایرنا: زمستان ۹۷ به رغم سرمای هوا در تهران و بسیاری از شهر‌های ایران، تنور تقابل با جمهوری اسلامی و ایرانی‌ها در کاخ سفید داغ است. اوضاع در واشنگتن به شکلی است که گویا ترامپ و همراهانش بسیاری از پرونده‌های سیاست خارجی را به کناری نهاده و روی موضوع ایران متمرکز شده اند. تیم سیاست خارجی ترامپ به خصوص طی یکی دو ماه گذشته برنامه‌های ویژه‌ای را برای ایران تدارک دیده اند یا در مذاکره با بازیگران جهانی و منطقه‌ای در هر موضوع قابل ارتباط با ایران، تشدید فشار‌ها را به صورت محوری مهم دنبال کرده اند. در سفر اخیر «مایک پمپئو»، تنگ‌تر کردن حلقه تحریم‌ها علیه ایران و اعمال فشار بر کشور‌های خاورمیانه برای همراهی با سیاست‌های تحریمی ترامپ هر چند در صدر اهداف تور منطقه‌ای وزیر امور خارجه آمریکا قرار گرفت، اما در موضوعاتی، چون خروج نظامیان آمریکایی از سوریه، همکاری‌های نظامی، چانه زنی نفتی با صادرکنندگان انرژی و ... نیز مقابله با تهران و آنچه اقدامات بی ثبات کننده ایران خوانده می‌شود برجسته بوده است. یکی از مهمترین نمود‌های تشدید خصومت کاخ سفید علیه ایران، اعلان برگزاری نشستی در لهستان با عنوان «صلح و امنیت در خاورمیانه» است که قرار است اواخر بهمن ماه دستور‌های کار ویژه‌ای را علیه سیاست‌های منطقه‌ای تهران دنبال کند. همچنین برخی رسانه‌ها طی روز‌های اخیر از درخواست «جان بولتون» مشاور امنیت ملی ترامپ از پنتاگون برای طراحی گزینه‌های نظامی علیه جمهوری اسلامی ایران خبر داده اند. به این ترتیب، فشار‌های حداکثری واشنگتن در فاز‌های متعدد و موازی سیاسی، تبلیغاتی و به ویژه اقتصادی، در پی تضعیف و عقب راندن جمهوری اسلامی ایران از موضع اقتدار منطقه‌ای است. پیامد این فشار‌ها سبب شده تا مسوولان اجرایی کشور نیز از دشواری‌های تحریم سخن بگویند. در این زمینه سخنان روز پنجشنبه «محمدباقر نوبخت» رئیس سازمان برنامه و بودجه قابل تامل می‌نمایند. نوبخت در نشست ستاد اقتصاد مقاومتی جنوب کرمان با اشاره به محدودیت‌های ایجاد شده پیش روی صادرات نفت ایران و محقق نشدن درآمد برنامه ریزی شده بر اساس صادرات ۲.۵ میلیون بشکه‌ای اظهار داشت: در سال ۹۰ تا ۹۱ با وجود آن تحریم ها، اینقدر با مشکل مواجه نشده بودیم. به گفته وی، هرگاه با طرفی مذاکره می‌کنیم می‌بینیم از سوی آمریکا شبانه با آن تماس گرفته و تهدیدش می‌کنند از این رو با بسیاری از مشکلات مواجهیم. هم زمان با سفر خاورمیانه‌ای پمپئو، «برایان هوک» نماینده ویژه امور ایران در وزارت خارجه ایالات متحده در نشستی در امارات متحده عربی عنوان داشت، آمریکا دیگر معافیت‌های نفتی برای خریداران نفت ایران را تمدید نخواهد کرد. چند روز پس از این اظهارات برخی رسانه‌ها تحلیل‌هایی در رد امکان توقف معافیت‌های نفتی منتشر ساخته اند. از جمله «رویترز» در گزارشی تازه به نقل از تحلیلگران پیش بینی کرده که آمریکا پس از انقضای دوره شش ماهه معافیت هشت مشتری نفت ایران از تحریم‌های آمریکا اقدام به تمدید این موعد خواهد کرد. بر اساس این تحلیل‌ها هزینه‌های افزایش بهای نفت برای ترامپ و جلوگیری از وقوع رخداد‌های غیرقابل پیش بینی در بازار نفت و همچنین تعویق نزاع با مخالفان داخلی و بین المللی تشدید فشار‌ها بر ایران منجر به تمدید معافیت‌هایی می‌شود که از ابتدای نوامبر (میانه آبان ماه) یعنی آغاز تحریم‌های ثانویه تا ماه می ۲۰۱۹ امتداد می‌یابد. ترامپ پس از خروج از برجام هدف خود را به صفر رساندن صادرات نفت ایران عنوان کرده بود، اما گذشت یک سال از نقض توافق هسته‌ای نیز رئیس جمهوری آمریکا را به این هدف نخواهد رساند و پس از آن نیز کاخ سفید راه دشواری را برای عملی سازی این ادعا پیش رو خواهد دید. بسیاری از تحلیل‌ها در این زمینه ناظر بر این مفروض است که چینی‌ها به عنوان بزرگترین خریداران نفت ایران، خود عضوی از برجام بوده و تعهداتی را برای حفظ توافق هسته‌ای برعهده گرفته اند. بر خلاف تحریم‌های ابتدای دهه جاری که بر اساس قطعنامه‌های شورای امنیت بر ایران تحمیل شد، موج تازه تحریم‌ها صرفا تابعی از سیاست‌های یکجانبه گرایانه ترامپ بوده و تن دادن چین به آن به معنای قرار گرفتن یک علامت پرسش بزرگ پیش روی جایگاه جهانی پکن خواهد بود. در کنار ترکیه که رسما اعلام کرده از تحریم‌های آمریکا تبعیت نخواهد کرد، کشور‌هایی مانند هند، کره جنوبی و ژاپن قرار دارند که ملاحظات و سیاست‌های واردات انرژی این کشور‌ها با تحریم‌های نفتی واشنگتن سازگار نیست و شرکت ها، صنایع و پالایشگاه‌های این کشور‌های شرقی را با هزینه‌های چشمگیر مواجه خواهد ساخت. البته چالش‌های تحریمی تنها به فروش و صادرات نفت به مشتریان سنتی محدود نیست و بازگشت پول نفت به کشور نیز به مساله‌ای غامض مبدل شده است. در این ارتباط و به موازات رایزنی‌های دوجانبه ایران با مهمترین کشور‌های طرف تجارت خارجی، اروپایی‌ها باز هم از راه اندازی عنقریب سازوکار مبادله مالی موسوم به SPV خبر داده اند. بر اساس اعلام یکی از سخنگویان اتحادیه اروپا در پنجشنبه هفته گذشته، در ادامه به روزرسانی قواعد ضدتحریمی موسوم به قوانین انسداد و نیز تسهیلات مالی بانک سرمایه گذاری اروپا، SPV در آستانه راه اندازی قرار گرفته است. البته هنوز گستره مبادلات این سازوکار و میزبان آن مشخص نیست و گمان می‌رود در مراحل نخست مراوده کالا‌های اساسی مانند مواد غذایی و دارویی را در برگیرد. از سوی دیگر پیوستن به FATF، الزامی برای ایجاد امکان مبادلات مالی ایران با شرکت‌های خارجی است و موعدی که این سازمان بین دولتی برای ایجاد زمینه‌های الحاق درنظر گرفته در ماه فوریه یعنی حدود یک ماه دیگر به پایان می‌رسد. در همین زمینه تکلیف دو لایحه از چهار لایحه پیوستن به FATF مشخص شده و رایزنی‌ها در مجلس، مجمع تشخیص مصلحت و نیز شورای نگهبان درباره تعیین تکلیف لوایح پیوستن ایران به کنوانسیون مبارزه با جرائم سازمان‌یافته فراملی (پالرمو) و کنوانسیون مقابله با تأمین مالی تروریسم (CFT) در جریان است. مجموع این شرایط نشان از ناکامی آمریکایی‌ها در محقق ساختن برنامه ریزی‌های تحریمی علیه ایران دارد. در مقابل نیز ایران نیاز به تلاشی مضاعف دارد تا دشواری‌های ناشی از تحریم‌ها را پشت سرگذاشته و وضعیت قابل اتکایی را برای روابط تجاری، تامین نیاز‌های خارجی و درآمد‌های ارزی و تقویت تاب آوری اقتصاد کشور در برابر تحریم‌های فزاینده را به وجود آورد.