جراحی اقتصادی که بدون بخیه ماند!/ چرا مبلغ یارانه در این ۷ سال تغییر نکرد؟

سرویس اقتصادی فردا؛ اکبر ابدالی محمدی*: یکی از بازاریان که در مرکز یکی از استانهای محروم کشور است تعریف می کرد که وقتی یارانه پرداخت می شود مردم کم بضاعتی که در طول ماه توان خرید گوشت ندارند، روز بعد جلوی قصابی و مرغ فروشی محل ما برای خرید صف می بندند.

طرح هدفمندی یارانه ها از سال 1389 با مشارکت مجلس و دولت شروع شد. برخی کارشناسان، این طرح را بزرگترین جراحی اقتصاد ایران عنوان کردند. مهمترین هدف این طرح اجرای عدالت اقتصادی در جامعه بود به این معنی که تا قبل از هدفمندی یارانه ها، افراد برخوردار و دهک های بالای جامعه به دلیل تمکن مالی و مصرف بالاتر، سهم بیشتری از یارانه ها را نصیب خود می کردند. این سوال جدی مطرح است که مثلا کسی که ماشین دارد و در شهر زندگی می کند چرا باید از یارانه بنزین استفاده کند و مثلاً بنزین 2000 تومانی را 1000 تومان استفاده کند؛ اما یک روستایی که فاقد اتومبیل است از این یارانه بنزین بی بهره باشد. مصرف روزانه بنزین کشور 75 میلیون لیتر است بنابراین (با فرض قیمت واقعی 2000 تومانی برای بنزین) دولت در سال حدود 27 هزار میلیارد تومان یارانه فقط برای بنزین به کسانی که ماشین دارند می دهد. با این مبلغ می توان میزان یارانه کل مردم را 50 درصد افزایش داد.

متأسفانه به دلیل نبود بانک اطلاعاتی از میزان درآمد خانوارها و عدم برنامه دولت برای حل این مشکل، تعداد زیادی از مردم (بیش از 90 درصد) خواستار دریافت یارانه شدند. پرداخت عمومی یارانه ها به همه مردم شاید در سالهای ابتدایی این طرح برای جلوگیری از ایجاد بحران اجتماعی ضروری بود اما ادامه این روند فاقد توجیه منطقی و کارشناسی است. طی 7 سال گذشته که از شروع این طرح می گذرد مبلغ پرداختی به مردم همان 45 هزار تومان بوده و تغییری نکرده است. با توجه به تورم موجود در جامعه طی این سالها و افزایش نرخ دلار ارزش واقعی 45 هزار تومان یارانه در حال حاضر کمتر از 15 هزار تومان نسبت به سال 89 است.

در سال 1390 درآمدهای نفتی و مالیاتی دولت حدود 93 هزار میلیارد تومان بود که پرداخت نقدی یارانه ها به مردم سهم 45 درصدی از مصرف درآمدهای دولت داشت. با افزایش درآمد دولت در سال 1395 به 148 هزار میلیارد تومان، پرداخت یارانه ها (با فرض ثابت بودن مبلغ پرداختی سالانه به کل مردم) 28 درصد است.

در سال 1393 مردم علیرغم دعوت دولت، با ثبت نام در سامانه هدفنمندی یارانه ها از دریافت یارانه انصراف ندادند که به نظر می رسید به دلیل عدم اعتماد به برنامه های دولت بود. با وجود مصوبه مجلس شورای اسلامی مبنی بر حذف پر درآمدها از دریافت یارانه، اقدام مناسبی از سوی دولت در جهت شفاف سازی مالی و شناسایی پردرآمدها صورت نگرفته است. هر چند مجلس در برنامه ششم مجدداً دولت را به شناسایی و حذف پردرآمدها ازدریافت یارانه و افزایش مبلغ یارانه نیازمندان مکلف کرده است؛ ولی دولت احتمالاً این موضوع را به بعد از انتخابات موکول می کند تا از این جهت آسیبی نبیند!

بر اساس ماده 8 قانون هدفمندی یارانه ها دولت مکلف شده است 30 درصد از وجوه حاصل از افزایش قیمت حاملهای انرژی برای پرداختهای بلاعوض و تسهیلات با سود پایین را به واحدهای تولیدی پرداخت کند تا این واحدها بتوانند از افزایش قیمت تمام شده خود با توجه به افزایش قیمت انرژی جلوگیری کنند. متأسفانه تا کنون به این ماده قانونی عمل نشده و تولیدکنندگان همچنان منتر اقدام و عمل در این زمینه اند.

بنابراین قانون خوبی که می توانست منجر به عدالت اقتصادی و کمک به افرادی باشد که حضرت امام خمینی (ره) در مورد آنها فرمودند: «به همه در کوشش برای رفاه طبقات محروم وصیت می کنم که خیر دنیا و آخرت شماها رسیدگی به حال محرومان جامعه است»1 به صورت یک جراحی اقتصادی است که ناتمام مانده و اگر تکمیل نشود نمی تواند به اهداف خود که عدالت، جلوگیری از اسراف منابع و حمایت از تولید است برسد.

و نکته پایانی اینکه مردم از نداشتن و مشکلات کمتر ناراحت می شوند اما تبعیض و بی عدالتی را تحمل نمی کنند.

1. صحیفه نور، ج 21، ص 201 ، 15/3/1368

*عضو انجمن مدرسان اقتصاد مقاومتی