الگوی مدیریت صنعت گاز دردولت یازدهم

تولید گاز در سال گذشته چندان افزایش پیدا نکرد یعنی تولید گاز کشور نتوانست براساس برنامه‌های موازنه تولید و مصرف پیش برود. به عبارت دیگر ‌استراتژی شرکت ملی گاز و نفت بر این است که چون برنامه تولید زمان بر است و مصرف سریع‌تر رشد می‌کند باید طوری برنامه‌ریزی کند که در چندین مقطع مختلف تولید را بالا ببرد تا مصرف و تولید با هم متعادل شود. اما در چند سال گذشته و حتی پارسال مطابق این استراتژی پیش نرفتیم و متأسفانه مصرف افزایش پیدا کرد اما تولید اضافه نشد. البته این عدم توازن دلیل داشت. در توضیح این روند باید بگویم در ایران اولویت تولید گاز تولید از فازهای پارس جنوبی است که مخزن مشترک گازی ما با قطر است. چند سال است این مخزن مشترک کشف شده و قطری‌ها از آن استفاده می‌کنند. ما نیز در مقطع بعد از جنگ و در دور اول وزارت بیژن نامدار زنگنه شروع به فعالیت در این میدان در عسلویه کردیم و در این زمان چند شرکت بین‌المللی خارجی نظیر توتال نیز شروع به فعالیت در این میدان کردند. با اینکه در همان زمان هم ما تحریم بودیم ترفندهایی زده شد تا چند شرکت ایرانی مانند پتروپارس ایجاد شود و همزمان با شرکت‌های بین‌المللی در پارس جنوبی شروع به حفاری و استخراج گاز ‌کنند تا کار را یاد بگیرند و بعدها به تنهایی انجام دهند. این روند ادامه یافت تا جایی که در سالیان اخیر تحریم‌ها جدی‌تر شد و شرکت‌های خارجی رفتند. در این زمان منابع مالی ما محدود شد اما با این وجود ما سرمایه‌هایی که باید برای پارس جنوبی بر اساس پیشرفت پروژه‌ها تخصیص می‌دادیم تا به هدف برسیم در چند فاز توزیع کردیم تا فاز‌های پارس جنوبی همگی به صورت موازی شروع به پیشرفت کنند غافل از اینکه سرمایه ما اندک است و این تصمیم غلط موجب می‌شود که ما به هدف نرسیم و نتوانیم تولید را بموقع بالا ببریم. همین تصمیم غلط باعث شد که در سال قبل زمانی که دولت یازدهم کشور را تحویل گرفت نتوانست مطابق با نیاز کشور گاز تولید کند و تأمین نشدن بموقع گاز و بر هم خوردن توازن میان تولید و مصرف موجب شد تا ما زمستان سختی را داشته باشیم. به هر صورت سال گذشته با تمهیدات شرکت پالایش و پخش و بخصوص پخش‌فراورده‌های نفتی با کم کردن گاز نیروگاه‌ها و بعضی از صنایع و حتی در مواردی با کم کردن و قطع گاز بعضی از جایگاه‌های CNG و کمک عظیم مردم توانستیم فصول سرد سال را پشت سر بگذاریم. اما شرایط بسیار سختی بود. استان مازندران و گیلان سرمای شدیدی را تجربه کردند. آب و برق این مناطق قطع شده بود و راه‌های ارتباطی به‌دلیل بارش برف شدید مسدود بود. نمی‌توان نادیده گرفت که در چنین شرایطی شبکه گاز جان بسیاری از مردم کشور را نجات داد. مردم در این برهه از گاز و فراورده‌های نفتی هم به‌عنوان منبع گرما استفاده می‌کردند و هم به‌عنوان روشنایی. با وجود کمبود منابع گازی،‌ گاز سال گذشته نجات دهنده جان عده زیادی از هموطنان بود. از طرف دیگر ما اگر نمی‌توانستیم سوخت مردم را در آن مقطع بحرانی تأمین کنیم با یک آبروریزی بین‌المللی مواجه می‌شدیم. اینکه ما بیشترین گاز جهان را در اختیار داریم اما تعدادی از هموطنان ما براثر نرسیدن گاز جان خود را از دست بدهند انعکاس جهانی بسیار بدی به‌دنبال داشت، بخصوص اینکه نخستین سال دولت هم بود. اما خوشبختانه با همکاری مردم و مسئولان توانستیم نابسامانی‌های ناشی از کمبود تولید را با مدیریت منابع پوشش دهیم. وضعیت تأمین گاز زمستان امسال چگونه خواهد بود؟ اگر قرار باشد تمام مشترکان خانگی و صنعتی و نیروگاه‌ها، گاز مصرف کنند ما در زمستان در حدود 600 الی 700 میلیون متر مکعب در روز گاز نیاز داریم تا هم مردم مصرف کنند و هم به نیروگاه‌ها داده شود. اما اکنون تولید کشور حدود 550 میلیون متر مکعب در روز است. بنابراین ما برای تأمین گاز زمستان دو راه داریم. یا باید ظرفیت تولید گاز کشور را به‌اندازه مصرف کشور در زمستان بالا ببریم تا در تابستان بتوانیم روزانه 350 میلیون متر مکعب در روز گاز ذخیره کنیم یا آنکه ظرفیت تولید کشور را به یک نقطه تعادلی برسانیم و از طرف دیگر در زمستان مقداری محدودیت به نیروگاه‌ها بدهیم تا بتوانیم گاز مصرفی خانوار بدون دغدغه تأمین شود. خوشبختانه امسال میزان تولید گاز تاکنون 40 میلیون متر مکعب در روز افزایش یافته است و تا پایان امسال نسبت به سال 92 حدود 100 میلیون متر مکعب به ظرفیت تولید گاز کشور افزوده خواهد شد. بر این اساس میزان محدودیتی که امسال بر نیروگاه‌ها و صنایع اعمال خواهد شد به نسبت کمتر از سال 92 خواهد بود و نگرانی ما از بابت تأمین گاز خانوار کمتر خواهد شد. اما نکته مهم میزان محدودیتی است که باید به نیروگاه‌ها اختصاص بدهیم. اگر امسال تولید به‌اندازه‌ای بود که می‌توانستیم به نیروگاه‌ها اصلاً محدودیت ندهیم وضعیت بسیار خوبی فراهم می‌شد. آیا امسال وضعیت گاز‌رسانی به نیروگاه‌ها بهتر می‌شود؟ نیروگاه‌ها در زمستان روزانه حدود 160 میلیون متر مکعب انرژی لازم دارند. سال گذشته ما 120 میلیون تا 130 میلیون متر مکعب سوخت دوم (گازوئیل و مازوت و...) به نیروگاه‌ها می‌دادیم و مابقی را با گاز تأمین می‌کردیم که البته در اوج سرمای سال گذشته این میزان به 10 میلیون متر مکعب در روز نیز رسید. اما امسال برنامه بر این است که بتوانیم بین 90 تا 100 میلیون متر مکعب در روز گاز به نیروگاه‌ها بدهیم و از میزان مصرف سوخت مایع آنها کم کنیم تا هم از آلودگی هوا ناشی از مصرف سوخت مایع توسط نیروگاه‌ها تا حدی جلوگیری شود و هم سوخت گرانقیمت کشور در نیروگاه‌ها نسوزد. برای سال آینده که فاز‌های دیگر پارس جنوبی نیز وارد مدار تولید می‌شوند برنامه این است که نیروگاه‌ها اصلاً سوخت مایع مصرف نکنند و تمام سوخت نیروگاه‌ها از گاز تأمین شود. حتی براساس این برنامه‌ریزی‌ها امسال در نیمه اول سال حدود 6 میلیارد متر مکعب به نیروگاه‌ها نسبت به سال گذشته گاز بیشتری ارسال کردیم. به عبارت دیگر از سوختن6 میلیارد لیتر گازوئیل و مازوت در 6 ماه نخست امسال جلوگیری شد که این میزان 5 میلیارد دلار برای کشور صرفه‌جویی به همراه داشت. 40 میلیون متر مکعب افزایش حجم تولید گاز از کدام فازها بوده است؟ فاز 12 و فاز 16. در 6 ماه نخست امسال 2 واحد از فاز 12 و یک واحد از فاز 16 به تولید رسید که به صورت میانگین روزانه 40میلیون متر مکعب به ظرفیت تولید گاز کشور افزود. همچنین مطابق وعده دولت تا پایان سال با کامل شدن فاز 12، کامل شدن فازهای 15 و 16 و بخشی از فازهای 17 و 18، 60 میلیون متر مکعب دیگر به تولید گاز کشور افزوده خواهد شد. امسال برای گازرسانی بخش صنعت چه برنامه‌ای دارید؟ امسال برنامه شرکت گاز برای گازرسانی به صنایع از این قرار است که در زمان اضطرار و محدودیت تا جای ممکن صنایعی که امکان استفاده از سوخت دوم دارند به نحوی که اصلا به تولید آنها لطمه زده نشود از گاز ارسالی به آنها کاسته شود. براین اساس به برخی از صنایع اعلام شده است که حداقل گاز مورد نیاز خود را اعلام کنند تا ما طوری برنامه‌ریزی کنیم که در صورت اعمال محدودیت تولیدشان لطمه نخورد. پتروشیمی و جایگاه‌های CNG چطور؟ به احتمال قوی در فصل زمستان گاز ارسالی به پتروشیمی‌ها و جایگاه‌های CNG محدود نخواهد شد. برنامه پیش‌بینی شده ما این است که امسال از نظر تأمین گاز صنایع، CNG‌ها و نیروگاه‌ها را تا جای ممکن پشتیبانی کنیم. بر این اساس فرق زمستان امسال با زمستان سال 92 در این است که امسال میزان محدودیت گازرسانی به نیروگاه‌ها، صنایع و جایگاه‌های CNG کمتر از سال 92 خواهد بود و در سال 93 با ورود گاز استحصالی از فازهای اولویت‌دار پارس جنوبی به شبکه گازرسانی کشور به احتمال قوی هیچ محدودیتی در گازرسانی نخواهیم داشت. سال گذشته شاهد افت فشار در سرشاخه‌های خطوط انتقال گاز بودیم. امسال برای جلوگیری از افت فشار چه اقداماتی انجام داده‌‌اید؟ معمولاً در افت فشار خط انتقال 3 عامل عمق، وسعت و مدت زمان کاهش دما نقش دارند یعنی اگر مدت زیادی در تمام کشور با افت شدید دمای هوا مواجه شویم احتمال افت فشار در سرشاخه‌ها بالا خواهد رفت. برای آنکه قطعی گاز در مناطقی که در سرشاخه‌های خطوط انتقال قرار دارند رخ ندهد باید گاز بیشتری را به سرشاخه‌ها رساند به این منظور ما چند اقدام انجام داده‌ایم. اول آنکه خطوط انتقال را به صورت شبکه‌ای ساخته‌ایم و دوم آنکه حجم گاز خطوط را امسال افزایش داده‌ایم. قطعاً زمستان امسال با تحقق این ظرفیت اضافه 100 میلیون متر مکعبی، وضعیت سرشاخه‌های خطوط انتقال بهتر نیز خواهد شد. البته اقدام دیگری نیز در دست بررسی داریم و آن بهینه‌سازی مصرف گاز است. جزئیات این طرح احتمالاً تا یک ماه آینده پس از تصویب شورای اقتصاد به اطلاع مردم خواهد رسید. احتمالاً برای مشترکان کم مصرف امتیازات و جوایزی در نظر گرفته خواهدشد. این که ما می‌گوییم زمستان سال آینده از نظر تأمین گاز محدودیت نداریم به این معنی نیست که نیاز به صرفه‌جویی در مصرف گاز نیز وجود نداشته باشد چرا که ما باید صرفه‌جویی کنیم تا بتوانیم بخشی از گاز استحصالی از میادین گازی کشور را صادر کنیم و همین طور بخشی از گاز تولیدی را به چاه‌های نفت تزریق کنیم تا نفت بیشتری تولید شود. به این طریق به جای سوزاندن انرژی ارزش افزوده ایجاد می‌شود. یعنی سال آینده می‌توانیم بگوییم تأمین گاز خانوار بدون مشکل است؟ براساس برنامه‌های شرکت ملی نفت به ما وعده داده شده که قبل از آغاز فصل سرما بخش زیادی از این 60 میلیون متر مکعب گازی که قرار است تا پایان سال به شبکه توزیع گاز کشور تزریق شود به مرحله استحصال برسد اما اینکه در عمل چه اتفاقی خواهد افتاد شرایط بسیار پیچیده‌ای است. البته تمام تلاش خود را خواهیم کرد تا این برنامه و زمانبندی‌ها محقق شود و در تأمین گاز با مشکلات کمتری مواجه باشیم، گرچه باتأمین این حجم گاز باز هم بی‌دغدغه نیستیم. امسال احتمالاً در تأمین گاز خانوار مشکلی نخواهیم داشت اما تأمین گاز نیروگاه‌ها و صنایع از دغدغه‌های اصلی ما به حساب می‌آید و این نگرانی باعث می‌شود که تلاش بیشتری کنیم. فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها چه کمکی به اجرای طرح‌های شرکت ملی گاز کرد؟ چندان تأثیری در تأمین منابع مالی شرکت نداشت. فقط مزیتی که اجرای این قانون داشته این است که بودجه‌بندی ما را منظم‌تر و رابطه ما را با خزانه و امور مالیاتی تسهیل کرده است اما در درآمدهای ما هنوز تأثیر نداشته است. فاز دوم هدفمندی بیش از آن که به تأمین منابع مالی برای ما کمک کرده باشد به پرداخت یارانه‌ها توسط دولت کمک کرده است. لازم است بگویم درحال حاضر 180 میلیارد مترمکعب در سال گاز در شرکت ملی گاز وجود دارد که تا 3 سال آینده این رقم به 300 میلیارد مترمکعب افزایش خواهد یافت. یعنی چیزی در حدود دو برابر ظرفیت فعلی. برای اینکه بتوانیم به این ظرفیت برسیم باید 3 الی 4 خط لوله و ایستگاه تقویت فشار احداث کنیم. به این معنا که ما ظرف 3 الی 4 سال آینده باید 40میلیارد دلار سرمایه‌گذاری انجام دهیم. قطعاً اینکه قرار است هر سال نزدیک به 10 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کنیم با درآمدهای حاصل از هدفمندی ممکن نیست چرا که ما سه چهارم درآمدهای فروش گاز به ازای هر مترمکعب را به حساب خزانه می‌ریزیم و مطمئناً با یک چهارم درآمد فروش گاز نمی‌توان این پروژه‌ها را عملیاتی کرد. پس باید راه‌حل‌هایی برای تأمین منابع پروژه‌ها پیدا کنیم. یکی از این راه‌ها بند ق تبصره 2 بودجه سال 93 است. این بند به دولت و وزارت نفت اجازه می‌دهد که از محل منابع حاصل از اجرای طرح‌های صرفه‌جویی در پروژه‌ها سرمایه‌گذاری کنند. اما یک شرط دارد و شرط آن این است که این پروژه‌ها باید منجر به صرفه‌جویی انرژی شود. یعنی منابع کشور صرف صرفه‌جویی و مدیریت منابع می‌شود. اگر بتوانیم این بند را به خوبی عملی کنیم قطعاً شاهد تحول اقتصادی در کشور و خروج از رکود خواهیم بود بدون آن که تورم ایجاد شود. در یک سال گذشته نقش گاز در شکوفایی دیپلماسی انرژی کشور به چه‌اندازه بوده است؟ اگر انرژی کمک کند که کشور ما قدرتمند شود و این قدرت باعث شود که بتوانیم با هر یک از کشورهای توسعه یافته جهان به صورت موازی مذاکره کنیم، این شکوفایی دیپلماسی انرژی است. پس اگر انرژی بتواند به کشور ما کمک کند که روی پای خود بایستد و در مقابل قدرت‌های جهانی حرفی برای گفتن داشته باشد و از موضع ضعف برخورد نکند این دیپلماسی انرژی است. باید ببینیم آیا منابع گازی کشور توانسته است ارتباط ما با جهان را به سمت مذاکره بر مبنای تعامل پیش ببرد یا خیر. آنگاه نقش گاز در دیپلماسی انرژی نمایان خواهد شد. در این خصوص چهار فرض بر تحرکات تازه گازی حاکم است یکی اینکه گاز را صادر کنیم و برای کشورکسب درآمد کنیم. فرض دوم این است که گاز را در فرایندهای پالایشگاهی تبدیل کنیم به ارزش افزوده و بعد محصول را صادر کنیم. فرض سوم این است که برای استخراج این گاز بتوانیم از تکنولوژی‌ها و سرمایه‌های خارجی استفاده کنیم و چهارم این است که در بهره‌برداری از ذخایر و پالایشگاه‌ها از ابزارهای خارجی استفاده کنیم. در هر یک از این چهار قسمت می‌بینیم که در یک سال گذشته اروپاییان خود را مشتاق همکاری با ما نشان دادند. این ابراز همکاری آنها با ما هم در تأمین سیستم‌ها و فناوری‌ها و تجهیزات روز دنیا و سرمایه گذاری و اکتشاف، هم در تبدیل گاز به فراورده‌ها و هم در ایجاد پالایشگاه‌ها دیده شد و هم در واردات گاز. پس آنها منتظر لغو تحریم‌ها هستند. البته ایران نیز به این رابطه علاقه‌مند است. پس گاز در شکوفایی دیپلماسی انرژی یک سال اخیر نقش داشته است. چرا در چند سال اخیر نتوانستیم از این ظرفیت استفاده کنیم؟ زیرا زمانی که ما تحت فشار قرار می‌گیریم خود به خود دو اتفاق می‌افتد یا به سمت شرکت‌ها و کشورهایی که ارتباط با آنها برای ما تحریم نیست می‌رویم یا آنکه سعی می‌کنیم در هر مرحله از فرایند که امکان خودکفایی برای ما وجود دارد خودمان اقدام کنیم. اما یکی از راه‌های منطقی توسعه کشور این است که با بهترین سازندگان و طراحان ادغام شویم و از تجربه آنها استفاده کنیم. قطعاً ما نمی‌توانیم از تکنولوژی و علم سایر نقاط دنیا استفاده نکنیم. اما این استفاده نباید بر مبنای وابستگی باشد بلکه باید بر مبنای تعامل دوجانبه باشد. البته قدرت انرژی در این سال‌های تحریم به کشور بسیار کمک کرده است به طوری که می‌بینیم درهای بسیاری را به روی کشور ما بستند اما باز هم ما توانستیم در چنین فضایی طاقت بیاوریم و زندگی کنیم. همه اینها به برکت وجود انرژی در کشور ما بود. اکنون درهای جدیدی از دیپلماسی انرژی در حال گشوده شدن به روی کشور ما است. اما همه این تعاملات مثل مسابقه دو است که بسیاری از کشورهای جهان خیز برداشته‌‌اند تا سوت زده شود. ولی الان می‌ترسند که با ایران قرارداد ببندند و این زودرس بودن قرارداد عواقب بدی برای دو طرف داشته باشد. جالب است که اگر توافق حاصل شود این بار ما هستیم که باید از میان کشورهای جهان بهترین‌ها را انتخاب کنیم چرا که کشورهای بسیاری برای حضور در ایران ابراز تمایل کرده‌اند و ما باید از بین اینها بهترین‌ها را انتخاب کنیم. آیا ما تدارکات این تعامل دوجانبه و همین طور انتخاب بهترین‌ها را فراهم کرده‌ایم که با لغو تحریم‌ها بتوانیم عملکرد مثبتی را به نمایش بگذاریم؟ شرایط ما با لغو تحریم‌ها از یک منظر سخت‌تر از قبل از تحریم خواهد بود چرا که شرکت‌های نفت و گاز و پتروشیمی تا سال‌های قبل بیشتر به خرید تجهیزات و قطعات می‌پرداختند. اما در سال‌های تحریم به سبب خوداتکایی، کمی قوی‌تر از قبل شدیم و در برخی از بخش‌ها به خودکفایی رسیدیم. اگرچه این خودکفایی منجر به دستیابی به بهترین تکنولوژی روز جهان به دست خودمان نشد اما باز هم توانستیم صنعت را اداره کنیم و به این خاطر اکنون وقتی می‌خواهیم با شرکت‌های خواستار حضور در ایران مذاکره کنیم شرایط سخت‌تر است. این بار به دنبال خرید کالا و تجهیزات صرف نیستیم. اگر قرار است این بار چیزی را بخریم شرط‌مان انتقال تکنولوژی و بهره‌وری است. این موضوع شرایط را نسبت به گذشته سخت‌تر می‌کند چراکه دنبال ارتباطی هستیم که منجر به خودکفایی، توسعه و انتقال دانش فنی شود نه تجهیزات و سرمایه. آیا در یک سال اخیر در بخش صادرات گشایشی حاصل شده است ؟ در حال حاضر قراردادی که در یک سال اخیر بسته شد و تحقق آن نزدیک است قرارداد صادرات گاز به بغداد است که سقف این قرارداد 25 میلیون مترمکعب در روز است اما مذاکراتی با دیگر کشورها نظیر امارات و... شده است که هنوز به مرحله قرارداد نرسیده است. الان ما در تلاش هستیم تا مقدمات صادرات گاز به بغداد را تا 3 ماه اول سال 94 آماده کنیم. سال آینده ما با انجام تعهدات خود اعلام آمادگی برای صادرات گاز به عراق خواهیم کرد اما اگر شرایط امنیتی و جنگ به عراق اجازه نداد که واردات گاز خود را آغاز کند صبر خواهیم کرد. منابع گازی ایران یکی از منابع مطمئن جهان است از این رو کشور های زیادی مشتاق واردات گاز از کشور ما هستند. به طوری که می بینیم کشورهای اروپایی نیز برای واردات گاز از کشور ما بارها ابراز تمایل کرده اند. البته ما هم از حضور در بازارهای اروپایی استقبال می کنیم چراکه ما به دنبال تنوع بخشی به بازار صادراتی خود هستیم ولی اگر قرار باشد به اروپا گاز صادر کنیم باید خط لوله صادرات گاز را از کشورهای همسایه عبور دهیم که این موضوع نیازمند رفع تحریم ها و توافق با کشورهای قرار گرفته در مسیر خط لوله است. منبع: روزنامه ایران