پشت پرده تحريم‌هاي جديد نفتي

شفاف: هفته‌ای را که گذشت بی‌شک می‌توان یکی از پرنوسان‌ترین هفته‌های بازار نفت دنیا نامید. این نوسانات که در پی اعمال تحریم‌های جدید آمریکا، کانادا، بریتانیا و فرانسه علیه نظام بانکی و صنعت پتروشیمی ایران، دومین صادرکننده نفت اوپک، در هفته گذشته شکل گرفت افزایش قیمت نفت را به‌دنبال داشت. بورس‌های جهانی که با تردید به بازار نفت دنیا و نگرانی از اختلال در ذخایر نفت دنیا و نرسیدن توافقی برای جلب اعتماد سرمایه‌گذاران به نزول بازار خیره شده بودند، ناگهان در اواخر هفته گذشته با رشد 1/1 درصدی قیمت نفت خام مواجه شدند. به طوری‌که قیمت نفت خام به 108 دلار رسیده است و از سویی قیمت نفت خام برنت برای تحویل در ماه ژانویه با افزایشی معادل یک و 45 دلار به بشکه‌ای 108.33 دلار رسیده است. هرچند قیمت نفت برنت در سال جاری 13 درصد از خود رشد نشان داده است، 4 بار نيز با کاهش روبرو بوده است. قیمت نفت خام سبک آمریکا كه در ماه گذشته از مرز 95 دلار گذشت، برای تحویل در ماه ژانویه با یک و52 دلار افزايش در هر بشکه روبرو شد و به 95.5 دلار در هر بشکه رسید. اما هفته گذشته بهای نفت خام برنت دریای شمال با حدود یک و نیم درصد افزایش بالای 108 دلار در بازارهای جهانی فروخته شد. ایران، پس از عربستان صعودی، با توليد روزانه دو میلیون و 200 هزار بشکه، دومین تولیدکننده نفت اوپک است. با اینکه به‌نظر می‌رسد فشار کشورهای غربی علیه ایران و قطع کانال‌های نفتی ایران باعث به‌خطر انداختن عرضه و صادرات نفت از ایران و تنگه هرمز خواهد شد، اما عبدالله سالم البدری دبیرکل اوپک هفته پیش اعلام کرد: "که بازار جهانی نفت در وضعیت توازن قرار دارد و قیمت‌ها نگران‌کننده نیستند." درحالي‌كه افزایش چشمگیر قیمت نفت از موضوع دیگری حكايت مي‌كند. درحالی‌که برخي از کشورهای اروپایی و از جمله رئيس‌جمهور فرانسه نیکولا سارکوزی در نامه‌ای از رهبران کشورهای عضو اتحادیه اروپا خواسته‌است که دارایی‌های بانک مرکزی ایران را مسدود و معاملات نفتی خود را با این کشور متوقف کنند، ایران در پاسخ به تحریم‌های جدید گفته است: "این اقدامات بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد و مانع صدور محصولات نفتي این کشور به اروپا نخواهد بود." کشورهای عضو اتحادیه اروپا در نیمه اول سال 2011 میلادی حدود 18 درصد از نفت ایران را خریداری کرده‌اند که معادل 450 هزار بشکه در روز می‌شود و در میان کشورهای اروپایی ایتالیا 180 هزار بشکه در روز، اسپانیا 137 هزار بشکه در روز و فرانسه با خرید 20 هزار بشکه در روز بیشترین واردات نفت خام از ایران را داشته‌اند. اين درحالي است كه ایتالیا 13درصد از نفت خام مورد نیاز خود را از ایران می‌خرد که معادل سالی 10 میلیون تن است. محسن یحیوی، نایب‌رییس پیشین کمیسیون نفت مجلس شورای اسلامی در گفتگو با شفاف با اشاره به اینکه ایران جایگاه مهمی در بازار نفت دنیا دارد گفت: "عنوان کردن تحریم‌ها علیه ایران یکی از عوامل مهم افزایش قیمت نفت در دنیا شده و طبیعی است که در صورت اعمال تحریم یا هرگونه فشار علیه صنعت نفت ایران قیمت جهاني نفت به‌سرعت بالا خواهد رفت." یحیوی در ادامه افزود: "احتمال می‌رود با ادامه تحریم‌ها شاهد افزایش قیمت نفت در درازمدت باشیم." وی با اشاره به اینکه بالا رفتن قیمت نفت در دنیا مطلوب هیچ یک از کشورهای مصرف‌کننده نخواهد بود گفت: "به‌خصوص کشورهای اروپایی و آمریکا که با رکود اقتصادی و وضع آشفته‌اي مواجه هستند این افزایش قیمت را تحمل نخواهند کرد و به ضرر آنها خواهد بود." این عضو سابق مجلس شورای اسلامی تاکید کرد: "حذف دو میلیون و دویست هزار بشکه نفت از بازارهای جهانی مسلما افزایش قیمت نفت را در پی خواهد داشت که تنها متضرران آن بازار اروپا و آمریکا خواهد بود." وی در پاسخ به اینکه بازار نفت لیبی و شکل‌گیری دوباره آن چه تاثیری می‌تواند بر بازار خاورمیانه و ایران داشته باشد گفت: "بازار نفت ایران با تصور حضور نفت لیبی در بازار شکل گرفته است و حتی اگر تولید نفت لیبی به حد معمول خود برسد باز هم بی‌نیازی از نفت ایران غیرقابل تصور است و نیاز کشورهای غربی این امر را برای آنها دیکته می‌کند." یحیوی در پایان افزود: "هر نوع تحریمی که بر روی نفت ایران صورت بگیرد مسلما در بازار نفت دنیا تاثیر می‌گذارد و ممکن است قیمت‌ها را بالا ببرد." از سویی دیگر برخی کارشناسان معتقدند که این افزایش قیمت نفت مقطعی است و کشورهای غربی و آمریکا در صدد این هستند که بازار نفت لیبی را جایگزین بازار ایران کنند و تحریم‌ها را علیه ایران بیشتر. در همین زمینه دکتر جمشید عدالتیان اقتصاددان به شفاف گفت: "علاوه بر تحریم ایران بازار نفت خاورمیانه و تغییرات در لیبی و بازار نفتی آن بر قیمت‌ها تاثیر می‌گذارد. همچنان که مقدار نفتی که ایران صادر می‌کند مسلما بر قیمت‌ها تاثیرگذار است." وی ادامه داد: "این افزایش قیمت‌ها در بازار نفت موقتی است و فقط در کوتاه‌مدت قیمت‌ها را بالا مي‌برد." این اقتصاددان تصریح کرد: "با بازسازی بازار نفت لیبی و همینطور ظرفیت خالی عربستان و عراق امکان جبران کردن صادرات نفت ایران وجود دارد." عدالتیان با توجه به اینکه در حال حاضر در دنیا با رکود اقتصادی مواجه هستیم و تقاضای نفت آنچنان رشد چندانی در بازار نخواهد داشت گفت: "بهترین مشتریان حال حاضر ایران چین و هند هستند که از تحریم ایران طرفداری نکرده‌اند و بالقوه در بازار ایران حضور دارند." او با اشاره به اینکه نفت یک کالای همگن است ادامه داد:"همیشه خریدارانی در دنیا برای نفت وجود دارند و در صورت تحریم‌های بیشتر علیه ایران، باز هم ایران حضور خود را در بازار نفت حفظ می‌کند حتی با حضور نفت‌های جایگزین در منطقه که عراق، لیبی و عربستان را می‌توان از آن جمله به‌حساب آورد." جمشید عدالتیان با اشاره به اینکه تحریم‌ها تاثیری روی تولید نفت ندارند گفت: "حتی در صورت تحریم صنعت نفت ایران ما همچنان دو میلیون و 200 هزار بشکه تولید در روز را خواهیم داشت و آن موقع دولت می‌تواند نفت را با قیمت بیشتر عرضه كند. اما نیازمند حذف کردن هدفمند کردن یارانه‌ها است." از سویی دیگر احمد قلعه‌بانی مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران اعلام کرد: "در صورت تحریم احتمالی خرید نفت از فرانسه یا سایر کشورهای اروپایی، ایران نفت خود را به دیگر مشتریانش می‌فروشد." بااین‌همه به‌نظر می‌رسد تشدید بحران مالی منطقه یورو، بی‌ثباتی سیاسی در جهان غرب و رکود اقتصادی کشورهای سرمایه‌دار همچنان گریبانگیر اقتصاد تیره اروپا است و کارشناسان موسسات بین‌المللی هشدار می‌دهند هرگونه اقدام علیه ایران و تحریم‌های بیشتر بر کشور باعث اختلال در جریان عرضه نفت خواهد شد و ممکن است قیمت نفت را حتی تا 300 دلار در هر بشکه بالا ببرد که این امر باعث تشدید بحران اقتصادی در کشورهای غربی و آمریکا خواهد شد. اغلب کارشناسان معتقدند با تشدید فشار علیه ایران خطرات ژئوپلتیک در منطقه افزایش پیدا می‌كند خطر اخلال در عرضه نفت چه در عرضه مستقیم نفت ایران و چه از طریق بسته‌شدن تنگه هرمز که یک‌سوم نفت دریایی از آن عبور می‌کند افزایش می‌يابد. عدم‌اطمینان از وضعیت بازار و فشار بحران بدهی‌ها در اروپا و آمریکا نیز باعث افزایش قیمت نفت شده است. علاوه بر این بحران یورو اتحادیه اروپا و بروز ناآرامی در برخی کشورهای خاورمیانه نظیر مصر و سوریه نیز می‌تواند بر قیمت نفت تاثیرگذار باشد، درعين حال كه ذخایر نفت خام آمریکا نیز در هفته گذشته کاهش داشته است. از طرفی کمیته متشکل از قانون‌گذاران آمریکایی که نتوانستند بر سر برنامه کاهش کسری بودجه خود به توافق برسند و همزمان در اروپا ریسک اوراق قرضه اسپانیا، ایتالیا، فرانسه و بلژیک نیز افزایش پیدا کرده و باعث هجوم سرمایه‌گذاران به اوراق قرضه آلمان نیز شده است. اما بزرگترین نگرانی کشورهای غربی این است که آیا سیاستمداران آمریکایی قادر خواهند بود که رکود اقتصادی کشورهای غربی را پایان دهند؟ در حالی که با فشار آوردن بیشتر بر ایران و اعمال تحریم‌ها عليه آن باعث می‌شود که قیمت نفت در بازارهای جهانی به‌خاطر شوک از دست دادن بازار ایران تا چند برابر افزایش پیدا کند. گرچه به اعتقاد برخی کارشناسان، امکان دارد حتی قیمت نفت به بالای 130 دلار و بیشتر در هر بشکه درهفته های آتی نیز برسد. اما با این حال به‌نظر نمی‌رسد که از دست دادن بازار دومین تولیدکننده بزرگ نفت اوپک به‌نفع کشورهای غربی باشد.