چرا هدفمند کردن یارانه ها مهم است؟

سرانجام اقتصاد ایران از آنچه به آن اعتیاد پیدا کرده بود در حال رها شدن است یارانه ها که چندین دهه است گریبان اقتصاد ایران را گرفته است و بصورت روش های غیر هدفمند در حال توزیع بود در قالب طرح تحول اقتصادی قرار است هدفمند شود. در گذشته بدلیل برخی ملاحضات و عدم تصمیم گیریها حجم یارانه پرداختی بصورت قابل ملاحضه ای در حال افزایش بود.بر اثر این سیاست قیمت حامل‌های انرژی برای مدتها تحت کنترل باقی مانده و سبب شده است که شدت انرژی تولید ملی در ایران بیش از 2.5 برابر میانگین کشورهای با درآمد متوسط و بالا باشد. رقم مربوط به بهره‌ورى انرژى در کشور حتى در مقایسه با کشورهاى در حال توسعه بسیار پایین است. تولیدکنندگان نفت رکورددار پرداخت یارانه های سوخت در جهان هستند و در این میان ایران پس از ونزوئلا در جایگاه دومین کشور ارزان دنیا از نظر قیمت بنزین قرار دارد. سالانه مبالغ هنگفتی صرف پرداخت یارانه‌های مستقیم یا غیرمستقیم به مصرف بنزین شد و پرداخت یارانه های سنگین سوخت یکی از دلایل مهم تقاضای فزاینده و اتلاف منابع برای این ماده در کشور است. نحوه توزیع یارانه نیز براساس میزان برخوردارى دهک‌هاى بالاى درآمدى نسبت به دهک‌هاى پایین درآمدى به‌شدت ناعادلانه است. میزان برخوردارى مصرف ۱۰ درصد پردرآمدترین افراد جامعه نسبت به ۱۰ درصد کم درآمدترین اقشار جامعه از یارانه انرژى به این شرح است: بنزین ۴۱ برابر، گازوئیل ۳۳ برابر، نفت سفید ۱‎/۸ برابر، گاز ۴‎/۵ برابر، برق ۳‎/۷ برابر. در واقع میزان برخوردارى افراد ثروتمند نسبت به افراد کم درآمد از مصرف بنزین و گازوئیل بسیار زیاد است که این مسأله حاکى از عدم تخصیص صحیح یارانه این حامل‌ها است. به جهت روند فزاینده مصرف انرژی، روند سهم یارانه انرژى در هزینه‌هاى دولت نیز هر سال سیر صعودى خود را با سرعت بیشترى طى کرده است. تداوم وضعیت قبل آثار و پیامدهایى همچون رشد فزاینده‌تر مصرف، قاچاق، اختصاص ارز براى واردات فرآورده‌هاى نفتى بدون در نظرگرفتن هزینه‌های فرصت آن، شکل‌گیرى تکنولوژى هاى هدر دهنده منابع، تخصیص ناکارآمد عوامل تولید، اثرات مخرب انسانی و زیست محیطی و بطور کلی تخصیص غیربهینه منابع را در پى داشته و بصورت غیرقابل کنترل را داشته است. در نتیجه با اجرای سیاست هدفمندی یارانه ها در شکل صحیح می توان بر بسیاری از مشکلات قبل فائق آمد در واقع اگر قرار باشد از قالب اعداد و ارقام بیرون آمد باید گفت هفدمندی یارانه ها از چند منظر به اقتصاد ایران کمک خواهد کرد. اقتصاد خرد از این منظر ، مشکل آن است که در شرایط فعلی، تولیدکنندگان مصرف انرژی را جایگزین نوسازی ماشین‌آلات تولیدی می‌کنند. یعنی، انرژی بیشتر جایگزین سرمایه می‌شود. خانوارها نیز به دلیل ارزانی انرژی خودروهای فرسوده و لوازم منزل فرسوده و پرمصرف را حفظ می‌کنند. نتیجه کار کاهش بهره‌وری عوامل تولید، افزایش ضایعات و افزایش بی‌رویه مصرف انرژی است. از این دیدگاه، بنگاه‌های تولیدکننده انرژی نیز به دلیل قیمت‌های نازل حامل‌های انرژی، منابع مالی کافی کسب نمی‌کنند، برای نوسازی و بازسازی امکانات تولیدی خود سرمایه‌گذاری نمی‌کنند و با تجهیزات فرسوده به تولید ادامه می‌دهند. حاصل کار کمیت و کیفیت نامناسب تولیدات آن‌هاست: با تکنولوژی قدیمی، راندمان کم، و آلایندگی زیاد مشغول به کاراند. هدفمندی و اقتصاد کلان ضرورت هدفمند کردن یارانه از منظر اقتصاد کلان نیز می‌توان توضیح داد. قیمت پایین حامل‌های انرژی به مصرف روزافزون انرژی می‌انجامد. بنابراین، میزان خالص صادرات نفت خام کشور کاهش می‌یابد، و درآمد ارزی دولت دچار مشکل می‌شود. از طرف دیگر، با کاهش سود شرکت‌های تولیدکننده انرژی، امکان نوسازی و توسعه ظرفیت صنعت از بین می‌رود، و به ناچار دولت از بودجه عمومی، تولید بیشتر انرژی را تأمین مالی می‌کند و در عین حال، مالیات کمتری را از این شرکت‌ها دریافت می‌کند. بدین‌ترتیب، هزینه‌های دولت افزایش و درآمد مالیاتی آن کاهش می‌یابد. عدم توازن بودجه وآثار تورمی بروز می‌کند. بی عدالتی روش گذشته روش غیر هدفمند در ذات خود خلاف فلسفه پرداختی یارانه است.یارانه با هدف آن پرداخت می شود که بهبود وضعیت گروههای کم درآمد منجر شود و انان را منتفع سازد اما آمارهای می گوید این گروههای برخودار بوده اند که از این روش سود برده اند چون در روش قبل پرداخت یارانه به مصرف بیشتر بوده است بنابراین از منظر اقتصاد سیاسی، اعطای یارانه‌ها قیمت حامل‌های انرژی را پایین نگاه می‌دارد، و طبقه اجتماعیِ به لحاظ اقتصادی قوی‌تر را که در شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند، منتفع می‌سازد. طبقات ضعیف‌تر شهرهای کوچک و روستاها، از این یارانه‌ها کمتر استفاده می‌کنند. بدین‌ترتیب، برعکس آن‌چه انتظار می‌رود، هزینه‌های بیکاری و تورم بیشتر بر طبقه‌های ضعیف‌تر اجتماعی تحمیل می‌شود.اما در روش هدفمند با تقویت گروههای کم درآمد می توان آنها را برای مشارکت در عرصه های دیگر آماده کرد.در واقع با توزیع عادلانه یارانه قابلیت های گروههای فقیر افزایش می یابد و آنها فقط محدود به معیشت خود نمی مانند. توسعه پایدار توسعه پایدار نیز منظر دیگری است که می تواند در هدفمندی مورد توجه قرار گیرد بنابراین از منظر محیط‌زیست نیز تعدیل قیمت حامل‌های انرژی قابل تبیین است. انرژی یکی از مهم‌ترین آلاینده‌هاست. زمانی که مصرف افزایش می‌یابد، محیط‌زیست بیشتر آلوده می‌شود. این مسئله بر سلامتی مردم تأثیر می‌گذارد، ‌و زیربناهای طبیعی کشور را تخریب می‌کند. به لحاظ این آثار است که در اروپا بر مصرف انرژی مالیات بسته‌اند، چرا که مصرف‌کنندگان انرژی لازم است برای تخریب محیط‌زیست جریمه شوند.