خلاصه گزارش تفریغ بودجه سال ۹۹ منتشر شد + متن کامل

خلاصه گزارش تفریغ بودجه سال 1399 کل کشور مستند به اصل (55) قانون اساسی و ماده (219) آیین‌نامه داخلی بعنوان سی و دومین گزارش تفریغ بودجه پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی در نشست علنی روز سه شنبه 20 مهرماه 1399 مجلس شورای اسلامی توسط مهرداد بذرپاش رئیس کل دیوان محاسبات کشور قرائت شد.

بذرپاش در بخشی از سخنرانی خود در صحن علنی مجلس شورای اسلامی گفت: این گزارش شامل حسابرسی بیش از 3700 دستگاه اجرایی، بررسی و تلفیق بیش از 6800 گزارش حسابرسی و عملکرد تبصره های ماده واحده قانون بودجه سال 1399 کل کشور، بررسی گزارش های تلفیقی تعداد 272 تبصره، بند و جزء در کارگروه فنی و حقوقی، گزارش تفریغ ماده واحده و تبصره های ذیل آن می باشد که در 762 صفحه تهیه و در هیات عمومی دیوان محاسبات کشور به تصویب رسیده است.

شایان ذکر است گزارش تفریغ بودجه سال 1399 کل کشور برای نخستین بار، 4 ماه قبل از موعد مقرر قانونی تهیه و در 31 شهریورماه سال 1400 به مجلس شورای اسلامی ارسال شد.

خلاصه گزارش تفریغ بودجه سال 1399 کل کشور

مقدمه

ضمن تبریک ماه ربیع و با سلام و صلوات به روح پر فتوح شهداء و امام شهداء و عرض ادب و سلام محضر نمایندگان ملّت شریف ایران به استحضار می‌رساند گزارش تفریغ بودجه سال 1399 کل کشور به عنوان سی‌ و دومین گزارش تفریغ بودجه پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، مستند به اصل (55) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و ماده (219) آیین‌‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، علی­رغم ایجاد محدودیت ناشی از شیوع کرونا در سال 1399، چهارماه قبل از موعد مقرر قانونی تهیه و در تاریخ 31/6/1400 به مجلس شورای اسلامی ارسال گردید.

دیوان محاسبات کشور با حسابرسی بالغ بر 3.700 دستگاه‌ اجرایی، بررسی و تلفیق بیش از 6.800 گزارش حسابرسی، عملکرد تبصره‌‌های ماده واحده قانون بودجه سال 1399 کل کشور، بررسی گزارش‌‌های تلفیقی تعداد 272 تبصره، بند و جزء در کارگروه فنی و حقوقی، گزارش تفریغ ماده واحده و تبصره‌‌های ذیل آن را در 762 صفحه تهیه و در هیأت عمومی دیوان محاسبات کشور به تصویب رساند.

جهت استحضار نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی اعلام می‌دارد، عملکرد بخشی از تبصره‌های (1)، (4)، (5) و (14) ماده واحده قانون بودجه سال 1399 کل کشور، بر اساس نظر مراجع ذی­صلاح دارای طبقه‌بندی بوده که گزارش آن به ریاست محترم مجلس شورای اسلامی تقدیم شده است.

اینک خلاصه گزارش تفریغ بودجه سال 1399 کل کشور به شرح زیر تقدیم می‌‌شود:

بخش اول: منابع و مصارف

در این بخش میزان منابع و مصارف قانون بودجه سال 1399 کل کشور و تحقق آن در قالب بندهای زیر ارائه می‌‌شود:

1-1) منابع

میزان تحقق منابع قانون بودجه سال 1399 کل کشور، در جدول شماره (1) آمده است. بر اساس این جدول میزان پیش‌بینی منابع بودجه کل کشور پس از اعمال تغییرات، بالغ بر دو میلیون و سیصد و نود و یک­هزار و پانصد و پنجاه و نه میلیارد (2.391.559.000.000.000) تومان بوده که میزان تحقق آن بالغ بر سه میلیون و چهل و هفت هزار و هفتاد و یک میلیارد (3.047.071.000.000.000) تومان (معادل 4/127 %) است:

جدول شماره 1) میزان تحقق منابع بودجه سال 1399 کل کشور ـ مبالغ به میلیارد تومان

عنوان

    

مصوب پس از اعمال تغییرات

    

تحقق‌‌یافته

    

درصد تحقق

منابع عمومی دولت

    

571.013

    

584.518

    

3/102

درآمدهای اختصاصی

    

78.796

    

63.542

    

6/80

منابع بودجه شرکت‌‌های دولتی، بانک‌‌ها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت

    

1.801.232 *

    

2.467.228

    

137

کسر می‌‌شود: ارقام دوبار منظورشده

    

(59.482)

    

(68.217)

    

-

منابع بودجه کل کشور

    

2.391.559

    

3.047.071

    

4/127

* تغییرات قانونی منابع بودجه شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت ناشی از اصلاح بودجه مصوب مجامع برخی از دستگاه‌های اجرایی مذکور با تأیید سازمان برنامه و بودجه کشور، است.

لازم به ذکر است، بالغ بر 113,640 میلیارد تومان معادل 19% از منابع عمومی دولت در سال 1399 از محل اوراق مالی اسلامی منتشرشده بر اساس مصوبات جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا، تأمین شده است. به این ترتیب در صورتیکه عملکرد آن را به دلیل عدم پیش‌بینی رقم مذکور در قانون بودجه از سرجمع منابع عمومی محقق شده دولت کسر شود در این صورت درصد تحقق واقعی منابع عمومی دولت پس از اعمال تغییرات در سال 1399 معادل 5/82 % بوده است.

2-1) مصارف

میزان تحقق مصارف قانون بودجه سال 1399 کل کشور، در جدول شماره (2)

درج شده است. بر اساس این جدول، میزان پیش‌بینی مصارف بودجه کل کشور پس از اعمال تغییرات، بالغ بر دو میلیون و چهارصد و بیست هزار و یکصد و هفتاد و سه میلیارد (2.420.173.000.000.000) تومان بوده که مبلغ سه میلیون و چهل و شش هزار و دویست و نود و نه میلیارد (3.046.299.000.000.000) تومان (معادل 9/125%) تحقق یافته است:

جدول شماره 2) میزان تحقق مصارف بودجه سال 1399 کل کشور ـ مبالغ به میلیارد تومان

عنوان

    

مصوب پس از اعمال تغییرات

    

تحقق‌‌یافته

    

درصد

مصارف عمومی دولت

    

610.305 *

    

583.524

    

6/95

مصارف اختصاصی

    

68.118

    

63.764

    

6/93

مصارف بودجه شرکت‌‌های دولتی، بانک‌‌ها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت

    

1.801.232 **

    

2.467.228

    

137

کسر می‌‌شود: ارقام دوبار منظورشده

    

(59.482)

    

(68.217)

    

-

مصارف بودجه کل کشور

    

2.420.173

    

3.046.299

    

9/125

* تغییرات مصارف عمومی دولت به تفصیل در گزارش تفریغ مادّه واحده قانون بودجه سال 1399 کل کشور درج شده است.

** تغییرات مصارف بودجه شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت ناشی از اصلاح بودجه مصوب مجامع برخی از دستگاه‌های اجرایی مذکور است که به تأیید سازمان برنامه و بودجه کشور رسیده است.

    عمده علت فزونی منابع نسبت به مصارف بودجه کل کشور، ناشی از موجودی پایان سال خزانه‌داری کل کشور به مبلغ هفتصد و بیست و هفت میلیارد و سیصد و هفتاد و پنج میلیون (727.375.000.000) تومان است.

    عمده علت فزونی مصارف اختصاصی نسبت به درآمدهای اختصاصی وصول شده ناشی از پرداخت مبلغ دویست و شانزده میلیارد و هفتصد و ده میلیون(216.710.000.000) تومان، از محل منابع عمومی دولت است.

    فزونی مصارف عمومی دولت نسبت به منابع مصوب عمومی دولت، ناشی از وصول مبلغ دوازده هزار و پانصد و سی و ­نه میلیارد (12.539.000.000.000) تومان درآمدهایی است که در قانون بودجه سال 1399 کل کشور با مبلغ یک میلیون (1.000.000) ریال پیش­بینی شده­اند.

3-1) تراز عملیاتی منابع و مصارف عمومی دولت

بر اساس قانون بودجه سال 1399 کل کشور پس از اعمال تغییرات، کسری تراز عملیاتی، بالغ بر یکصد و هفتاد و شش هزار و دویست و هشتاد و نه میلیارد (176.289.000.000.000) تومان بوده که با توجه به میزان درآمدهای تحقق‌یافته و مصارف اعتبارات هزینه‌ای، کسری تراز عملیاتی در عمل به مبلغ یکصد و هشتاد و سه هزار و سیصد و پنجاه و یک میلیارد (183.351.000.000.000) تومان رسیده است. به عبارتی فزونی هزینه­ها نسبت به درآمد عمومی به میزان 8/65 % است. این مبلغ تماماً از محل واگذاری دارایی‌های مالی تأمین شده است.

تراز منابع و مصارف عمومی دولت در سال 1399 به تفکیک بخش‌‌های مختلف، به شرح جدول شماره (3) است:

جدول شماره 3) تراز منابع و مصارف عمومی دولت در سال 1399 ـ مبالغ به میلیارد تومان

عنوان

    

مصوب طبق

قانون بودجه

    

مصوب پس

 از اعمال تغییرات

    

تحقق‌‌یافته

مبلغ

    

درصد

درآمدها

    

288.799

    

288.799

    

278.753

    

5/96

اعتبارات هزینه‌‌ای

    

436.032

    

465.088

    

462.105

    

4/99

تراز عملیاتی

    

(147.233)

    

(176.289)

    

(183.351)

    

-

واگذاری دارایی‌‌های سرمایه‌‌ای

    

107.490

    

107.490

    

40.304

    

5/37

تملک دارایی‌‌های سرمایه‌‌ای

    

87.982

    

102.997

    

79.208

    

9/76

تراز دارایی‌‌های سرمایه‌‌ای

    

19.508

    

4.492

    

(38.904)

    

-

واگذاری دارایی‌‌های مالی

    

174.725

    

174.725

    

265.461

    

9/151

تملک دارایی‌‌های مالی

    

47.000

    

42.220

    

42.211

    

5/81

تراز دارایی‌‌های مالی

    

127.725

    

132.505

    

223.250

    

-

4-1) مقایسه منابع و مصارف عمومی دولت در قانون و عملکرد بودجه سال 1399 کل کشور با الزامات قانون برنامه ششم توسعه

مطابق جدول شماره (4) قانون برنامه ششم توسعه الزاماتی برای تهیه و تدوین قوانین بودجه سال‌های 1396 لغایت 1400 تعیین گردیده که می‌تواند شاخص‌هایی برای ارزیابی عملکرد دولت ارائه نماید. بر این اساس منابع عمومی دولت در قانون و عملکرد بودجه نسبت به الزام برنامه ششم به ترتیب 8/4 % و 3/7 % انحراف داشته که دلیل اصلی آن به رشد قابل توجه «واگذاری دارایی‌های مالی» بازمی‌گردد. «درآمدها» در قانون بودجه به میزان 3/20 % و در عملکرد بالغ بر 1/23 % کمتر از الزامات تعیین شده در قانون برنامه ششم توسعه است. علی‌رغم تحقق 4/101 درصدی «درآمدهای مالیاتی» در سال 1399، این بخش حدود 20% کمتر از میزان پیش‌بینی شده در برنامه است.

«واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای» که بخش عمده آن مربوط نفت است در قانون و عملکرد بودجه سال 1399 کل کشور نسبت به الزامات برنامه ششم به ترتیب به میزان 5/17- % و 1/69-% انحراف داشته که علت اصلی آن به اعمال تحریم‌های ظالمانه و اجرای سیاست فشار حداکثری بر کشور، عملکرد نامناسب فروش نفت و همچنین کاهش تقاضای جهانی نفت به دلیل شیوع بیماری همه‌گیر کرونا در جهان بوده است.

«واگذاری دارایی‌های مالی» در قانون و عملکرد بودجه سال گذشته به ترتیب به میزان 2/235 % و 3/409 % بیش از الزام تعیین شده در قانون برنامه است که علت اصلی آن فروش 136,340 میلیارد تومان اوراق مالی اسلامی بیش از سقف تعیین شده در برنامه ششم (50,000 میلیارد تومان)  است.

بر اساس الزامات قانون برنامه ششم توسعه، پیش‌بینی شده بود که در سال 1399 دولت از محل منابع حاصل از واگذاری (فروش) شرکت‌های دولتی و همچنین منابع صندوق توسعه ملی صرف مصارف عمومی دولت ننماید در حالیکه بر اساس گزارش تفریغ بودجه، دولت در مجموع 62,062 میلیارد تومان از مصارف عمومی خود را از این دو محل تأمین نموده که حدود 11% از منابع عمومی محقق شده در سال 1399 را تشکیل می‌دهد.

در حالیکه عملکرد اعتبارات هزینه‌ای در سال 1399 بر اساس گزارش تفریغ بودجه حدوداً 19% بیش از الزام تعیین شده در برنامه ششم توسعه است لیکن عملکرد اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای 32% کمتر از الزام برنامه است. لازم به ذکر است بر اساس جدول شماره (3) قانون برنامه ششم توسعه که منابع مالی سالانه سرمایه‌گذاری برای تحقق رشد اقتصادی متوسط سالانه 8% را به تفکیک بیان می‌کند، دولت می‌بایست به طور متوسط سالانه 99,600 میلیارد تومان صرف اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای نماید که بر این اساس حدود 20% نسبت به متوسط سالانه نیز اعتبار کمتری صرف این هدف گردیده است. بر اساس گزارش‌های رسمی منتشره نرخ رشد اقتصادی کشور در سال گذشته 4/0-%، نرخ بیکاری حدود 10% و تورم بیش از 36% بوده در حالیکه حسب اهداف تعیین شده در برنامه ششم توسعه شاخص‌های مذکور متوسط سالانه به ترتیب به میزان 8%، 10% و 8% تعیین گردیده است.

جدول شماره 4) منابع و مصارف عمومی دولت در قانون و عملکرد بودجه سال 1399 و الزامات قانون برنامه ششم توسعه ـ مبالغ به میلیارد تومان

عنوان

    

قانون بودجه

 1399

    

عملکرد بودجه

 1399 (تفریغ)

    

درصد تحقق

    

الزام برنامه ششم

    

درصد انحراف قانون به الزام برنامه

    

درصد انحراف عملکرد به الزام برنامه

درآمدها

    

288,799

    

278,753

    

96.5

    

362,482

    

20.3-

    

23.1-

درآمدهای مالیاتی و گمرکی

    

204,519

    

207,340

    

101.4

    

258,254

    

20.8-

    

19.7-

سایر درآمدها

    

84,281

    

71,413

    

84.7

    

104,228

    

19.1-

    

31.5-

واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای

    

107,490

    

40,304

    

37.5

    

130,289

    

17.5-

    

69.1-

صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز طبیعی

    

56,944

    

38,709

    

68

    

123,739

    

54-

    

68.7-

فروش اموال منقول و غیرمنقول

    

49,546

    

1,559

    

3.1

    

1,550

    

3096.5

    

0.6

فروش طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای

    

1,000

    

35

    

3.5

    

5,000

    

80-

    

99.3-

واگذاری دارایی‌های مالی

    

174,725

    

265,461

    

151.9

    

52,124

    

235.2

    

409.3

فروش اوراق مالی اسلامی

    

88,000

    

186,340

    

211.8

    

50,000

    

76.0

    

272.7

استفاده از منابع صندوق توسعه ملی

    

72,131

    

35,407

    

49.1

    

0

    

-

    

-

فروش سهام شرکت‌های دولتی

    

11,587

    

26,655

    

230

    

0

    

-

    

-

سایر منابع حاصل از واگذاری دارایی‌های مالی

    

3,007

    

17,059

    

567.3

    

2,124

    

41.6

    

703.2

جمع منابع عمومی دولت

    

571,014

    

584,518

    

102.4

    

544,895

    

4.8

    

7.3

اعتبارات هزینه‌ای

    

436,032

    

462,105

    

106

    

387,720

    

12.5

    

19.2

اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای

    

87,982

    

79,208

    

90

    

116,537

    

24.5-

    

32-

اعتبارات تملک دارایی‌های مالی

    

47,000

    

42,212

    

89.8

    

40,637

    

15.7

    

3.9

جمع مصارف عمومی دولت

    

571,014

    

583,524

    

102.2

    

544,894

    

4.8

    

7.1

* مبلغ 8,456 میلیارد تومان منابع حاصل از واگذاری بابت «واگذاری باقیمانده سهام دولت در بانک‌ها و بیمه‌ها» بوده که به ردیف درآمدی (310801) واریز گردید که در «سایر منابع حاصل از واگذاری دارایی‌های مالی» لحاظ شده است.

5-1) مقایسه شاخص های کلان بودجه در قانون و عملکرد بودجه سال 1399 با الزامات برنامه ششم توسعه

بر اساس ارقام قانون بودجه سال 1399 کل کشور میزان کسری تراز عملیاتی بالغ بر 147,232 میلیارد تومان پیش‌بینی شده که مقرر بود 19,507 میلیارد تومان از آن (2/13 %) از محل مازاد تراز سرمایه‌ای و 127,725 میلیارد تومان باقی مانده (8/86 %) از محل مازاد تراز مالی جبران گردد. بررسی ارقام گزارش تفریغ بودجه سال مذکور مبین تحقق کسری 222,255 میلیارد تومانی تراز عملیاتی و تراز سرمایه‌ای است که کل آن از محل مازاد تراز مالی جبران گردیده است.

شایان ذکر است مطابق جدول شماره (4) قانون برنامه ششم توسعه میزان کسری تراز عملیاتی هدف‌گذاری شده برای سال 1399 بالغ بر 25,239 میلیارد تومان بوده است. به این ترتیب عملکرد کسری تراز عملیاتی در سال 1399 حدود 6 برابر الزام برنامه ششم توسعه است.

نسبت اعتبارات هزینه‌ای به کل مصارف عمومی دولت در قانون بودجه و عملکرد آن به ترتیب بالغ بر 4/76 % و 2/79 % بوده در حالیکه بر اساس الزام برنامه این نسبت حدود 71 درصد است. لازم به ذکر است به استناد بند (16) سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی مقام معظم رهبری (مدظله العالی) مبنی بر «صرفه‌جویی در هزینه‌های عمومی کشور با تأکید بر تحول اساسی در ساختارها، منطقی‌سازی اندازه‌ی دولت و حذف دستگاه‌های موازی و غیرضرور و هزینه‌های زاید» می‌بایست در دستور کار دولت‌ها قرار گیرد. لذا ضرورت دارد در لوایح بودجه سنوات آتی به رشد تصاعدی اعتبارات هزینه‌ای و شناسایی فعالیت‌ها و دستگاه‌های موازی اهتمام جدی داشت.

نسبت اعتبارات هزینه‌ای به تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در قانون بودجه و عملکرد به ترتیب 5 و 8/5 واحد بوده در حالیکه مطابق الزام برنامه ششم توسعه این نسبت 3/3 واحد پیش‌بینی شده بود.

   جدول شماره 5) مقایسه شاخص‌های کلان بودجه در قانون و عملکرد بودجه سال 1399 با الزامات برنامه ششم توسعه ـ  مبالغ به میلیارد تومان

عنوان

    

قانون بودجه

 1399

    

عملکرد بودجه

 1399 (تفریغ)

    

الزام برنامه ششم

    

درصد انحراف قانون به الزام برنامه

    

درصد انحراف عملکرد به الزام برنامه

تراز عملیاتی

    

147,232-

    

183,351-

    

25,238-

    

483

    

627

تراز دارایی‌های سرمایه‌ای

    

19,507

    

38,904-

    

13,752

    

42

    

383-

تراز دارایی‌های مالی

    

127,725

    

223,250

    

11,487

    

1012

    

1844

نسبت درآمدها به اعتبارات هزینه‌ای (درصد)

    

66.2

    

60.3

    

93.5

    

-

    

-

نسبت منابع نفتی به کل منابع عمومی (درصد)

    

10

    

6.6

    

22.7

    

-

    

-

نسبت درآمدهای مالیاتی به کل منابع عمومی (درصد)

    

35.8

    

35.5

    

47.4

    

-

    

-

نسبت اعتبارات هزینه‌ای به کل مصارف (درصد)

    

76.4

    

79.2

    

71.2

    

-

    

-

نسبت اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای به کل مصارف (درصد)

    

15.4

    

13.6

    

21.4

    

-

    

-

نسبت اعتبارات هزینه‌ای به تملک دارایی‌های سرمایه‌ای

    

5

    

5.8

    

3.3

    

-

    

-

بخش دوم: تبصره‌‌های ماده واحده قانون بودجه

در این بخش وضعیت اجرای تبصره‌‌ها و عملکرد تعدادی از موضوعات مهم مندرج در احکام تبصره‌‌ها ارائه می‌‌شود:

1-2) وضعیت اجرای تبصره‌‌ها

در محدوده رسیدگی‌ها و بر اساس جدول شماره (6)، از مجموع 272 تبصره، بند و جزء؛ «رعایت احکام، حدود 28%»، «عدم رعایت تمام و یا بخشی از احکام، تقریباً 42%»، «عدم تحقق اهداف قانون‌گذار حدود 15%» و همچنین «15% از احکام، فاقد عملکرد» است:

جدول شماره 6) وضعیت اجرای تبصره‌‌های مادّه واحده قانون بودجه ـ تعداد تبصره، بند و جزء

عنوان

    

درصد

رعایت احکام

    

28

عدم رعایت تمام و یا بخشی از احکام

    

42

عدم تحقق اهداف قانون‌گذار

    

15

فاقد عملکرد

    

15

2-2) خلاصه‌‌ای از تفریغ مهمترین احکام تبصره‌‌ها

در این قسمت عملکرد تعدادی از موضوعات با اهمیتِ مندرج در احکام تبصره‌‌های ماده واحده تقدیم می‌‌شود:

    در حکم بند (ز) الحاقی تبصره (1)، مقرر گردید یک میلیون تن قیر تا سقف چهار هزار میلیارد (4.000.000.000.000) تومان توزیع شود و دولت نیز مکلف بوده است منابع لازم جهت تأمین قیر مذکور را از کل اعتبارات تملک دارایی­های سرمایه­ای این قانون کسر و برای تهیه ماده اولیه قیر موردنیاز اختصاص دهد؛ طی سال 1399 مبلغ چهار هزار و پانصد میلیارد (4.500.000.000.000) تومان از اعتبارات طرح­های تملک دارایی­های سرمایه­ای کسر و جهت تأمین قیر در قالب اسناد خزانه اسلامی به دستگاه­های اجرایی  ذی­ربط پرداخت شده است. دستگاه­های اجرایی صرفاً مبلغ ششصد و چهارده میلیارد (614.000.000.000) تومان از اعتبارات دریافتی معادل 14 % را صرف خرید قیر نموده و مابقی را به سال بعد منتقل نموده­اند.

     بر اساس جزء (2) بند (الف) تبصره (2)، وزارت امور اقتصادی و دارایی مجاز بوده است تمام یا بخشی از سهام و دارایی‌های دولتی دستگاه­های اجرایی زیرمجموعه قوه مجریه و باقی‌مانده سهام متعلق به دولت و شرکت­های دولتی در بنگاه­های مشمول واگذاری را واگذار نماید؛ در سال 1399 سهام تعداد (15) شرکت به دو روشِ صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل­معامله در بورس(ETF) و تدریجی واگذار شده که از محل آن مبلغ سی و یک هزار و نهصد و هشتاد و شش میلیارد (31.986.000.000.000) تومان به حساب خزانه­داری کل کشور واریز شده است.

    مطابق جزء (3) بند (الف) تبصره (2)، بدهی دولت به بخش‌های خصوصی و تعاونی و نهادهای عمومی غیردولتی از محل واگذاری اموال و دارایی‌های متعلق به دولت و مؤسسات و شرکت‌های دولتی از طریق جدول شماره (18) قانون بودجه قابل­پرداخت بوده است؛ در سال 1399 از مبلغ بیست و سه هزار و چهارصد و شصت و سه میلیارد (23.463.000.000.000) تومان وجوه حاصل از واگذاری موردنظر، صرفاً مبلغ چهارده میلیارد (14.000.000.000) تومان معادل شش صدم درصد (06/0 %) به وزارت راه و شهرسازی و شرکت مادرتخصصی ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور، بابت اجرای طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای پرداخت شده و بابت تسویه بدهی دولت به بخش‌های خصوصی و تعاونی و نهادهای عمومی غیردولتی پرداختی صورت نگرفته است.

    بر اساس بند (ج) تبصره (2)، وزارت امور اقتصادی و دارایی (خزانه‌داری کل‌ کشور) موظف بوده است پرداخت سود سهم دولت در شرکت‌هایی که مجموع سهام دولت و شرکت‌های دولتی در آن‌ها کمتر از پنجاه ‌‌درصد‌ (%50) است را به صورت مؤثر پیگیری و پس از وصول به ردیف شماره 130108 جدول شماره (5) این قانون واریز کند؛ در سال 1399 وزارت­خانه مذکور با توجه به اطلاعات اخذ­شده از سامانه یک‌پارچه اطلاعات شرکت‌های دولتی مستقر در معاونت امور بانکی، بیمه و شرکت‌های دولتی وزارت امور اقتصادی و دارایی، موفق به شناسایی تعداد (424) شرکت مشمول گردیده که با پیگیری­های انجام­شده توسط خزانه‌داری کل‌ کشور از حدود دو هزار و نهصد و چهل و هشت میلیارد (2.948.000.000.000) تومان سود سهم دولت در شرکت­های موردنظر، مبلغ یک هزار و ششصد و پنجاه میلیارد (1.650.000.000.000) تومان آن (معادل 56 %) به حساب خزانه­داری کل کشور واریز شده است.

    بر اساس جزء (2) بند (هـ) تبصره (2)، عضویت هم‌زمان مقامات موضوع ماده (71) قانون مدیریت خدمات کشوری و معاونان و مدیران دستگاه­های اجرایی موضوع ماده (5) قانون مدیریت خدمات کشوری و ماده (5) قانون محاسبات عمومی کشور و همچنین کارکنان شاغل در کلیه پست­های مدیریتی در هیأت‌مدیره، مدیریت عاملی و سایر مدیریت‌های اجرایی شرکت‌های دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی و سازمان‌ها اعم از زیرمجموعه خود و زیرمجموعه سایر دستگاه‌ها ممنوع بوده است؛ در سال 1399 ممنوعیت مذکور از سوی تعداد (124) نفر از مقامات، معاونان، مدیران و کارکنان شاغل در (63) دستگاه مشمول، رعایت نشده است.

    مطابق بند (و) تبصره (2)، دولت مکلف بوده است جهت رد بدهی خود به سازمان تأمین­اجتماعی و تأمین­اجتماعی نیروهای مسلح، در سقف پنجاه هزار میلیارد (50.000.000.000.000) تومان اقدام نماید؛ در سال 1399، در اجرای حکم بند یادشده و بندهای (و) و (هـ) تبصره (5) مجموعاً مبلغ چهل هزار و نهصد و نود میلیارد (40.990.000.000.000) تومان از بدهی دولت به سازمان تأمین­اجتماعی از طریق صدور اوراق تسویه خزانه، واگذاری بخشی از سهام شرکت‌‌ها و تهاتر اصل بدهی سازمان به بانک رفاه کارگران و مبلغ ده هزار و هشتصد و بیست و شش میلیارد (10.826.000.000.000) تومان از بدهی دولت به سازمان تأمین­اجتماعی نیروهای مسلح از طریق واگذاری بخشی از سهام شرکت‌‌ها، تسویه گردیده است.

    از مجوز سی میلیارد (30.000.000.000) دلار تسهیلات فاینانس جهت تأمین مالی طرح­های دولتی و غیردولتی علاوه بر باقی‌مانده سنوات قبل، موضوع بند (الف) تبصره (3)، در سال 1399 صرفاً مبلغ پنجاه و پنج میلیون و دویست و نود و هفت هزار (55,297,000) یورو بابت طرح مقابله با شیوع ویروس کرونا، استفاده شده است.

    بر اساس  بند (الف) تبصره (4)، بانک­های تجاری و تخصصی مجاز بوده­اند از محل منابع در اختیار نسبت به اعطای تسهیلات ارزی _ ریالی تا مبلغ سه میلیارد (3.000.000.000) دلار برای طرح­های توسعه‌ای بالادستی نفت و گاز اقدام نمایند؛ در سال 1399 تسهیلاتی در این خصوص پرداخت نشده است.

    بر اساس بند (ز) تبصره (6)، کلیه صاحبان حِرف و مشاغل پزشکی، پیراپزشکی، داروسازی و دامپزشکی که مجوز فعالیت آنها توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان نظام­پزشکی ایران و یا سازمان نظام­دامپزشکی و سازمان دامپزشکی ایران صادر می‌شود و کلیه اشخاص شاغل در کسب و کارهای حقوقی اعم از وکالت و مشاوره حقوقی و خانواده،  مکلف بوده­اند از ابتدای سال 1399 از پایانه فروشگاهی استفاده کنند؛ نتایج بررسی‌ها بیانگر آن است که از تعداد  (155,572) نفر مشمولین شناسایی‌شده، صرفاً تعداد (54,490) نفر معادل (35 %) مشمولین در سامانه مالیاتی ثبت­نام نموده‌اند. لازم به توضیح است انجام ثبت­نام مذکور به منزله استفاده از پایانه‌های فروشگاهی نیست.

    مطابق بند (ط) تبصره (6)، سازمان امور مالیاتی مکلف بوده است در سال 1399، نسبت به تعیین تکلیف مطالبات مالیاتی دولت از اشخاص حقیقی و حقوقی تا پایان سال 1399 اقدام و حداقل (%30) این مطالبات را وصول و به حساب خزانه­داری کل کشور واریز کند؛ نتایج بررسی‌ها بیانگر آن است که از دویست و سیزده هزار و هفتصد و سه میلیارد (213.703.000.000.000) تومان مطالبات مذکور، حدود (%5) مطالبات، معادل ده هزار و هشتصد و شصت و هفت میلیارد (10.867.000.000.000) تومان آن وصول و به حساب­ خزانه­داری کل کشور واریز شده است.

    بر اساس اجزای (1-1) و (1-2) بند (ت) تبصره (6)، در سال 1399 واحدهای مسکونی با ارزش روز ده میلیارد (10.000.000.000) تومان و بیشتر و انواع خودروهای سواری و وانت دوکابین موجود در کشور با ارزش روز هفتصد میلیون (700.000.000) تومان و بیشتر، مشمول مالیات بر دارایی (سالانه) می‌شوند؛ در سال 1399 علی­رغم پیش­بینی مبلغ یک­هزار و ششصد میلیارد (1.600.000.000.000) تومان وصول درآمد از این محل، به علت عدم تصویب آیین­نامه اجرایی مربوط، هیچ­گونه مالیاتی دریافت نشده است.

    بر اساس بند (الف) تبصره (7)، دستگاه‌های اجرایی مکلف بوده­اند کلیه حساب‌های ریالی خود (اعم از درآمدی و هزینه‌ای) را صرفاً از طریق خزانه‌داری کل کشور و نزد بانک مرکزی افتتاح و کلیه دریافت‌ها و پرداخت‌های خود را از طریق این حساب‌ها انجام دهند؛ نتایج بررسی‌ها بیانگر آن است که در (354) دستگاه اجرایی، دریافت‌ها و پرداخت‌ها از طریق حساب‌های افتتاح‌شده نزد بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران انجام نشده و همچنین (525) دستگاه اجرایی، حساب‌های خود نزد سایر بانک­ها را مسدود نکرده­اند.

    در راستای اجرای بند (ب) تبصره (8) و اجزاء آن موضوع تأمین خدمات روبنایی و زیربنایی و تکمیل واحدهای مسکن مهر، طرح‌‌های بازآفرینی شهری و احیای بافت‌های فرسوده و همچنین طرح اقدام ملی تأمین مسکن، در سال 1399 اقداماتی از قبیل موارد زیر صورت گرفته است:

        هزینه نمودن مبلغ یک­هزار و سیصد و نود ونه میلیارد (1.399.000.000.000) تومان معادل (%93) مبلغ پیش­بینی­شده، جهت عملیات آماده­سازی، محوطه­سازی و تأمین خدمات روبنایی و زیربنایی طرح­های مسکن مهر

        اخذ تسهیلات از بانک­های عامل به مبلغ هشتصد و نود و پنج میلیارد (895.000.000.000) تومان معادل (%30) مبلغ پیش­بینی­شده، جهت اجرای طرح­های تفصیلی و آماده­سازی.

        واگذاری قطعی زمین­های اجاره­ای 99 ساله به تعداد (23.876) نفر از مالکان اعیانی واحدهای مسکن مهر.

        اختصاص یک میلیون و یکصد و سی و دو هزار و شصت و نه (1.132.069) متر مربع زمین به صورت رایگان برای احداث مدرسه، پاسگاه، پایگاه بسیج، مسجد، مراکز بهداشتی و درمانی، ورزشگاه و سایر مراکز اداری و خدماتی مورد ­نیاز در طرح‌‌های مسکن مهر.

    بر اساس بند (هـ) تبصره (8)، می­بایست در سال 1399 نسبت به مسلوب‌المنفعه نمودن چاه­های غیرمجاز اقدام و جریمه مربوط به میزان برداشت آب تا زمان انسداد چاه دریافت می‌گردید؛ لیکن در سال مذکور اقدامی جهت مسلوب‌المنفعه نمودن تعداد (376,389) حلقه چاه غیرمجاز شناسایی­شده صورت نگرفته و به علت عدم ابلاغ دستورالعمل هیچ­گونه وجهی بابت برداشت هفت میلیارد و سیصد و سی و دو میلیون و یکصد هزار (7.332.100.000) مترمکعب آب از چاه­های مذکور دریافت نشده است.

    مطابق بند (ک) تبصره (9)، وزارت ورزش و جوانان و سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مکلف بوده­اند درآمدهای تبلیغاتی ناشی از پخش مسابقات ورزشی را به ردیف درآمدی مربوط نزد خزانه‌داری کل‌ کشور واریز نمایند؛ در سال 1399 از این محل، مبلغی به حساب خزانه واریز نگردیده است.

    مطابق بند (ج) تبصره (12)، دولت مکلف بوده است از محل قانون بودجه، اعتباراتی جهت افزایش و متناسب‌سازی حقوق بازنشستگان تحت­پوشش صندوق بازنشستگی کشوری و سازمان تأمین­اجتماعی نیروهای مسلح با اولویت کسانی که دریافتی‌ ماهانه آنها کمتر از سه میلیون (3.000.000) تومان است، اختصاص دهد که در این راستا دولت مبلغ هشت هزار و هشتصد میلیارد (8.800.000.000.000) تومان بابت افزایش و همسان‌سازی حقوق بازنشستگان تحت­پوشش به سازمان تأمین­اجتماعی نیروهای مسلح و صندوق بازنشستگی کشوری پرداخت نموده است. همچنین سازمان تأمین­اجتماعی نیروهای مسلح مبلغ شش هزار میلیارد (6.000.000.000.000) تومان از منابع حاصل از تسویه بدهی دولت به سازمان مذکور و مبلغ یک­هزار و دویست و هشت میلیارد (1.208.000.000.000) تومان از منابع داخلی خود و صندوق بازنشستگی کشوری نیز مبلغ شش هزار و یکصد و سی میلیارد (6.130.000.000.000) تومان از محل منابع داخلی خود را بابت این امر صرف نموده­اند.

    منابع تحقق­یافته تبصره (14) قانون بودجه سال 1399 کل کشور بالغ بر یکصد و هفتاد و هفت هزار و هشتصد و هشتاد و هفت میلیارد (177.887.000.000.000) تومان و میزان مصارف آن بالغ بر یکصد و هفتاد و هفت هزار و هفتصد و شش میلیارد (177.706.000.000.000) تومان بوده است. میزان مصارف تبصره مذکور به تفکیک بخش‌‌های مختلف، به شرح جدول زیر است:

جدول شماره 7) میزان مصارف تبصره (14) قانون بودجه سال 1399 کل کشور ـ مبالغ به میلیارد تومان

شرح

    

مبلغ پیش‌بینی‌شده

در قانون

    

مبلغ

پرداخت‌‌شده

    

درصد به

پیش‌‌بینی

پرداختی به شرکت­ها

    

98.700

    

47.312

    

9/47

پرداخت یارانه نقدی و غیرنقدی خانوارها

    

42.800

    

38.962

    

91

کاهش فقر مطلق خانوارهای هدف

    

15.550

    

15.268

    

2/98

کاهش هزینه­های مستقیم سلامت مردم

    

5.200

    

5.570

    

1/107

سایر اهداف مندرج در قانون برنامه ششم توسعه

    

5.525

    

3.428

    

1/62

یارانه نان و خرید تضمینی گندم

    

12.100

    

9.185

    

9/75

تغذیه و امور رفاهی دانشجویان

    

400

    

100

    

25

تولید و اشتغال (بند الف تبصره (18)) حداقل 90 درصد و باقی مانده برای حمل و نقل ریلی، مسکن و نهاده های کشاورزی و صندوق بیمه کشاورزان

    

10.200

    

1.343

    

2/13

سایر مصارف هدفمندی به شرح اقدام مرتبط مندرج در جداول 7 و 9 قانون بودجه سال 1399 کل کشور

    

29.251

    

24.077

    

3/82

یارانه معیشتی

    

31.000

    

32.461

    

7/104

جمع

    

250.726

    

177.706

    

9/70

در اجرای تبصره (14)، مبلغ سی و دو هزار و چهارصد و شصت و یک میلیارد (32.461.000.000.000) تومان بابت یارانه معیشتی به تعداد (62.459.795) نفر پرداخت شده است که مبلغ بیست و هشت هزار و هشتصد و هفتاد و چهار میلیارد (28.874.000.000.000) تومان آن از محل افزایش قیمت بنزین و مابقی آن به مبلغ سه هزار و پانصد و هشتاد و هفت میلیارد (3.587.000.000.000) تومان از محل سایر منابع هدفمندی یارانه­ها تأمین و پرداخت شده است.

مطابق بند (الف) تبصره (14)، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی موظف بوده است نسبت به شناسایی و حذف سه­دهک بالای درآمدی از فهرست یارانه‌بگیران، اقدام کند و سازمان هدفمندسازی یارانه­ها نیز مکلف بوده است امکان ثبت­نام برای افرادی که موفق به ثبت­نام برای بهره‌مندی از یارانه نشده‌اند را فراهم نماید؛ در سال 1399وزارتخانه مذکور تعداد (23.033.505) نفر سه­دهک بالای درآمدی یارانه‌بگیران را شناسایی نموده، لیکن اقدامی جهت قطع یارانه آنها صورت نگرفته است. شایان ذکر است، یارانه پرداختی به افراد مذکور بالغ بر دوازده هزار و پانصد و هفتاد و شش میلیارد (12.576.000.000.000) تومان بوده است.همچنین سازمان هدفمندسازی یارانه­ها اقدامی جهتثبت­نام افرادی که موفق به ثبت­نام برای بهره‌مندی از یارانه نشده‌اند، انجام نداده است.  

    بر اساس بند (الف) تبصره (16)، به‌منظور حمایت از ازدواج جوانان، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران موظف بوده است از طریق بانک­های عامل نسبت به پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه ازدواج برای هر یک از زوج­ها به مبلغ پنجاه میلیون (50.000.000) تومان با اولویت نخست اقدام کند؛ در سال 1399 از تعداد (1.109.360) نفر متقاضی استفاده از تسهیلات ازدواج، به تعداد (735.114) نفر، معادل 66 % متقاضیان، جمعاً مبلغ سی و هشت هزار و سیصد و بیست و هشت میلیارد (38.328.000.000.000) تومان، تسهیلات ازدواج پرداخت شده است.

    طبق بند (ب) تبصره (16)، بانک­های عامل مکلف به پرداخت مبلغ هشت هزار میلیارد (8.000.000.000.000) تومان تسهیلات جهت ایجاد اشتغال به مددجویان و کارفرمایان طرح‌های اشتغال مددجویی کمیته امداد امام خمینی(ره) و سازمان بهزیستی بوده­اند؛ در سال 1399، از تعداد (192.729) نفر معرفی­شده توسط کمیته و سازمان مذکور، صرفاً به تعداد (98.587) نفر (معادل 51%) جمعاً به مبلغ شش هزار و یکصد و پنجاه و پنج میلیارد (6.155.000.000.000) تومان تسهیلات یادشده پرداخت شده است. همچنین طبق بند مذکور می­بایست مبلغ یک­هزار میلیارد (1.000.000.000.000) تومان از منابع این بند در اختیار ستاد اجرایی فرمان حضرت امام­(ره) قرار می‌گرفت و ستاد اجرایی نیز معادل این مبلغ به این منابع اضافه نموده و برای اشتغال در مناطق محروم هزینه می­نمود؛ در سال 1399 مبلغ موردنظر در اختیار ستاد قرارگرفته و از محل سهم­های آورده­ ستاد و بانک­های عامل، صرفاً تعداد (46.846) فقره تسهیلات جمعاً به مبلغ یک هزار و چهارصد و شصت و سه میلیارد (1.463.000.000.000) تومان پرداخت شده است.

    بر اساس بند (الف) تبصره (18)، به دولت اجازه داده شده بود اعتبارات مندرج در جدول تبصره (14) را برای اجرای برنامه‌های ایجاد اشتغال مولد، تثبیت اشتغال موجود و اجرای سیاست‌های بازارکار هزینه کند؛  علی­رغم پیش‌بینی مبلغ ده هزار و دویست میلیارد (10.200.000.000.000) تومان جهت تولید و اشتغال در جدول مذکور، صرفاَ مبلغ سیصد و هفتاد و سه میلیارد (373.000.000.000) تومان از منابع مذکور، بابت این موضوع اختصاص و توسط سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها در قالب کمک بلاعوض به دستگاه‌های اجرایی ذی­ربط پرداخت و مصرف شده است. لازم به ذکر است، در سال 1399 علاوه بر مبلغ مزبور، جمعاً مبلغ دویست و هفتاد میلیارد (270.000.000.000) تومان نیز از محل تسهیلات ریالی صندوق توسعه ملی و تسهیلات بانکی بابت موضوعات یادشده پرداخت شده است. شایان ذکر است از کل منابع پیش بینی شده برای بند «الف» تبصره (18) قوانین بودجه سال‌های 1396 لغایت 1399 حدود 8 % آن اختصاص یافته است.

    مطابق تبصره (19)، دستگاه­های اجرایی مکلف بوده­اند از محل منابع بودجه کل کشور و دارایی­های خود تمهیدات لازم را برای اجرای طرح­های جدید، نیمه­تمام، آماده بهره‌برداری و در حال بهره‌برداری از طریق انعقاد قرارداد با بخش­های خصوصی، تعاونی و شهرداری­ها و  دهیاری­ها فراهم کنند؛ در سال 1399 صرفاً تعداد (17) دستگاه اجرایی برای اجرای تعداد (39) طرح یا پروژه خود اقدام به انعقاد قرارداد با بخش­های خصوصی و تعاونی نموده­اند.

    بر اساس تبصره (20)، در اجرای بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد، دستگاه‌های اجرایی مکلف بوده­اند در سال 1399 نسبت به تکمیل و استقرار کامل سامانه (سیستم)حسابداری قیمت تمام‌شده با شناسایی هزینه‌های خود به تفکیک و همچنین انجام هزینه‌یابی خروجی‌ها (کالا و خدمات) از طریق سامانه یکپارچه بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد، اقدام نمایند؛ در سال  1399 تعداد (180) دستگاه اجرایی نسبت به شناسایی هزینه‌های خود به تفکیک، تعداد (225) دستگاه اجرایی نسبت به استقرار و تکمیل سیستم بهای تمام‌شده و تعداد (1.052) دستگاه اجرایی نسبت به راه‌اندازی سیستم یکپارچه بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد، اقدام ننموده‌اند.

    بر اساس بند (الف) تبصره (21)، دستگاه‌‌های اجرایی موضوع ماده (29) قانون برنامه ششم توسعه که به نحوی از انحاء از بودجه عمومی استفاده می‌نمایند و شرکت‌‌های دولتی مندرج در جزء (1) بند (ه‍ـ) تبصره (2)، مکلف بوده­اند اطلاعات کارکنان رسمی، پیمانی و قرارداد کارمعین(مشخص)، کارگری و کارکنان حوزه سلامت بر اساس قانون مربوط به خدمت پزشکان و پیراپزشکان را تا بیستم اردیبهشت ماه سال 1399 در «سامانه کارمند ایران» و «سامانه ثبت حقوق و مزایا» ثبت یا به‌روزرسانی نمایند؛ در سال 1399 تعداد (232) دستگاه اجرایی اطلاعات خود را در «سامانه کارمند ایران» و تعداد (632) دستگاه اجرایی اطلاعات خود را در «سامانه ثبت حقوق و مزایا» ثبت یا به‌روزرسانی ننموده­اند.

    مطابق بند (و) تبصره (21)، آیین­نامه­های اجرایی مورد نیاز قانون بودجه بایستی حداکثر ظرف مدت سه­ماه پس از تصویب آن تهیه گردیده و به تصویب هیأت وزیران می­رسید؛ از تعداد (24) آیین­نامه اجرایی پیش­بینی­شده در قانون بودجه سال 1399، تعداد (15) مورد در مهلت مقرر و هفت (7) مورد خارج از مهلت مقرر تصویب شده است. برای دو مورد نیز آیین­نامه اجرایی تصویب نشده که این امر سبب عدم اجرای احکام مربوط گردیده است.

بخش سوّم: اهم یافته‌های حسابرسی

    مطابق بررسی‌های صورت گرفته از قراردادهای فروش صادراتی فراورده‌های نفتی به ارزش 5/1 میلیارد دلار که در بورس انرژی با شرایط یکسان برای خریداران اعلام گردیده است، در بیش از 80% قراردادها با ارزشی بالغ بر 2/1 میلیارد دلار، شرایط اعلام شده در بورس انرژی برخلاف مفاد ماده (9) دستورالعمل انتشار اطلاعات معاملات توسط بورس انرژی ایران مبنی بر عدم تغییر شرایط عرضه در بورس در قراردادهای منعقده با خریداران، تغییر یافته است. مهمترین موارد تغییر در  این قراردادها عبارتند از؛ تغییر در نوع فرآورده، نرخ اعلام شده در بورس، مقصد صادراتی، مبدأ، شرایط برداشت و تغییر در نحوه پرداخت است. همچنین برخلاف تکلیف مقرر در تبصره (1) ماده (13) قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور، بالغ بر500 میلیون دلار از فرآورده‌های نفتی صادراتی در شرایط خارج از بورس انرژی عرضه شده است.   

    شرکت پخش فرآورده‌های نفتی تعداد 16 فقره قرارداد به صورت اعتباری را با یکی از شرکت‌های صادرکننده منعقد نموده که با توجه به عدم توانایی خریدار در پرداخت ثمن معامله و علیرغم صدور ضمانت نامه توسط صندوق ضمانت صادرات وزارت صنعت، معدن و تجارت، مبلغ 270 میلیون دلار معادل 6,000 میلیارد تومان برای شرکت مذکور قابلیت وصول نداشته است.

    عدم نظارت شرکت سهامی پخش فرآورده‌های نفتی در توزیع و مصرف گاز مایع موجب گردیده است بیش از 70% گاز مایع توزیع شده در سنوات اخیر به دست مصرف‌کننده واقعی نرسیده و با چندین برابر قیمت توسط شرکت‌های توزیع‌کننده به فروش برسد که این موضوع برخلاف مفاد ماده (59) قانون «تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت» است. با توجه به مابه‌التفاوت پرداختی از طرف دولت به پالایشگاه‌ها بابت اختلاف نرخ مصوب (230 تومان) و نرخ جهانی، مبلغ یارانه پرداختی به شرکت‌های توزیع‌کننده بالغ بر 26,000 میلیارد تومان بوده است. این اقدام در مغایرت با  ماده (4) دستورالعمـل «مبـارزه بـا قـاچـاق و عرضه خارج از شبکه‌ی فـرآورده‌هـای نفتـیِ یـارانـه‌ای» است.

    با وجود تکالیف قانونی بند (الف) ماده (48) قانون برنامه ششم توسعه، قوانین بودجه سنواتی و ماده (12) قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور، مبنی بر جمع‌آوری و مهار گازهای همراه، 2.156 میلیون فوت مکعب (معادل 61 میلیون متر مکعب) در روز گازهای همراه سوزانده می‌شود. لازم به ذکر است در صورت محاسبه نرخ 4/17 سنت فروش گاز خام، میزان هدر رفت گاز در طول سال بالغ بر 83/3 میلیارد دلار ارزیابی می‌گردد. همچنین عدم مهار گازهای همراه و سوزانده شدن آنها در روز با توجه به پیش‌بینی محصولات تولیدی حاصل از گازهای همراه (شامل 1.259 میلیون فوت مکعب گاز سبک؛ 4.732 هزار تن ترکیبات سنگین‌تر از اتان و 8,000 بشکه مایعات گازی در روز)، منجر به هدر رفت روزانه به مبلغ تقریبی 177 میلیون یورو و سالیانه 65 میلیارد یورو (قیمت صادراتی) در سال 1399 گردیده است. همچنین سوزاندن گازها در فلرها پیامدهای زیست‌محیطی مختلفی دارد که از مهمترین تبعات آن، آلودگی هوا است.  بررسی‌ها نشان می‌دهد با جمع‌آوری میزان گازهای ذکر شده، از انتشار حدود 70 میلیون تن گازهای گلخانه‌ای جلوگیری می‌گردد که این مهم تاکنون صورت نپذیرفته است.

شایان ذکر است پیشرفت فیزیکی پروژه‌های جمع آوری و مهار گازهای همراه تاکنون به طور میانگین حدود 52% بوده که ضرورت دارد به این موضوع توجه شود.

    تأخیر و تعلل (3) ماهه شورای عالی بورس در تصویب تزریق مبلغ 1.500 میلیارد تومان از محل منابع صندوق توسعه ملی به صندوق تثبیت بازار سرمایه و عدم اتخاذ تصمیم در استفاده از منابع حاصل از کارمزدهای وصول شده‌ی مربوط به خرید و فروش سهام در سال 1399 (مبلغ 26,000 میلیارد تومان) در ساماندهی و حمایت از بازار سرمایه­ از مصادیق ترک فعل بوده است.

    سهم ایران از مجموع ظرفیت استخراج رمزارزها (و به طور خاص رمزارز بیت‌کوین) حدود 10% از ظرفیت کل دنیا بوده که تقریبا معادل 2000 مگاوات، معادل 3% ظرفیت عملی تولید برق نیروگاه‌های کشور (64.035 مگاوات) است. از مجموع این مقدار، تعداد 50 مرکز (با ظرفیت حدودی 209 مگاوات) به صورت مجاز فعالیت می‌نمایند. همچنین تعداد 5,144 مرکز غیرمجاز استخراج رمز ارز (با مجموع ظرفیت 607 مگاوات) تاکنون در کلیه استان‌های کشور کشف و جمع‌آوری شده‌اند. مابقی مراکز غیرمجاز کشف‌نشده نیز با ظرفیت حدودی 1,184 مگاوات متاسفانه همچنان به صورت غیرمجاز در حال فعالیت هستند.

    سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران دارای 1011 شهرک صنعتی است که از این تعداد 828 شهرک به اتمام و بهره‌برداری رسیده و مجموع سرمایه‌گذاری انجام شده در شهرک‌های صنعتی بالغ بر 11.065 میلیارد تومان است. از مجموع شهرک‌های صنعتی مذکور تعداد 172 شهرک صنعتی فاقد آب،170 شهرک صنعتی فاقد برق، 355 شهرک صنعتی فاقد گاز و 222 شهرک صنعتی فاقد خدمات مخابراتی می‌باشند.

    حسب بررسی­ها، شرکت دخانیات ایران بابت درآمد حقوق انحصار محصولات دخانی سال‌های 1391 لغایت 1399 مبلغ 171 میلیارد تومان به وزارت صنعت، معدن و تجارت بدهکار بوده که تاکنون صرفاً مبلغ 5/4 میلیارد تومان (حدود 3%) آن به حساب خزانه واریز گردیده و بالغ بر 5/166 میلیارد تومان از این مطالبات همچنان وصول نگردیده است.

    به استناد ماده (8) قانون تأسیس سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی، سازمان مکلف است ظرف مدت یکسال از تاریخ تحویل اموال، نسبت به فروش آنها اقدام نماید و مدت مذکور با تصویب مجمع عمومی تا یکسال دیگر قابل تمدید خواهد بود. لکن سابقه ماندگاری برخی از کالاها به بیش از دو دهه می‌رسد که از عوامل ایجاد فاصله زمانی بین زمان تحویل کالا به سازمان اموال تملیکی تا فروش آن، طولانی شدن اخذ مجوزات مربوطه از جمله اخذ حکم قطعیت کالاهای قاچاق از سازمان استاندارد و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و ... اشاره نمود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ارزش کالاهای موجود در انبارهای سازمان در پایان سال 1399 بالغ بر 6.320 میلیارد تومان است. همچنین بخشی از کالاهای مشمول قانون جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی با تاخیر در اختیار سازمان مذکور قرار می‌گیرد که ناشی از عدم گزارش مسئولین سازمان بنادر و کشتیرانی، شرکت ملی انبارهای عمومی و دوایر گمرکات در پایان هر هفته در خصوص  مقدار و نوع کالاهایی‌که مدت توقف مجاز آن سپری گردیده است. از دیگر عوامل مؤثر بروز تاخیر در انجام وظایف سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی عدم استقرار سامانه‌های الکترونیکی شامل سامانه جامع اموال تملیکی، سامانه جامع انبارها و شناسه کالا، عدم دسترسی سازمان مذکور به سامانه ارزش‌گذاری گمرک و عدم استقرار سامانه شناسایی و مبارزه با قاچاق کالا و ارز است.

    به منظور انعطاف بودجه و به استناد اجزای (1) و (2) بند (ط) ماده (28) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2)، اعتبارات هزینه­ای، ردیف­های متفرقه و تملک دارایی­های مالی و همچنین اعتبارات تملک دارایی­های سرمایه­ای مندرج در قوانین بودجه سنواتی حداکثر به میزان 10% از محل کاهش همان اعتبارات در سقف بودجه امکان جابجایی توسط سازمان برنامه و بودجه کشور را دارند که با عنایت به بررسی­های به عمل آمده مشخص گردید؛ این مهم بصورت یکسان رعایت نگردیده است؛ بطوریکه اعتبار برخی از ردیف­­ها با کاهش بیش از 50% مواجه گردیده و از طرفی برخی از ردیف­های اعتباری و دستگاه­های اجرایی بیش از 100% اعتبار مصوب اولیه، تخصیص اعتبار داشته­اند. لذا این امر از مصادیق رفتار سلیقه­ای و عدم شفافیت در تخصیص بودجه ارزیابی می­گردد و هدف قانون­گذار مبنی بر انعطاف بودجه با استناد به قوانین مذکور به صورت صحیح و کامل محقق نگردیده است.

    در اجرای ماده (90) قانون محاسبات عمومی کشور، نظارت عملیاتی بر اجرای فعالیت­ها و طرح­های تملک دارایی­های سرمایه­ای و مطابقت آن با اهداف و سیاست­ها بر عهده سازمان برنامه و بودجه کشور است. بطوریکه تخصیص اعتبارات می‌بایستی براساس پیشرفت کار و جداول زمان­بندی، صورت پذیرد. لیکن در بسیاری از موارد در عمل نظارت بر طرح­های تملک دارایی­های سرمایه­ای ملی و استانی بطور موثر صورت نمی­گیرد. مضافاً اینکه مطابق ماده (10) آیین­نامه تخصیص اعتبار، سازمان برنامه و بودجه کشور می‌بایست ضمن اجرای وظایف نظارتی خود بر فعالیت­ها و طرح­های عمرانی و تهیه گزارشات ارزشیابی عملیات و نتایج حاصل از اجرای بودجه و تطبیق این گزارشات با گزارش دستگاه‌های اجرایی از لحاظ پیشرفت کار، اطلاعات لازم برای تعیین خط مشی­های تخصیص اعتبار در دوره­های بعد را فراهم ­نماید. بررسی­های میدانی حاکی از آن است که چنین گزارشاتی بصورت مدون و دوره­ای تهیه نگردیده و وجود تعداد طرح­های راکد و رها شده‌ی ملی و استانی بدون تخصیص اعتبار، گواهی بر این موضوع است.

    طی سال 1399، از حدود 3/2 میلیارد دلار ارز دولتی تخصیص یافته برای واردات دارو، مبلغ  62/1 میلیارد دلار (حدود 70%) توسط بانک مرکزی تأمین و پرداخت شده است. از طرفی به لحاظ عدم اعمال فرآیند رقابتی در صدور مجوز واردات و تعیین میزان ارزبری داروهای وارداتی، علی‌رغم محدودیت‌های منابع ارزی کشور، صرفه و صلاح دولت در تعیین قیمت‌های ارزی داروهای وارداتی رعایت نشده است. به صورت نمونه بررسی واردات 31 قلم دارو حاکی از اختصاص جمعاً 235.216.686 یورو مازاد بر قیمت واقعی داروها به تعداد 12 شرکت‌ واردکننده است.

    مطابق آمارنامه دارویی، ارزش بازار داروهای وارداتی در سال 1399، جمعاً مبلغ 5.135 میلیارد تومان بوده که از این میزان حدود 1.089 میلیارد تومان (حدود 21%) بر خلاف تکلیف مقرر در بند (پ) ماده (7) قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور، در سامانه سازمان غذا و دارو شناسه‌گذاری نشده است.

    در سال 1399 سازمان انتقال خون ایران بابت خرید تعداد 750.000 عدد کیسه خون فیلتردار چهارتایی، مبلغ 1.537.500 یورو اضافه بر ارزش واقعی کالای وارداتی (بیش اظهاری) به یکی از شرکت‌های طرف قرارداد سازمان پرداخت نموده است.

    سازمان انتقال خون کشور طی قراردادهایی اقدام به خرید کیت‌هایی برای غربالگری ویروسی خون‌های اهدایی سازمان انتقال خون (با اختصاص ارز دولتی) نموده است. به دلیل ضعف کنترل‌های داخلی و عدم توجه به اعتبار تاریخ مصرف کیت‌های مذکور، مهلت مصرف کیت‌ها عمدتاً بسیار پایین بوده و در برخی موارد کمتر از یک ماه است. بررسی‌ها حاکی از منقضی شدن تاریخ بخشی از کیت‌های غربالگری است. شایان ذکر است ضعف نظام کنترل داخلی دستگاه‌های ذیربط (سازمان غذا و دارو و گمرک ایران) در این خصوص نیز محرز است.

    صندوق ضمانت صادرات ایران در اجرای وظایف خود طی (12) سال اخیر مبادرت به صدور تعداد (30) فقره ضمانت‌نامه از نوع ارزی و ریالی به طرفیت مشتریان جمعاً به مبلغ 1/1 میلیارد تومان و 66 میلیون دلار امریکا و 44 میلیون یورو و 9 میلیون سایر ارزها (درهم امارات و ریال عمان) بابت تسهیلاتی نافذ تا مبلغ ضمانت‌نامه‌های صادره به منظور صادرات نموده است. متعاقباً بدلیل عدم ایفای تعهدات توسط مشتریان، صندوق  الزاماً در تاریخ‌های مقرر ضمانت‌نامه مبادرت به پرداخت خسارت جمعاً به مبالغ فوق در وجه بانک‌ها نموده است. همچنین عدم پیگیری و اقدام قانونی به موقع و مؤثر از مجرای توثیق و تضامین مأخوذه توسط صندوق منجر به عدم وصول مطالبات شده که تا تاریخ تحریر گزارش حاضر جمعاً به مبلغ 75 میلیارد تومان و 79 میلیون دلار امریکا و 34 میلیون یورو و 8 میلیون سایر ارزها (درهم امارات و ریال عمان) مشتریان به دولت بدهی معوق داشته‌اند.

    در رسیدگی از عملکرد وجوه اداره شده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات که به منظور کمک به سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر، ایجاد کارورهای ارائه‌کننده خدمات الکترونیکی در کلیه بخش‌ها و حمایت از طرح‌های توسعه‌ای اشتغال‌آفرین از سال 1393 تا 1399 مبلغ 330 میلیارد تومان از منابع مذکور در حساب‌های بانک (صندوق) های عامل رسوب و انباشته گردیده که این رویه منجر به کاهش ارزش واقعی منابع به دلیل تورم بالای سنوات اخیر و بالا رفتن هزینه فرصت از دست رفته برای منابع (سرمایه) دولت گردیده است.

    در بررسی از منابع و مصارف شرکت سهامی ارتباطات زیرساخت مشخص گردید بخشی از مطالبات شرکت به مبلغ 33 میلیارد تومان بابت ارائه امکانات مخابراتی و مبلغ  3.443.425 یورو درخصوص قراردادها و توافق‌نامه‌های مبادله شده با شرکت‌های طرف قرارداد برخلاف مفاد قراردادها و تفاهم‌نامه‌های منعقده در موعد مقرر وصول نشده است.

    به استناد ماده (8) قانون تأسیس سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی، سازمان مکلف است ظرف مدت یکسال از تاریخ تحویل اموال، نسبت به فروش آنها اقدام نماید و مدت مذکور با تصویب مجمع عمومی تا یکسال دیگر قابل تمدید خواهد بود. لکن سابقه ماندگاری برخی از کالاها به بیش از دو دهه می‌رسد که از عوامل ایجاد فاصله زمانی بین زمان تحویل کالا به سازمان اموال تملیکی تا فروش آن، طولانی شدن اخذ مجوزات مربوطه از جمله اخذ حکم قطعیت کالاهای قاچاق از سازمان استاندارد و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و ... اشاره نمود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ارزش کالاهای موجود در انبارهای سازمان در پایان سال 1399 بالغ بر 6.320 میلیارد تومان است. همچنین بخشی از کالاهای مشمول قانون جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی با تاخیر در اختیار سازمان مذکور قرار می‌گیرد که ناشی از، عدم گزارش مسولین سازمان بنادر و کشتیرانی، شرکت ملی انبارهای عمومی و دوایر گمرکات در پایان هر هفته در خصوص  مقدار و نوع کالاهایی‌که مدت توقف مجاز آن سپری گردیده است. از دیگر عوامل مؤثر بروز تاخیر در انجام وظایف سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی عدم استقرار سامانه‌های الکترونیکی شامل سامانه جامع اموال تملیکی، سامانه جامع انبارها و شناسه کالا، عدم دسترسی سازمان مذکور به سامانه ارزش‌گذاری گمرک و عدم استقرار سامانه شناسایی و مبارزه با قاچاق کالا و ارز است.

بخش چهارم: حسابرسی عملکرد

1-4) خلا قانونی در ورشکستگی تسهیلات گیرندگان؛

طبق اطلاعات دریافتی از بانک­ها و مؤسسات اعتباری، در پایان سال 1399 در مجموع مبلغ 8,867 میلیارد تومان اصل تسهیلات و مبلغ 24.800 میلیارد تومان مانده مطالبات مذکور (شامل اصل، سود و جریمه) است که بانک­ها و مؤسسات اعتباری به اشخاصی اعطا نموده­اند که به دلایل مختلف حکم ورشکستگی از دادگاه اخذ کرده­اند. در آسیب‌شناسی دلایل عدم توفیق بانک‌ها در وصول مطالبات ناشی از پرونده‌های مشتریانِ ورشکسته به موارد زیر اشاره شده است:

1- عدم به‌روزرسانی قوانین مرتبط با ورشکستگی در قانون تجارت با توجه به شرایط جامعه و عدم هماهنگی با تحولات اجتماعی و تغییرات اقتصادی و تجاری صورت گرفته.

2- تعیین تاریخ توقف به سال­های قبل از تاریخ صدور حکم ورشکستگی (بعضاً قبل از دریافت تسهیلات).

3- اطاله عملیات تصفیه توسط اداره امور ورشکستگی و عدم وجود وحدت رویه در آراء صادره در نحوه تصفیه توسط مدیر تصفیه و نظایر آن.

با توجه به عدم دسترسی به وضعیت فعلی این افراد، لازم است تا پیگیری همه‌جانبه توسط دستگاه‌های ذیربط در خصوص اشخاصی که با تقلب نسبت به ورشکستگی اقدام نموده‌اند، انجام گردد.

2-4) عدم رعایت ضوابط مربوط به شرایط متقاضیان خرید در معاملات عمده سهام و حق تقدم سهام مصوب شورای عالی بورس و دستورالعمل اجرایی روش انتخاب مشتریان راهبردی (استراتژیک) و احراز و پایش اهلیت مدیریتی در واگذاری‌ها

در واگذاری­ سهام دولت در پالایش نفت شیراز و پالایش نفت لاوان به «موسسه صندوق بازنشستگی وظیفه، از کار افتادگی و پس­انداز کارکنان بانک­های ملی و ادغام شده» به مبلغ 29.000 میلیارد تومان که به صورت بلوک مدیریتی از طریق بورس انجام پذیرفته است، موارد زیر توسط سازمان بورس و اوراق بهادار رعایت نگردیده است:

    استعلام در خصوص نداشتن بدهی­های معوق عمده به شبکه بانکی، بیمه تامین اجتماعی و سازمان خصوصی‌سازی موضوع معیار شماره ­(3) مندرج در ماده (2) ضوابط مربوط به شرایط متقاضیان خرید در معاملات عمده سهام و حق تقدم سهام مصوب شورای عالی بورس

     رعایت ضوابط داشتن توان مالی مناسب موضوع معیار شماره ­(5) مندرج در ماده (2) ضوابط مربوط به شرایط متقاضیان خرید در معاملات عمده سهام و حق تقدم سهام مصوب شورای عالی بورس

    بررسی صلاحیت‌های عمومی مربوط به سهامداران عمده، مدیرعامل و اعضاء هیات مدیره موضوع تبصره (1) ماده (3) دستورالعمل اجرایی روش انتخاب مشتریان راهبردی (استراتژیک) و احراز و پایش اهلیت مدیریتی در واگذاری‌ها

3-4) تاخیر در بهره برداری طرح‌ها و پروژه‌های گازرسانی به استان سیستان و بلوچستان

 در سال 1389 با ورود گاز به شهر ایرانشهر، استان سیستان و بلوچستان به‌عنوان آخرین استان کشور گازدار گردید. پس از انتقال گاز به زاهدان در سال 1395، اقدامات اساسی برای انتقال و توزیع گاز، مطابق با قوانین و مقررات موضوعه آغاز گردید. لیکن تاخیرات به‌وجود آمده در اجرای پروژه‌ها که بخش عمده آن خارج از اختیارات دستگاه‌های مجری است منجر به عدم بهره‌برداری و گازرسانی گردیده که عملکرد آن به شرح جدول زیر است:

جدول شماره 8) طرح‌ها و پروژه‌های گازرسانی به استان سیستان و بلوچستان - (مبالغ میلیارد تومان)

شرح

    

برنامه

(کیلومتر)

    

اجراشده

(کیلومتر)

    

درصد تحقق

    

اعتبار تخصیص‌یافته

    

مبالغ پرداختی

ریالی

    

ارزی (یورو)

    

مجموع ریالی و ارزی

1

    

خطوط انتقال گاز (کیلومتر)

    

1,100

    

430

    

39%

    

3,857

    

650

    

115.171.648

    

3,857

2

    

شبکه‌گذاری شهری و روستایی شهرهای اقدام شده

    

خطوط تغذیه (کیلومتر)

    

454

    

280

    

62%

    

1,187

    

1,187

    

0

    

1,187

خطوط توزیع (کیلومتر)

    

4,060

    

2,735

    

67%

ایستگاه تقلیل فشار (تعداد)

    

84

    

53

    

63%

علمک گذاری (تعداد)

    

118,357

    

73,896

    

62%

اشتراک پذیری (تعداد)

    

278,965

    

75,788

    

27%

جمع

    

5,044

    

1,837

    

115.171.648

    

5,044

*1187میلیارد تومان پرداختی بابت شهرهای اقدام شده و سایر هزینه‌های از جمله هزینه‌های طراحی و ... شهرهای اقدام نشده است.

مطابق جدول فوق برنامه خطوط انتقال گاز شامل 8 پروژه بالغ بر 1.100 کیلومتر بوده که معادل 39 % شامل 430 کیلومتر اجرا گردیده و 762 کیلومتر آن در حال اجرا است. از 3.857 میلیارد تومان پرداختی بابت احداث خطوط لوله، مبلغ 2.954 میلیارد تومان به پیمانکاران پرداخت و مبلغ 903 میلیارد تومان مربوط به خرید لوله، تحصیل اراضی، تسهیم هزینه‌های جاری و سایر هزینه های جانبی است.

از 24 شهر هدف گازرسانی، بابت خط تغذیه یا توزیع 12 شهر شامل ایرانشهر، بزمان، بمپور، محمدان، خاش، گلمورتی، زابل، زاهدان، زهک، محمدآباد، ادیمی و دوست‌محمد اقدام شده که شهرهای ایرانشهر، بمپور، محمدان، زابل (از طریق CNG) و زاهدان به مرحله علمک‌گذاری و اشتراک‌پذیری رسیده است. در 5 شهر مذکور از 171.110 ظرفیت اشتراک‌پذیری ایجاد شده تعداد 74.711 واحد مسکونی، تجاری و ... مشترک گردیده‌اند و 56% کل ظرفیت، بلااستفاده است. همچنین از 14 روستای شهرهای مذکور از 2.772 ظرفیت موجود، 1,077 واحد مسکونی، تجاری و ... مشترک گردیده و 61% کل ظرفیت بلااستفاده بوده که بخشی از آن ناشی از عدم توان مالی مردم در تأمین هزینه‌های لوله کشی است که می‌بایست دولت تمهیدات لازم جهت استفاده از این ظرفیت را ایجاد نماید. همچنین طبق آخرین پیش‌بینی‌های پیمان (بعد از تمدیدهای مکرر) تا پایان شهریور ماه سال 1400، تعداد 8 پیمان خطوط انتقال باید به اتمام برسد که با توجه به درصد پیشرفت فیزیکی و بازدیدهای میدانی، پیش‌بینی فوق محقق نمی‌گردد.

شایان ذکر است مطابق بند (د) تبصره (1)، وزارت نفت از طریق شرکت دولتی تابعه ذی‌ربط مکلف بوده است از محل سهم (5/14 %) شرکت مذکور تا یک­هزار و پانصد میلیارد (1.500.000.000.000) تومان نسبت به گازرسانی به روستاها و اتمام طرح (پروژه)‌های نیمه‌تمام گازرسانی به روستاها، تداوم گازرسانی با اولویت گازرسانی به شهرها و روستاهای استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، خراسان­جنوبی، جنوب کرمان و شهرستان‌های خور و بیابانک اقدام کند؛ در سال 1399 وزارت نفت از طریق شرکت ملی گاز ایران یک­هزار و چهارصد و چهار میلیارد (1.404.000.000.000) تومان بابت این موضوع به شرکت­های گاز استان­ها پرداخت نموده است.

4-4) طرح‌های هفت گانه فولاد

علی‌رغم گذشت بیش از دوازده سال از زمان‌بندی شروع بهره‌برداری از طرح‌های هفت‌گانه فولادی، طرح‌های مزبور با متوسط پیشرفت 72% بطور کامل به بهره‌برداری نرسیده‌اند. بروز مشکلات فراوان ناشی از ایرادات جدی در مکان‌یابی، مشکلات عدیده زیست‌محیطی ایجاد شده برای مناطق اطراف طرح‌ها، کمبود آب و ... که از عوامل اصلی کندی فعالیت‌ها محسوب می‌شوند و عدم توجه به اهمیت آمایش سرزمینی در توسعه طرح‌ها و عدم وجود مطالعات فنی دقیق از سوی مشاورین طرح‌ها کاملا مشهود است. سرمایه‌گذاری انجام شده در طرح‌های فوق در مجموع تاکنون 21.870 میلیارد تومان و 381 میلیون یورو بوده که سهم دولت 5/12% از مبالغ ریالی و 73% از مبالغ ارزی بوده و مابقی توسط بخش غیردولتی تأمین گردیده است. میزان محصولات تولیدی طرح‌های مزبور در بخش احیاء تاکنون 14.556 هزار تن آهن اسفنجی بوده است. در حالیکه بخش فولادسازی طرح‌های مزبور تاکنون به بهره‌برداری نرسیده است.

5-4) شرکت شهرک‌های کشاورزی

بیش از هشت سال از ایجاد شرکت شهرک‌های کشاورزی می‌گذرد که حاصل عملکرد آن تنها حدود750 هکتار گلخانه و مجتمع دامی به بهره‌برداری (درحال تولید) رسیده است. این درحالی است که تا پایان سال 1399 بیش از 38,000 هکتار زمین از منابع دولتی و ملی در اختیار این شرکت قرار گرفته است و همچنین رقمی بالغ بر 400 میلیارد تومان از منابع عمومی و داخلی صرف آماده‌سازی شهرک‌ها گردیده به‌عبارتی عملکرد شرکت طی 8 سال تنها 9/1 % است.

بخش پنجم: رسیدگی به موارد خاص

5-1) منابع غیربودجه‌ای اختصاص یافته برای مقابله با بیماری کرونا

متعاقب درخواست رئیس‌جمهور محترم، مقام معظم رهبری (مدظله العالی)با برداشت مبلغ یک میلیارد یورو از منابع صندوق توسعه ملی برای "مقابله و مدیریت عوارض ناشی از شیوع ویروس کرونا در کشور، مدیریت تبعات اقتصادی و ..."، موافقت فرمودند.

بانک مرکزی تا پایان اسفند ماه 1399، مبلغ 829,679,031 یورو از حساب صندوق توسعه ملی برداشت و معادل ریالی آن به میزان 18,999 میلیارد تومان به حساب خزانه‌داری کل کشور واریز نموده است. با تخصیص‌های سازمان برنامه و بودجه کشور، مبلغ 18,948 میلیارد تومان در وجه دستگاه‌های اجرایی ذیربط توسط خزانه‌داری کل کشور پرداخت شده است.

از مبلغ18,948 میلیارد تومان توزیع شده، مبلغ 16,238 میلیارد تومان (معادل 86%) به طور مستقیم و یا غیرمستقیم به مجموعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی پرداخت شده است و مابقی وجوه (به مبلغ 2,710 میلیارد تومان) به سایر دستگاه‌های اجرایی و پرداخت‌هایی نظیر بیمه بیکاری ناشی از کرونا و تأمین پابند الکترونیکی اختصاص داده شده است.

همچنین طبق ابلاغ مورخ 29/2/1399 سازمان برنامه و بودجه کشور، استفاده از تسهیلات بانک جهانی به مبلغ حداکثر 55.297.000 یورو (شامل 45.700.000 یورو به عنوان اصل تسهیلات و 9.597.000 یورو هزینه‌های تبعی) تحت عنوان وام اضطراری برای تأمین مالی اقلام و تجهیزات پزشکی و بهداشتی مورد نیاز کشور به منظور مبارزه با بیماری کرونا به صورت اعتبار به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اختصاص یافته که تا پایان شهریور ماه سال 1400 مبلغ 42,551,869 دلار از وجوه مذکور صرف خرید تجهیزات پزشکی نظیر سی‌تی‌اسکن، دستگاه پیشرفته تنفسی و کیت تشخیص PCR شده است.  

5-2) یارانه پنهان

با اجرای قانون هدفمندکردن یارانه‌ها در سال 1389 و فلسفله اجرای این قانون مبنی بر کاهش یارانه‌های پنهان حامل‌های انرژی و پرداخت نقدی آن به صورت مستقیم به افراد نیازمند، طی سنوات 1389 لغایت 1399 مبلغ 524.850 میلیارد تومان بابت یارانه نقدی و غیرنقدی، اجرای نظام جامع تأمین اجتماعی، ارتقاء سلامت جامعه، کمک به تأمین هزینه مسکن، مقاوم‌سازی مسکن و اشتغال و توانمندسازای و اجرای برنامه‌های حمایتی پرداخت شده است. شایان ذکر است طی همین دوره زمانی، به دلیل عدم افزایش قیمت فرآورده‌های نفتی ناشی از مشکلات تورمی و افزایش نرخ ارز در کشور، مبلغ 1.514.851 میلیارد تومان نیز تحت عنوان صرفاً بابت مابه‌التفاوت قیمت فروش مصوب و قیمت فوب خلیج فارس پنج فرآورده نفتی اصلی و سوخت هوایی، به شرح جدول زیر به حساب بدهکاری دولت منظور گردیده است.

جدول شماره 9) هزینه دولت از محل یارانه نقدی پرداختی و مابه‌التفاوت فرآورده‌های نفتی- مبالغ به میلیارد تومان

سال

    

مصارف هدفمندسازی یارانه‌ها

    

مبلغ مابه‌التفاوت پنج فرآورده اصلی و سوخت هوایی

    

جمع

1389

    

11.495

    

39.400

    

50.895

1390

    

41.182

    

46.500

    

87.682

1391

    

41.896

    

61.900

    

103.796

1392

    

44.575

    

142.900

    

187.475

1393

    

46.176

    

104.938

    

151.114

1394

    

43.270

    

50.767

    

94.037

1395

    

44.432

    

53.215

    

97.647

1396

    

52.149

    

78.545

    

130.694

1397

    

58.374

    

192.980

    

251.354

1398

    

67.443

    

343.650

    

411.093

1399

    

73.857

    

400.056

    

473.913

جمع

    

524.850

    

1.514.851

    

2.039.701

طی سال 1399 و با توجه به اطلاعات در دسترس، مبلغ 1.603.000 میلیارد تومان تحت عنوان یارانه پنهان (یارانه کالاهای اساسی، پنج فرآورده نفتی و سوخت هوایی، گاز طبیعی، برق و آب) به شرح جدول زیر پرداخت و یا به حساب بدهکاری دولت منظور گردیده که حدود 5/2 برابر عملکرد «بودجه عمومی دولت» و 46 % «حجم نقدینگی» در سال 1399 است.

جدول شماره 10) یارانه پنهان کالاهای اساسی، پنج فرآورده اصلی نفتی، سوخت هوایی، گاز طبیعی، برق و آب در سال 1399 (مبالغ به میلیارد تومان)

عنوان

    

مبلغ

یارانه کالاهای اساسی

    

202.765

پنج فرآورده اصلی و سوخت هوایی

    

400.056

گاز طبیعی

    

980.359

برق

    

12.150

آب

    

7.850

جمع

    

1.603.000

بیشترین یارانه پنهان، مربوط به گاز طبیعی است که علت آن را می‌توان مصرف زیاد گاز طبیعی در صنایع و بخش خانگی در فصل سرما برشمرد. این حجم مصرف گاز طبیعی، ناشی از سیاست‌های اشتباه استفاده از گاز طبیعی به عنوان منبع اصلی گرمایشی بیشتر خانوارهای کشور و کیفیت پایین تجهیزات مرتبط است که علاوه بر خسارات مالی شدید، آلودگی هوای شهرها را هم به دنبال خواهد داشت. همچنین بعد از گاز طبیعی، بیشترین یارانه به پنج فرآورده اصلی نفتی و سوخت هوایی تعلق دارد.

5-3) تعارض منافع در صدور مجوزها

بررسی‌های انجام شده از وضعیت تعارض منافع در صدور مجوزها نشان می‌دهد در موارد متعددی اشخاص مؤثر در صدور مجوزها و شاغل در پست‌های حاکمیتی از رانت و منافع ویژه برخوردار شده‌اند. برای نمونه بررسی‌های انجام شده از داروخانه‌های سراسر کشور ملاحظه گردید از حدود 13,000 داروخانه فعال در سراسر کشور، مؤسس 812 داروخانه از کارکنان بخش دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی بوده و مؤسس 221 داروخانه نیز از کارمندان شاغل در پست‌های حاکمیتی سیاست‌گذاری، صدور مجوز و نظارت بر امور دارو است. همچنین تعداد 177 نفر از شاغلین بخش دولتی نیز به عنوان مسئول فنی در سایر داروخانه‌ها اشتغال دارند که 66 نفر از آنها از پرسنل شاغل در دستگاه های حاکمیتی هستند. لذا ضروری است تمهیدات لازم در راستای رفع تعارض منافع در تمامی موارد صدور مجوزها، اتخاذ گردد.

5-4) حقوق و مزایا

متعاقب اجرای قانون مدیریت خدمات کشوری و با التهاب‌های ناشی از وجود حقوق­های نامتعارف در سطح جامعه، به جهت جلب اعتماد عمومی و شفاف‌سازی پرداخت‌های کارکنان دستگاه‌های اجرایی، به موجب مفاد ماده (29) قانون برنامه ششم توسعه، مقرر گردید با راه­اندازی سامانه حقوق و مزایا، کلیه پرداخت‌های پرسنلی ماهانه به مقامات، رؤسا، مدیران و کارکنان دستگاه‌های مشمول (از هر محل)، منحصراً در فیش حقوقی منعکس و در سامانه مذکور ثبت گردد به نحوی که میزان ناخالص پرداختی هر یک از افراد مشمول در دسترس نهادهای نظارتی و عموم مردم قرار گیرد.

همچنین شورای حقوق و دستمزد در جلسه مورخ 23/4/1395 (ابلاغی مورخ 11/5/1395) با تکیه بر ماده (74) قانون مدیریت خدمات کشوری، متوسط سقف خالص پرداختی ماهانه به کلیه مدیران و کارکنان کلیه دستگاه‌های اجرایی را به میزان 3 برابر سقف حقوق تعیین شده در ماده (76) قانون مدیریت خدمات کشوری تعیین نموده است.

جدول شماره 11) حقوق و مزایای کارکنان دولت طی سال‌های 1395 لغایت 1399

شرح

    

سال (مبالغ به تومان)

1395

    

1396

    

1397

    

1398

    

1399

حداقل حقوق و مزایای مستمر شاغلین، بازنشستگان و وظیفه‌بگیران مشمول قانون م.خ.ک و سایر حقوق‌بگیران دستگاه‌های اجرایی و صندوق‌های بازنشستگی وابسته به دستگاه‌های اجرایی

    

900,000

    

1,035,000

    

1,123,000

    

1,563,000

    

1,797,450

سقف حقوق ثابت و فوق‌العاده‌های مستمر شاغلین، بازنشستگان و وظیفه‌بگیران مشمول قانون م.خ.ک و سایر حقوق‌بگیران دستگاه‌های اجرایی و صندوق‌های بازنشستگی وابسته به دستگاه‌های اجرایی

    

6,300,000

    

7,245,000

    

7,861,000

    

10,941,000

    

12,582,150

حداقل حقوق ماهیانه کارمندان مشمول قانون نظام پرداخت کارکنان دولت

    

600,000

    

660,000

    

716,100

    

845,000

    

971,750

سقف خالص حقوق و مزایای مستمر و غیر‌مستمر ماهیانه  (جزء (7) بند "الف" تبصره (12) قانون بودجه سال 1400)

    

خالص

18.900.000

    

خالص

21.735.000

    

خالص

23,583,000

    

خالص

32.823.000

    

خالص

37.746.450

مناطق عملیاتی و محروم از تسهیلات زندگی برای کارکنان نفت** (مازاد بر سقف)

    

5,670,000

    

6,520,500

    

7,074,900

    

9,846,900

    

11,323,935

سقف خالص پرداختی ماهانه به مقامات ارشد سیاسی، موضوع بندهای "الف"، "ب" و "ج" ماده (71) قانون مدیریت خدمات کشوری***

    

10,000,000

    

10,000,000

    

10,000,000

    

32,823,000

    

37,746,450

یک ماه پاداش موضوع بند "الف" ماده (50) قانون برنامه پنجم توسعه****

    

خارج از سقف

عیدی پایان سال، حق‌مأموریت روزانه، حق‌التدریس کارکنان واجد شرایط****

    

خارج از سقف

سقف کل دریافتی خالص ماهیانه کارانه پزشکان*****

    

60.000.000

    

60.000.000

    

60.000.000

    

60.000.000

    

60.000.000

کارانه بیشتر از سقف مذکور برای مناطق کمتر توسعه یافته یا دارای شرایط خاص و ویژه، با دستور وزیر بهداشت******

    

خارج از سقف

* تصویب نامه شماره 3718/ت57593هـ مورخ 20/1/1399 هیأت وزیران

** مصوبه مورخ 16/6/1398 شورای حقوق و دستمزد که در پاسخ به درخواست وزیر نفت و به استناد به تبصره بند (3) بخشنامه شماره 647444 مورخ 11/5/1395 سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، صادر شده است.

*** صورتجلسه مورخ 20/12/1397 شورای حقوق و دستمزد، مبنی بر لغو بند (2) مصوبه مورخ 23/4/1395 شورای حقوق و دستمزد

**** تبصره ذیل بند (4) بخشنامه شماره 647444 مورخ 11/5/1395 سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور

***** مصوبه مورخ 15/9/1395 شورای حقوق و دستمزد که در راستای به بند (5) بخشنامه شماره 647444 مورخ 11/5/1395 سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، صادر شده است.

****** بند "ج" مصوبه مورخ 15/9/1395 شورای حقوق و دستمزد

آسیب‌شناسی عملکرد دستگاه‌های اجرایی:

بررسی‌های انجام شده حاکی است پرداخت به کارکنان در برخی موارد منطبق با اختیارات قانونی توسط دستگاه اجرایی متبوع، به اشکال مختلف و یا از منابع مختلف و توسط سایر دستگاه­ها، بنگاه­ها و نهادها (اعم از دولتی و غیردولتی) صورت می‌گیرد. از جمله مواد به شرح زیر است:

    پرداخت نقدی هزینه‌های رفاهی (بدون سقف مشخص) و خارج از فیش حقوقی

    پرداخت سکه و کارت هدیه بدون درج در سامانه ماده (29) قانون برنامه ششم و فیش حقوقی

    پرداخت حق‌الجلسه، پاداش حق نمایندگی و ... توسط سایر دستگاه­ها، بنگاه­ها و نهادها (اعم از دولتی و غیردولتی)

    عدم رعایت سقف تعیین شده به بهانه‌های مختلف از جمله عدم شمول قوانین و مقررات عمومی بر این دستگاه‌ها و شرکت‌ها

    بعضاً سودده نمودن شرکت‌ها با اسناد خلاف واقع به منظور پرداخت پاداش پایان سال

    پرداخت پاداش پایان سال مازاد بر سقف مقرر قانونی (یک ماه)

    پرداخت مواردی خارج از فصل دهم قانون مدیریت خدمات کشوری تحت عناوین مختلف از جمله: مابه­التفاوت مقامات، فوق‌العاده سختی کار هیأت تخلفات اداری، تطبیق با دستگاه مبداء، فوق­العاده کشیک، فوق­العاده همسان‌سازی، تفاوت همترازی پست مدیریت، فوق­العاده مناطق مرزی، فوق­العاده مدیریت بحران، فوق‌العاده خاص، تفاوت تطبیق ناشی از انتقال، فوق­العاده جذب (رأی دیوان عدالت اداری)، حق اشعه، فوق­العاده جذب حمایت قضایی، فوق­العاده جذب هیأت امناء، حق‌الزحمه امتحانات و ...

    تعدد مراجع قانون‌گذار و سیاست‌گذار در حوزه برقراری فوق‌العاده‌ها و افزایش آنها (هیأت وزیران، ستاد ملی کرونا، شورای عالی انقلاب فرهنگی، هیأت‌های امناء و ...)

    عدم رعایت جزء (5) بند (ج) تبصره (20) قانون بودجه سال 1399 کل کشور مبنی ارائه اطلاعات مربوط به حقوق، فوق العاده های مستمر و غیرمستمر کارکنان رسمی و پیمانی و قراردادی به دستگاه‌های اجرائی ذیربط و عدم ثبت اطلاعات کارکنان در سامانه کارمند ایران

    پرداخت از محل اعتبارات طرح تملک دارایی‌های سرمایه‌ای بابت حقوق و مزایای

5-5) اوراق مالی اسلامی

طی چندین دهه گذشته، اقتصاد کشور همواره شاهد کسری بودجه، بوده است. لذا دولت نیازمند منابعی است تا ناترازی بودجه کل کشور را رفع نماید که یکی از مهمترین اقدامات سنوات اخیر که دولت از ظرفیت بودجه سالانه و مجوزهای فراقانونی نظیر شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا استفاده نموده، انتشار اوراق مالی اسلامی است.

در سنوات اخیر به علت رشد افسار گسیخته تورم نرخ بهره واقعی دستخوش تغییرات زیادی گردیده و عملاً نرخ‌های تکلیفی سیستم بانکی و اوراق مالی اسلامی منجر به عدم تمایل سرمایه‌گذاران به سپرده‌گذاری و خرید اوراق گردیده است.

به دلیل عدم تناسب بین نرخ سود این اوراق با نرخ واقعی بهره در اقتصاد، عملاً استقبال چندانی از این اوراق نمی‌شود لذا دولت به طرق مختلف و از جمله وضع مقررات، این اوراق را به سمت بانک‌ها و مؤسسات اعتباری سوق می‌دهد و منابع بانک‌ها و مؤسسات اعتباری را برای جبران کسری بودجه خود استفاده می‌نماید.

این امر منجر به ناترازی بانک‌ها و موسسات اعتباری می‌شود و به ناچار برای جبران این ناترازی، مجبور هستند تا از منابع بانک مرکزی به صورت خط اعتباری یا اضافه برداشت در حساب جاری، استفاده نماید که در واقع استقراض غیرمستقیم دولت از بانک مرکزی محسوب می‌شود و همین امر نیز منجر به رشد پایه پولی و به طبع رشد نقدینگی می‌شود.

وضعیت انتشار و واگذاری اوراق مالی اسلامی طی سنوات 1396 لغایت 1399 (چهار ساله حاکمیت قانون برنامه ششم توسعه) به شرح جدول زیر است:

جدول شماره 12) وضعیت انتشار و واگذاری اوراق مالی اسلامی - مبالغ به میلیارد تومان

    

سال

    

پیش بینی طبق برنامه ششم

    

پیش بینی طبق قانون بودجه

    

مبلغ انتشار بر اساس قانون بودجه

    

مبلغ انتشار بر اساس مصوبات شورای عالی هماهنگی اقتصادی

    

جمع مبلغ انتشار

    

مبلغ واگذاری

1396

    

32,500

    

52,000

    

39,500

    

0

    

39,500

    

38,540

1397

    

38,500

    

39,500

    

38,434

    

0

    

38,434

    

37,804

1398

    

44,000

    

44,000

    

44,000

    

38,000

    

82,000

    

81,014

1399

    

50,000

    

88,000

    

72,700

    

129,766

    

202,466

    

186,340

جمع

    

165,000

    

223,500

    

194,634

    

167,766

    

362,400

    

343,698

    

    

    

    

    

    

    

سقف اوراق مشارکت و اوراق مالی اسلامی قابل انتشار توسط دولت طی سنوات قانون برنامه 165,000 میلیارد تومان پیش‌بینی شده است؛ لیکن طبق قوانین بودجه سنوات 1396 لغایت 1399 سقف اوراق قابل انتشار توسط دولت تا 223,500 میلیارد تومان افزایش یافته است.

وزارت امور اقتصادی و دارایی به نیابت از دولت با توجه به مجوزهای صادره طی قوانین بودجه سنواتی نسبت به انتشار بالغ بر 194,634 میلیارد تومان و نیز طی مصوبات شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا در سال‌های 1398 و 1399 به علت مشکلات نقدینگی دولت نسبت به انتشار 167,766 میلیارد تومان (مازاد بر مجوزهای مقرر در قوانین بودجه سنواتی)، مجموعاً بالغ بر 362,400 میلیارد تومان انواع اوراق مالی اسلامی اقدام نموده است.

تا پایان اسفند ماه سال 1399 بالغ بر 343,698 میلیارد تومان اوراق مالی واگذار شده است. با توجه به مجوزهای موجود مهلت واگذاری بخشی از اوراق مالی اسلامی منتشر شده سال 1399 تا پایان شهریور ماه سال 1400 است.

در سال  1399 متناسب با نیاز تامین منابع مالی توسط خزانه‌داری کل کشور، حدود 64 % انتشار اوراق به صورت نقدی و با استفاده از ابزار اوراق مرابحه عام انجام شد که در مقایسه با سنوات قبل بی‌سابقه است. در اوراق نقدی (سلف، منفعت و مرابحه) علاوه بر سود که در سال‌های 1398 و 1399 به میزان 18% بوده، هزینه‌های دیگر انتشار اوراق مذکور اعم از هزینه‌های بازارگردانی، تعهد پذیره‌نویسی و حق عاملیت واگذاری اوراق بهادار اسلامی که در حدود 5% سالانه است به هزینه‌های تأمین مالی اضافه می‌گردد. همچنین با توجه به امکان فروش بخش نقدی اوراق مالی اسلامی به کسر قیمت اسمی، نرخ تامین مالی دولت به حدود 22% بالغ می‌گردد و در مواردی مجموع هزینه‌ها و سود پرداختی نزدیک به 26% منابع تامین شده می‌رسد.

طی سال‌های 1395 لغایت 1399 بالغ بر 73,084 میلیارد تومان از بدهی‌های دولت از طریق صدور اوراق تسویه خزانه نوع اوّل (به میزان 22,433 میلیارد تومان با مطالبات دولت از اشخاص حقیقی و حقوقی) و اوراق تسویه خزانه نوع دوّم (به میزان 50,651 میلیارد تومان از طریق افزایش بدهی دولت به بانک مرکزی) تسویه (تهاتر) شده است.

دولت در سال 1399 بالغ بر 59,128 میلیارد تومان از منابع خود را صرف بازپرداخت اصل و سود اوراق مالی سررسید شده نموده است. هرچند دولت از مجوز بند (ح) تبصره (5) قانون بودجه سال 1399 برای انتشار اوراق مالی اسلامی برای تسویه اصل و سود اوراق مالی سررسید شده استفاده ننموده است؛ لیکن از آنجائیکه دولت طی سال‌های 1398 و 1399 با مشکل نقدینگی مواجه بوده و با مجوز شورای عالی هماهنگی اقتصادی نسبت به انتشار اوراق مالی برای تامین نقدینگی خود اقدام کرده است. لذا عملاً تملک بخشی از اوراق سررسید شده از محل منابع حاصل از انتشار اوراق مالی جدید انجام گردیده و دولت دچار بازی پونزی شده است.

باید توجه داشت انتشار مبلغ 202,466 میلیارد تومان اوراق صکوک مرابحه‌عام و اسناد خزانه اسلامی با رشد بالای 96% نسبت به سال 1398 و تامین حدود 85% از کسری ترازهای عملیاتی و سرمایه‌ای در سال 1399، منجر به اثر ازدحام بیرونی درخصوص سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، انتقال کسری بودجه به سال‌های آتی و ایجاد بازی پونزی و در صورت بازخرید این اوراق توسط سیستم بانکی و بانک مرکزی از طریق افزایش پایه پولی و نقدینگی منجر تورم به افزایش نرخ در سال‌های آتی می‌گردد.

شایان ذکر است در سال 1399 جمعاً مبلغ 202,466 میلیارد تومان اوراق مالی اسلامی منتشر شده که مبلغ 72,700 میلیارد تومان معادل (36 %) آن به استناد تبصره (5) قانون بودجه سال 1399 و (129,766) میلیارد تومان نیز به استناد مصوبه شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا منتشر و مبلغ 186,340 میلیارد تومان آن به ذی­نفعان واگذار شده است. مجموع اوراق مالی اسلامی منتشرشده حدود ( 35 %) از حجم منابع عمومی دولت را تشکیل می‌دهد. اطلاعات مربوط به اوراق مالی اسلامی پیش­بینی­شده و منتشره به شرح جدول شماره (13) است:

جدول شماره 13) ابزارهای تأمین مالی دولت ـ اوراق مالی اسلامی ـ مبالغ به میلیارد تومان

ردیف

    

مأخذ قانونی

    

نوع

    

پیش­بینی

    

منتشرشده

    

درصد تحقق

1

    

بند (ب) تبصره (5)

    

اسناد خزانه اسلامی

    

55.000

    

31.700

    

90

2

    

اوراق مرابحه

    

18.000

3

    

جزء (2) بند (د) تبصره (5)

    

اوراق مرابحه­عام

    

1.000

    

1.000

    

100

4

    

بند (هـ) تبصره (5)

    

اسناد خزانه اسلامی

    

20.000

    

20.000

    

100

5

    

بند (ع) تبصره (5)

    

اوراق مرابحه­عام

    

2.000

    

2.000

    

100

    

بند (ح) تبصره (5)

    

انتشار اوراق برای بازپرداخت اصل و سود اوراق سررسید شده

    

10,000

    

0

    

0

جمع اوراق منتشرشده بر اساس قانون بودجه سال 1399

    

88.000

    

72.700

    

83

مصوبات شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا

    

-

    

129.766

    

-

جمع

    

202.466

    

-

    

    

    

    

    

    

    

    

بخش ششم: پیشنهادهای دیوان محاسبات کشور

با عنایت به مطالب مطروحه و ارائه گزارش تفریغ بودجه سال 1399 کل کشور قبل از ارائه لایحه بودجه سال 1401 کل کشور و بررسی آن در مجلس شورای اسلامی، پیشنهادهای این دیوان در دو بخش، قابل اعمال در «بودجه سال 1401 کل کشور» و «برنامه هفتم توسعه» به شرح زیر جهت استحضار تقدیم می‌گردد:

1-6)پیشنهادهای قابل اعمال در لایحه بودجه سال 1401

الف- منابع

    ارائه ساز و کار لازم به منظور فروش نفت‌خام و میعانات گازی به پالایشگاه‌های داخلی به منظور به حداقل رساندن خام‌فروشی در راستای تحقق بند (13) سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی موضوع مقابله با ضربه پذیری درآمدهای نفت و گاز

    درج سهم سازمان هدفمند کردن یارانه‌ها در ردیف منابع بودجه عمومی (210102) و مصارف مرتبط با آن در ردیف‌های مستقل و جداگانه در ارقام بودجه عمومی در راستای تحقق مفاد تبصره (1) ماده (39) قانون برنامه ششم توسعه

    الزام سازمان امور مالیاتی کشور به شناسایی و واحدیابی سیستمی مؤدیان جدید از طریق اطلاعات مربوط به تراکنش‌های بانکی و ایجاد ساز و کار قانونی مبنی بر تکلیف سازمان ثبت اسناد و املاک کشور به شناسایی و ثبت اطلاعات اشخاص حقوقی فاقد پرونده مالیاتی در «پنجره واحد سازمان امور مالیاتی کشور و اداره کل ثبت شرکت‌ها و موسسات غیرتجاری»

    الزام دولت به شناسایی موانع اجرایی طرح جامع مالیاتی و ارائه گزارش آن به مجلس شورای اسلامی و پیش‌بینی احکامی در قانون بودجه 1401 مبنی بر الزام دولت به اجرای کامل طرح از تاریخ معین.

    حذف اوراق تسویه خزانه و استفاده از اوراق بدهی در قانون بودجه در اجرای جزء (3) بند «ت» ماده (8) قانون برنامه ششم توسعه.

    جایگزینی سایر انواع اوراق با اسناد خزانه اسلامی و اختصاص منابع حاصل از فروش اوراق صرفاً برای اجرای طرح‌ها و پروژه‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای با تأکید بر رعایت سقف تعیین شده در قانون برنامه ششم توسعه.

    پیش‌بینی واقع‌بینانه ردیف‌های منابع عمومی دولت و حذف ردیف‌های فاقد عملکرد طی سنوات اخیر.

    اجتناب از درج عدد «یک» در جداول و پیوست‌های قانون بودجه سنواتی به استثنای موارد مربوط به ارقام دوبار منظور شده.

    اعطای اختیارات مرتبط با مولدسازی دارایی‌های دولت به شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان‌ها به ویژه در فروش و تبدیل به احسن نمودن دارایی‌های دستگاه‌های اجرایی.

    پیش‌بینی برخی از ردیف‌های درآمدی در قالب درآمد استانی و حسب مورد اختصاص تمام یا قسمتی از آن به استان ذیربط به‌منظور ایجاد انگیزه در وصول و افزایش درآمدهای استانی برای تأمین اهداف مقنن در توسعه استان‌ها.

    حذف مجوزهای دریافت سود از محل سپرده‌گذاری منابع عمومی دولت توسط تمامی دستگاه‌های اجرایی.

    تعیین تکلیف مانده وجوه اداره شده سنواتی نزد بانک‌های عامل و صندوق‌ها.

ب-مصارف

    الزام دولت به اولویت‌بندی پروژه‌های نیمه‌تمام، راکد و رها شده، اعم از منابع بودجه‌ای و غیربودجه‌ای و ارائه گزارش آن منضم به لایحه بودجه سال 1401 به مجلس شورای اسلامی.

    اجازه تغییر کاربری طرح‌های استانی توسط شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان به منظور استفاده بهینه از طرح‌های نیمه‌تمام، راکد و بلااستفاده سایر دستگاه‌های اجرایی.

    تنفیذ حکم جزء (7) تبصره (19) قانون بودجه سال 1398 مبنی بر الزام به درج اطلاعات طرح‌های توسعه مشارکت عمومی با بخش خصوصی در سامانه الکترونیک طرح‌های عمرانی و سرمایه‌گذاری زیرساختی.

    ممنوعیت شروع طرح‌های جدید استانی به استثنای طرح‌هایی که با پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه کشور به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.

    ایجاد ساز و کار قانونی مناسب جهت تسریع در تسویه تعهدات و بدهی‌های دولت به صندوق‌های بازنشستگی از جمله واگذاری سهام شرکت‌های دولتی، اموال دولتی و یا اوراق تسویه خزانه‌داری کل کشور برای شرکت‌های زیرمجموعه آن‌ها.

    اصلاح قانون نحوه هزینه کردن اعتباراتی که به موجب قانون از رعایت قانون محاسبات عمومی و سایر مقررات عمومی مستثنی هستند مصوب 1364 (اعتبارات خارج از شمول).

    اصلاح قانون نحوه اعمال نظارت بر کاهش هزینه‌های غیرضرور و جلوگیری از تجمل‌گرایی مصوب سال 1370 به منظور رفع خلاءهای قانونی آن.

    با توجه به اینکه برخی از حساب‌های بانکی در دستگاه­های اجرایی براساس احکام دادگاه یا بابت تسهیلات دریافت شده از بانک‌ها، مسدود شده و علی­رغم درخواست دستگاه اجرایی جهت بستن حساب‌های مذکور، بانک‌های عامل از بستن آن حساب‌ها خودداری می­نماید، در این خصوص پیشنهاد می­گردد سازوکار اجرایی در قوانین و مقررات مربوطه جهت انتقال تعهدات دستگاه اجرایی دریافت‌کننده تسهیلات یا طرف رأی دادگاه، از حساب بانکی متعهد شده به حساب همان دستگاه اجرایی نزد بانک مرکزی، پیش‌بینی شود.

ج-اصلاح ساختار شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت

    تسریع در اصلاح رابطه مالی دولت و نفت توسط دولت موضوع حکم جزء (1) بند «ل» تبصره (1) قانون بودجه سال 1400

    در اولویت قرار دادن بازپرداخت وام و تسهیلات دریافتی توسط شرکت‌های دولتی از جمله وام موضوع ماده (32) قانون برنامه و بودجه، نسبت به سایر پرداخت‌های شرکت‌های مربوط.

    پیش‌بینی ضمانت اجرایی لازم به منظور اطمینان از انجام تکلیف بانک‌ها در اجرای ماده (16) قانون «رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور»، موضوع فروش اموال و دارایی‌های مازاد و کاهش شعب و هزینه‌های جاری بانک‌ها به منظور توانمندسازی بانک‌ها در پرداخت تسهیلات جدید.

    ایجاد ساز و کار قانونی لازم مبنی بر اولویت پرداخت سهم شرکت‌های دولتی از محل منابع داخلی برای اجرای طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای نسبت به سایر پرداخت‌های شرکت.

    بازنگری در ماده (2) قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال 1380 از حیث ساز و کار اصلاح بودجه شرکت‌های دولتی.

    الزام دولت به درج درآمدها و هزینه‌های ارزی شرکت‌های دولتی به صورت جداگانه در پیوست شماره (3) قانون بودجه به منظور ایجاد شفافیت در درآمدهای ارزی شرکت‌های دولتی.

    تفکیک وظایف نظارت بعد از واگذاری از وظایف سازمان خصوصی‌سازی.

    الزام دولت به تسریع در ارائه لایحه موضوع تبصره (2) بند «ج» ماده (3) قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل (44) قانون اساسی در خصوص مستثنی شدن فعالیت‌های اقتصادی دولت در چهار حوزه سلامت، آموزش، تحقیقات و فرهنگ از قانون مذکور.

    شناسایی و احصای شرکت‌های دولتی که بودجه آنها در قانون بودجه درج نشده و الزام دولت به درج بودجه این شرکت‌ها در پیوست شماره (3) لایحه بودجه 1401.

    شناسایی تمامی شرکت‌هایی که سهم دولت یا شرکت‌های دولتی در آنها کمتر از 50 درصد است و درج آنها در پیوست شماره (3) قانون بودجه 1401 .

    الزام مجامع شرکت‌های دولتی مبنی بر اجرای مصوبات هیأت وزیران در راستای بند «و» ماده (28) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2) در خصوص ادغام، انحلال و واگذاری سهام شرکت‌های زیان‌ده که ضرورتی برای ادامه فعالیت آنها در بخش دولتی وجود ندارد و تسریع در تعیین تکلیف آنها.

    تنفیذ احکام مقرر در تبصره (2) قانون بودجه سال 1400 کل کشور در خصوص اصلاح ساختار بودجه شرکت‌های دولتی، بانکها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت در قانون بودجه سال 1401.

د-ثبات رویه، شفافیت و ساختار نهادی

    تعداد تبصره‌ها، بندها و اجزای قانون بودجه سال 1395 بالغ بر 99 حکم بوده که در یک روند صعودی به 467 حکم در سال 1400 رسیده است. سهم قابل توجهی از این احکام، غیربودجه‌ای است و قابلیت درج در قوانین بلند مدت نظیر قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور و قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت و قوانین الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (1) و (2) را دارند.

    به منظور ایجاد زمینه‌های ارزیابی سیاست‌های مالی دولت در پایان اجرای بودجه، می‌بایست دولت را ملزم به ارائه «بودجه اقتصادی دولت» شامل هدف‌های کلان قابل ارزیابی سالانه و همچنین گزارش تطبیق لایحه با قانون برنامه توسعه همراه لایحه بودجه به مجلس شورای اسلامی نمود.

    ایجاد ساز و کار لازم به منظور اطمینان از بررسی جداول و پیوست‌های لایحه بودجه سالانه توسط کمیسیون‌های تخصصی و تلفیق و صحن علنی مجلس شورای اسلامی

    شناسایی احکام فاقد عملکرد طبق گزارش تفریغ بودجه کل کشور و حذف یا اصلاح احکام بر اساس پیشنهادهای مندرج در گزارش تفریغ بودجه

    واریز درآمدهای حاصل از صادرات نفت پس از کسر سهم صندوق توسعه ملی و شرکت‌های تابعه وزارت نفت به حساب ذخیره ارزی جهت اهرمی کردن این منابع برای اشتغال و تولید

    ایجاد سازوکار قانونی لازم به منظور پاسخگو نمودن بانک‌ها به شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان در خصوص تسهیلات بانکی، سرمایه‌گذاری از محل جذب سپرده‌های استانی و همچنین تسهیلات تکلیفی سهم استان‌ها

    با توجه به یکساله بودن اعتبار قانون بودجه، جرم‌انگاری در برخی از احکام قانون مذکور صرفاً برای یکسال، منجر به کم‌رنگ شدن قبح جرم در بین مدیران اجرایی کشور می‌گردد لذا پیشنهاد می‌شود در حد امکان از جرم‌انگاری در احکام قانون بودجه خودداری گردد.

    حذف کلیه موارد استثنای دستگاه‌های اجرایی از قوانین عمومی کشور نظیر قانون محاسبات عمومی، قانون مدیریت خدمات کشوری و قانون برگزاری مناقصات.

2-6) پیشنهادهای قابل اعمال در برنامه هفتم توسعه

    تکلیف دولت مبنی بر ارائه جدولی همراه لوایح بودجه سنواتی مشتمل بر سهم دولت، صندوق توسعه ملّی، بانک‌ها و نهادهای عمومی غیردولتی (برای خدمات عمومی) در توسعه و عمران کشور منطبق با دستورالعمل آمارهای مالی دولت

    الزام دولت به ارائه لوایح بودجه سالانه به همراه گزارش تطبیق لایحه با قانون برنامه هفتم و الزام مجلس شورای اسلامی به رعایت قواعد مالی مندرج در برنامه‌های توسعه و به حداقل رساندن موارد استثناء

    بررسی و رفع موانع استقرار نظام بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد و الزام دولت به پیاده‌سازی کامل زیرسیستم‌های آن از جمله ایجاد و استقرار سامانه بهای تمام شده در دستگاه‌های اجرایی و مرتبط نمودن سامانه‌ها و ایجاد زیرساخت‌های اطلاعات تا پایان سال دوّم برنامه هفتم توسعه و امکان برقراری فرآیند تخصیص و نظارت بر آن با توجه به سامانه‌های مذکور

    بازنگری و اصلاح ساختار دستگاه‌های اجرایی در بخش عمومی بر اساس سیاست‌های کلی ابلاغی، احکام برنامه‌های توسعه و شرح وظایف مندرج در قانون تشکیل آنها به منظور حذف دستگاه‌ها، واحدها و فعالیت‌های موازی تا پایان برنامه هفتم

    تکلیف دولت به درج بودجه تمامی بخش عمومی، از جمله مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی (نظیر شهرداری‌ها) و سازمان‌ها و شرکت‌های وابسته به آنها در بودجه کل کشور به منظور ارتقای شفافیت و جامعیت بودجه

    تدوین قانون واحد و جامع در اجرای اصل (52) قانون اساسی به منظور مشخص نمودن اصول، چارچوب و ضوابط چگونگی تهیه و ارائه لوایح بودجه سالانه توسط دولت

    اصلاح و بروزرسانی قوانین و مقررات مرتبط با مالیه عمومی کشور همچون «قانون برنامه و بودجه» و «قانون محاسبات عمومی» با توجه به اجرای بودجه‌ریزی بر مبنای عملکرد و حسابداری بخش عمومی

    اصلاح ساختار سازمان و بودجه کشور و خزانه‌داری‌کل کشور به منظور تمرکز پرداخت اعتبارات هزینه‌ای دستگاه‌های اجرایی صرفاً در خزانه‌داری کل کشور و طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای، ایجاد اشتغال و سرمایه‌گذاری توسط سازمان برنامه و بودجه کشور

    تمرکز تمامی دریافت‌های دولت (اعم از ارزی و ریالی) در حساب‌های خزانه‌داری کل کشور طبق اصل (53) قانون اساسی و ماده (11) قانون محاسبات عمومی کشور و حذف موارد استثناء

    الزام دولت به تهیه، تنظیم و تصویب اسناد آمایش سرزمین تا پایان سال اوّل برنامه و تهیه بودجه سنواتی بر اساس اسناد مصوب از سال دوّم برنامه

    ضابطه‌مند نمودن اعتبارات موضوع بند «م» ماده (28) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2) از حیث تفکیک اعتبارات مربوط به پیشگیری و پیش‌آگاهی از حوادث غیرمترقبه با سایر موارد مصرف ناظر بر هزینه‌های پس از وقوع حادثه

    ارائه برنامه مشخص جهت توانمندسازی و پرداخت به موقع تعهدات صندوق‌های بازنشستگی و شرکت‌های وابسته و الزام به کاهش سالانه 20 درصد از کمک‌های دولت

در پایان جا دارد از حسن نظر و حمایت‌های ریاست محترم مجلس شورای اسلامی، اعضای محترم هیأت رئیسه و رئیس و اعضای محترم کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی و تمامی نمایندگان محترم خانه ملّت، وزارت امور اقتصادی و دارایی و خزانه‌داری کل کشور، دادستان، مستشاران، مدیران، و همه همکارانم در سراسر کشور که همّت کردند تا این گزارش، چهار ماه زودتر از موعد قانونی به مجلس شورای اسلامی تقدیم گردد، تشکر و قدردانی نمایم. بی‌شک این کاهش زمان ارائه در کنار دقت نظر بالا، می‌تواند دولت و مجلس را در اصلاح ساختار بودجه کل کشور و نیز تدوین و تصویب قانون بودجه سال آتی یاری و مدد رساند، ان شاالله.

وآخر دعوانا انِ الحمدُ لله ربّ العالمین

وسلام علیکم و رحمت الله و برکاته