بدهی آلمانی‌ها بر سر ساخت نیروگاه اتمی بوشهر

خبرگزاری فارس: تصویر یک گنبد سفید در کنار آبی نیلگون خلیج همیشه فارس همیشه به عنوان نماد صنعت هسته‌ای در کشور شناخته می‌شود. نیروگاه بوشهر که از سال 1392 به طور رسمی وارد مدار تولید برق کشور شد، یک تنه جور صنعت برق هسته‌ای کشور را می‌کشد و خلاء بخش هسته‌ای در سبد تولید انرژی برق را بر طرف می‌کند.

در شرایط کنونی نیروگاه 1000 مگاواتی هسته‌‌ای بوشهر 1.2 درصد از کل ظرفیت تولید برق کشور را به خود اختصاص داد است. این درحالی‌ست که فرانسه به عنوان کشوری که بیشترین سهم از انرژی برق مصرفی خود را با کمک انرژی هسته‌ای تامین می‌کند و از قدیمی‌ترین سرمایه‌گذاران در این زمینه به حساب می‌آید، ۷۶ درصد برق خود را از انرژی هسته‌ای تامین می‌کند. فرانسه برنامه راه‌اندازی 6 راکتور تولید برق هسته‌ای دیگر را در دستور کار خود دارد. بقیه کشورهای پیشرفته هم بخش مهمی از سبد تامین برق خود را از نیروگاه‌هعای اتمی تامین می‌کنند.

به طور قطع، صنعت برق هسته‌ای در کشور ما فضای رشد بسیاری داشته و تلاش به منظور بومی‌سازی ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای باید در دستور کار نهادهای ذی‌ربط قرار گیرد. در همین راستا و به منظور کسب اطلاع از آخرین وضعیت این صنعت در کشور، به سراغ محمود جعفری، معاون سازمان انرژی اتمی و مدیرعامل شرکت مادر تخصصی تولید و توسعه انرژی اتمی رفتیم تا پیرامون صنعت برق هسته‌ای به گفتگو بنشینیم.

مشروح این گفتگو به شرح ذیل است:

*امنیت انرژی کشور با وابستگی تولید برق به گاز طبیعی در خطر است

فارس: در مقدمه بحث به مسئله نقش برق هسته‌ای در سبد انرژی کشور بپردازیم. در شرایط کنونی نقش نیروگاه برق هسته‌ای در سبد تولید برق کشور چگونه است؟

جعفری: انرژی به عنوان نیروی محرکه فعالیت های تولیدی، زیربنای اساسی فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی هر کشوری به شمار می‌رود. تأمین انرژی از منابع مختلفی صورت می‌گیرد که در شرایط فعلی، استفاده از منابع انرژی پاک و تجدیدپذیر بسیار اهمیت یافته است. منابع انرژی پاک مانند انرژی هسته‌ای پتانسیل بالایی برای برآورده سازی تقاضای انرژی و توسعه اقتصادی، به ویژه در کشورهای درحال توسعه دارند. باید توجه شود که منابع سوخت های فسیلی به عنوان یک منبع تأمین انرژی تولید برق در آینده نزدیک بر اساس پیش بینی های انجام شده به پایان می‌رسد، استفاده از آن‌ها هزینه‌های زیست محیطی و اجتماعی در پی دارد. علاوه بر آن گرم شدن کره زمین براساس پدیده گلخانه‌ای و نوسانات شدید قیمت منابع فسیلی، سبب شده استفاده از انرژی هسته‌ای به عنوان گزینه‌ای مناسب مورد توجه بسیاری از کشورهای در حال توسعه قرار گیرد.

از سال 1390 به بعد، برق هسته‌ای در سبد تولید برق کشور وارد شد و بر اساس آمار، در سال 1390، نیروگاه 1000 مگاواتی بوشهر اولین برق تولیدd را وارد شبکه برق کشور کرد. بنابر آخرین آمار تجمیعی از تولید برق هسته‌ای کشور در سال 99، این نیروگاه از ابتدای سال تا پایان دی ماه سال جاری 4662 میلیون کیلووات ساعت برق وارد شبکه کرده و 1.2 درصد از ظرفیت تولید برق کشور را با 1000 مگاوات توان به خود اختصاص داده است.

فارس: اگر مقایسه‌ای میان نقش برق هسته‌ای در سبد تولید برق کشور با نقش این انرژی در سبد تولید برق سایر کشورهای توسعه یافته انجام دهیم، متوجه سهم کم انرژی هسته‌ای در ایران و وابستگی شدید به منابع فسیلی نظیر گاز می‌شویم. این روند از نظر شما صحیح است؟

جعفری: مسئله امنیت انرژی یک مسئله استراتژیک برای عمده کشورهای دنیا به حساب می‌آید و همه جای دنیا به گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌کنند که از همه پتانسیل‌های تولید برق اعم از منابع انرژی خورشیدی، انرژی بادی، منابع فسیلی، انرژی هسته‌ای و سایر منابع انرژی به منظور تولید برق بهره ببرند. در چنین شرایطی و بنابر آخرین آمار ارائه شده در کشور بیش از 94 درصد از سبد تولید برق کشور به منابع فسیلی مانند گاز متصل است و همین امر می‌تواند یک تهدید علیه امنیت انرژی کشور به حساب بیاید. بنابراین ما باید به گونه‌ای حرکت کنیم که از وابستگی خود به منابعی نظیر گاز طبیعی کم کرده و سایر بخش‌ها و منابع تولید انرژی مانند صنعت برق هسته‌ای را ارتقا دهیم. همین اتفاق اخیر یعنی کمبود گاز و خارج شدن نیروگاه‌های حرارتی از مدار تولید برق شاهدی بر این مدعاست که سبد تولید برق کشور شرایط مناسبی ندارد و باید با متنوع کردن منابع انرژی امنیت این حوزه را تامین کنیم.

*در پیک مصرف برق با حداکثر توان تولید می‌کنیم

فارس: به سراغ فاز یک نیروگاه اتمی بوشهر برویم، این نیروگاه پس از یک مدت زمان ساخت طولانی بالاخره در سال 1390 برق خود را به شبکه برق کشور وارد کرد، ممکن است مختصری پیرامون تولید fvr این نیروگاه صحبت کنید؟

جعفری: شروع بهره برداری واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر، از سال 1390 بوده و بهره برداری تجاری از مهرماه 1392 انجام شده است. بر اساس آمار فاز یکم نیروگاه اتمی بوشهر تا از ابتدای فعالیت تا انتهای دی ماه سال 1399 به میزان 47 هزار میلیون کیلووات ساعت برق تولید کرده و بیش از 43 هزار میلیون کیلوورات ساعت به شبکه برق سراسری تحویل داده است.

فارس: آیا فاز نخست نیروگاه اتمی بوشهر وارد دوره تعمیر و نگهداری اساسی شده است؟

جعفری: در نیروگاه‌های اتمی یک دوره تعمیر و یک دوره تعویض سوخت وجود دارد، بر همین اساس برنامه‌ریزی تولید برق هسته‌ای را به گونه‌ای انجام دادیم که این زمان‌ها به هیچ عنوان با زمان پیک مصرف برق در دو فصل زمستان و تابستان مقارن نشود و در همین پیک زمستانی که برخی از نیروگاه‌های برق حرارتی ما دچار کمبود سوخت شدند، نیروگاه اتمی بوشهر با حداکثر توان در تامین برق شبکه حاضر بود.

*بدهکاری آلمانی‌ها به ایران بر سر ساخت نیروگاه اتمی بوشهر

فارس: فرصت خوبی است که از شما پیرامون دلایل طولانی شدن ساخت فاز یک نیروگاه اتمی بوشهر سوال کنیم. با توجه به اینکه شما در زمان ساخت آن پروژه به عنوان مجری طرح فعالیت می‌کردید، دلایل تاخیر ساخت این پروژه چه بود؟

جعفری: به منظور پاسخ به این پرسش باید ابتدا مختصری پیرامون تاریخچه احداث فاز یک نیروگاه اتمی بوشهر بدانیم. براساس معاهده بین دولت‌های ایران و آلمان غربی، قرارداد ساخت، نصب و تحویل 2 واحد نیروگاه هسته‌ای 1293 مگاواتی از نوع آب سبک تحت فشار، در سال 1354 بین سازمان انرژی اتمی ایران و شرکت کرافت ورک یونیون (KWU) به صورت کلید در دست منعقد شد. شرکت آلمانی متعهد بود سوخت هسته‌ای مورد نیاز نیروگاه را برای مدت 10 سال در چارچوب قراردادی جداگانه تأمین کند. همچنین به منظور تأمین آب شیرین منطقه با استفاده از بخار نیروگاه، احداث دو واحد آب شیرین‌کن به ظرفیت 200 هزار مترمکعب از طریق قرارداد با شرکت ژاپنی پیش بینی شده بود. تا سال 1357 ،شرکت KWU عملیات طراحی، احداث و تأمین تجهیزات پروژه را براساس مفاد قرارداد منعقده اجرا می‌کرد که پس از پیروزی انقلاب این قرارداد با درخواست طرف آلمانی متوقف شد. جالب است بدانید که تا آن برهه زمان در پیش از انقلاب طرف ایرانی بیش از 70 درصد از مبلغ مندرج در قرارداد را به شرکت آلمانی پرداخت کرده بود اما طرف آلمانی تنها 40 درصد در پروژه پیشرفت داشت.

فارس: یعنی آلمانی‌ها بیشتر از کاری که انجام داده‌ بودند، دریافتی داشتند؟

جعفری: بله. در مجموع عملیات زیربنایی، روبنایی و واردات تجهیزات، آلمانی‌ها 40 درصد کار را پیش برده بودند اما 70 درصد مبلغ قرارداد را از طرف ایرانی دریافت کرده بودند و مسئله این پول نیز تعیین و تکلیف نشد.

* نیروگاه اتمی بوشهر 2 بار توسط نیروی هوای بعثی‌ها بمباران شد

فارس: خب به انقلاب رسیدیم و طرف آلمانی نیز قرارداد را رها کرد، پس از انقلاب فاز یکم نیروگاه اتمی بوشهر چه سرگذشتی را تجربه کرد؟

جعفری: پس از انقلاب و در کوران حوادث عملیات ساخت نیروگاه اتمی بوشهر متوقف شد و پس از آن نیز آغاز جنگ تحمیلی منجر به ادامه دار شدن توقف ساخت نیروگاه شد. در زمان جنگ تحمیلی نیروی هوایی عراق دو مرتبه نیروگاه اتمی بوشهر را بمباران کرد تا بدین وسیله شاهد از بین رفتن بخشی‌ از زیرساخت‌های آن زمان نیروگاه باشیم.

فارس: عملیات ساخت نیروگاه پس از ترک طرف آلمانی تا چه سالی متوقف ماند؟

جعفری: از سال 1357 که طرف آلمانی ساخت نیروگاه اتمی بوشهر را متوقف کرد تا سال 1377 به مدت 20 سال شاهد توقف فرآیند ساخت نیروگاه اتمی بوشهر بودیم.

*روند ساخت نیروگاه اتمی بوشهر 20 سال متوقف بود

فارس: با شرایطی که از نیروگاه در زمان انقلاب و پس از آن در جنگ تحمیلی وصف کردید، چگونه عملیات ساخت از سر گرفته شد؟

جعفری: سال 1371 رئیس جمهور وقت، آیت‌الله رفسنجانی در سفری که به روسیه داشت، موافقت‌نامه همکاری استفاده صلح آمیز از انرژی هسته‌ای را بین دولت جمهوری اسلامی و روسیه امضا نمود. براساس مفاد موافقتنامه همکاری، قرارداد تکمیل واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر بین سازمان انرژی اتمی ایران، معاونت نیروگاه‌های اتمی و شرکت زاروبژاتم که بعدتر به شرکت اتم استروی اکسپورت تغییر نام یافت در سال 1373 مبادله و سال 1374 قرارداد نافذ شد؛ همچنین به موازات آن، قرارداد تأمین سوخت 10 ساله نیروگاه نیز با شرکت تنکس منعقد گردید، البته به دنبال آن شرکت تول جایگزین شرکت تنکس شد و تامین سوخت را بر عهده گرفت.

طرفین این قرارداد، در سال 1377 شرایط قرارداد را بازنگری کرده و به منظور استفاده از تجهیزات آلمانی و نیز واگذاری مسئولیت کل موضوع قرارداد به طرف روسی به صورت کلید در دست توافق کردند. بر اساس مفاد این بازنگری طراحی، ساخت، نصب و راه اندازی به همراه آموزش پرسنل بهره بردار ایرانی، به تعهد طرف روسی اضافه شد و عملیات اجرایی آغاز گشت.

توجه به این نکته حائز اهمیت است که عمده 40 درصد پیشرفت نیروگاه در زمان ساخت پیش از انقلاب مرتبط با مسئله تجهزات فنی بود و زیرساخت نیروگاه پیشرفت اندکی داشت، به علاوه اینکه بمباران هوایی رژیم بعث و همچنین تخریب نقاطی از سازه به دلیل تغییر نقشه راه اندازی به نحوی رقم خورد که ما ساخت سازه را نه از صفر بلکه از زیر صفر آغاز کنیم.

فارس: با این تفاسیر 20 سال از 36 سال مدت زمان ساخت فاز یک نیروگاه بوشهر به علت توقف ناشی از عوامل غیر فنی بوده است؟

جعفری: بله و شما اگر نگاهی به عملیات اجرایی نیروگاه‌های اتمی در حد فاز یکم نیروگاه اتمی بوشهر بکنید، متوجه مدت مشابه بین 10 تا 13 سال زمان ساخت آن‌ها خواهید شد. این یعنی در مرحله دوم ساخت این نیروگاه پس از انقلاب، توقفی در پروژه وجود نداشته و سیر طبیعی ساخت طی شده است.

*2114 مگاوات برق هسته‌ای در قالب فاز 2 و 3 نیروگاه بوشهر به شبکه برق اضافه می‌شود

فارس: عملیات ساخت دو فاز 2 و 3 نیروگاه اتمی بوشهر نیز در دستور کار شرکت مادر تخصصی تولید و توسعه انرژی اتمی ایران قرار گرفته است، ممکن است پیرامون این دو فاز نیز توضیح دهید؟

جعفری: در راستای برنامه بلندمدت توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای در کشور، مأموریت و اهداف ده ساله شرکت، قرارداد احداث 2 واحد نیروگاه اتمی 1057 مگاواتی در ساختگاه بوشهر بین دو شرکت مادر تخصصی تولید و توسعه انرژی اتمی ایران به عنوان کارفرما و شرکت اتم استروی اکسپورت به عنوان پیمانکار امضا شد. اجرای واحدهای 2 و 3 از دی ماه 1395 شروع شده و مطالعات مهندسی در دو حوزه محدوده خشکی و محدوده دریا به عنوان اولین گام توسط شرکت‌های ایرانی انجام شده است.

عملیات اجرایی احداث واحدهای 2 و 3، با بتن‌ریزی راکتور واحد 2 در سال 1398 وارد فاز جدیدی از برنامه اجرایی شده است. در راستای برداشت خاک نامرغوب مکان احداث فاز دوم و سوم، بیش از 2 میلیون متر مکعب خاکبرداری برآورد شد که تا کنون تا انتهای سال 98، حدود 64 درصد عملیات خاکبرداری و 24 درصد از عملیات خاکریزی به سرانجام رسیده است. بتن ریزی فاز دوم نیرگاه اتمی بوشهر نیز در 19 آبان‌ماه سال 1398 با حضور مقامات آغاز شد.

فارس: آیا عملیات اجرایی فاز دوم و سوم مطابق روند برنامه‌ریزی شده جلو می‌رود؟

جعفری: به دلیل تامین نشدن بخشی از مطالبات طرف روسی، شاهد عقب‌افتادگی در برنامه زمان‌بندی فاز 2 و 3 نیروگاه اتمی بوشهر هستیم و امیدواریم با تامین شدن منابع مالی این عقب افتادگی جبران شود.

*بومی‌سازی صنعت برق هسته‌ای در قالب قرارداد 10 راکتور

فارس: مسئله بومی‌سازی دانش فنی ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای یکی از موارد مهم و مورد توجه است. در سال‌های گذشته نیز تجربیاتی نظیر قرارداد 30 توربین زمینه بومی‌سازی نیروگاه‌های حرارتی را برای ما فراهم کرد. آیا روندی مشابه قرارداد 30 توربین برای نیروگاه‌های برق هسته‌ای در دستور کار است؟

جعفری: بومی سازی یک صنعت به عظمت صنعت برق هسته‌ای با استانداردهای فوق پیش‌رفته امری جهشی نیست و باید در طول زمان بدست بیاید. همانطور که اشاره کردید، صنعت نیروگاه‌های حرارتی کشور نیز در قالب تجمیع تقاضا و عقد قرارداد 30 توربین با یک شرکت در یک مدت زمان موفق به ساخت صفر تا صد نیروگاه‌های حرارتی شد. این روند در صنعت برق هسته‌ای نیز باید مشابه روند طی شده در صنعت برق حرارتی انجام شود. در همین راستا ما بنا داشتیم قراردادی را تحت عنوان ساخت 10 نیروگاه هسته‌ای به پیش ببریم که در طی ساخت این 10 نیروگاه به مرور توان ساخت کل صنعت برق هسته‌ای در کشور مهیا می‌شد. بر اساس جزئیات این قرارداد، ساخت 8 نیروگاه به کمک طرف خارجی انجام می‌پذیرفت و صفر تا صد ساخت 2 نیروگاه نیز به کمک توان داخلی ارتقا یافته انجام می‌پذیرفت و ما می‌توانستیم به بومی‌سازی صنعت برق هسته‌ای برسیم اما متاسفانه شرایط لازم ازجمله نبود برنامه بلند مدت انرژی در کشور و نیز کمبود منابع مالی، امکان عقد این قرارداد در کشور مهیا نشد.

فارس: از منظر اقتصاد پروژه اخیرا سندی منتشر شد که نشان می‌داد هزینه تمام شده ساخت تولید برق هسته‌ای در طول 10 سال گذشته افزایش پیدا کرده است. علت این امر را در چه می‌بینید؟

جعفری: صنعت برق هسته‌ای در طول سال‌های اخیر 3 حادثه را تجربه کرده که هر یک از این حوادث منجر به ارتقای استانداردهای به کار رفته در ساخت تجهیزات شده است. برای مثال برخی از قطعاتی که تا پیش از حادثه چرنوبیل به صورت ریخته‌گری تولید می‌شد، پس از جادثه چرنوبیل باید به شکل قالب‌های آهنگری ساخته شود و همین امر منجر به افزایش هزینه تمام شده خواهد شد. نکته قابل توجه این است که هزینه تمام شده شامل هزینه سرمایه‌گذاری و هزینه تولید در مقابل هزینه تمام شده برق نیروگاه‌های حرارتی با بازدهی بالا در بین سایر نیروگاه‌های گازی و بخار در نرخ تعدیل‌های مشابه کشور ما برابر است.

توجه کنید که هزینه سوخت در این مدل را بر اساس قیمت جهانی تصور کردیم اما در کشور به علت تقریبا رایگان بودن هزینه سوخت فسیلی شاهد این هستیم که از نیروگاه‌های هسته‌ای و سایر نیروگاه‌های تجدیدپذیر استقبالی نمی‌شود.

*با مبلغ یارانه انرژی در سال گذشته می‌توان 17 نیروگاه هسته‌ای ساخت

فارس: در حال حاضر پرداخت یارانه انرژی در دستور کار است، به نظر شما این نظام تعرفه‌گذاری و پرداخت یارانه چه تاثیری بر آینده برق هسته‌ای دارد؟

جعفری: نظام تعرفه‌گذاری کشور ما در حال حاضر برق را به قیمت تمام شده به دست مشترکان نمی‌رساند و به قیمت تکلیفی و بسیار کمتر از قیمت واقعی (یارانه‌ای) عرضه می‌کند، از سوی دیگر مابه‌التفاوت قیمت تمام شده و قیمت تکلیفی فروش براساس قانون باید در قالب یارانه انرژی توسط دولت تامین شود. جالب است بدانید که در سال گذشته کشور حدود  86 میلیارد دلار یارانه انرژی برای جبران مابه‌التفاوت قیمت تمام شده و قیمت فروش حامل‌های انرزی پرداخت کرده  است. برای بدست آوردن حسی از این عدد باید گفت با 86 میلیارد دلار می‌توان 17 نیروگاه هسته‌ای در حد نیروگاه اتمی بوشهر احداث نمود.