دورنمای رویکرد دولت بایدن در قبال ایران

خبرگزاری مهر: جو بایدن رئیس جمهور جدید آمریکا هیچ وقت در طول کارزار انتخاباتی ۲۰۲۰، به تشریح سیاست خود در قبال برجام نپرداخت و به گفتن عباراتی گنگ و غیرشفاف بسنده کرد.

اما از یک روز مانده به مراسم تحلیف، به واسطه عجله سنای آمریکا برای تعیین تکلیف وزرای پیشنهادی دولت جدید واشنگتن و اجبار آنها برای پاسخگویی به اعضای کنگره، گوشه‌هایی از رویکرد جو بایدن در قبال ایران به عنوان چهل و شمشمین رئیس جمهور ایالات متحده مشخص شد.

در این گزارش، اظهارات جسته و گریخته درباره ایران را مثل قطعات یک پازل کنار هم می‌چینیم تا به دورنمایی از نقشه راه دولت دموکرات واشنگتن در قبال تهران برسیم.

تا لحظه نگارش این مطلب، پنج عضو احتمالی دولت بایدن از برجام سخن گفته‌اند که بعضی از عبارت‌هایشان کلیدی است. ما هم بی آنکه قصد زیاده گویی داشته باشیم آن کلیدواژها را که چکیده امیال و مطالبات طرف آمریکایی است، بیرون می کشیم و برای قضاوت به ذهن مخاطب ایرانی می‌سپاریم.

*تکیه کلام‌های «جن ساکی» سخنگوی جدید کاخ سفید: «از مسیر دیپلماسی وارد می شویم»؛ «می خواهیم محدودیت‌های هسته‌ای را تمدید و طولانی‌تر کنیم»؛ «با متحدان واشنگتن رایزنی می کنیم»؛ «هرگونه اقدام مستلزم ازسرگیری الزامات هسته‌ای از سوی ایران است».

*کلیدواژه‌های «آنتونی بلینکن» گزینه پیشنهادی پُست وزارت خارجه: «شرط پایبندی ما متعهد بودن ایران است»؛ «برجام مبنای یک توافق جامع‌تر است»؛ «توافق طولانی‌تر و محکم‌تری می خواهیم»؛ «تا حصول توافق نهایی راه زیادی در پیش است»؛ «جبهه متحدی برای مقابله با چالش‌های ایران تشکیل می دهیم»؛ «قدم اول را ایران بردارد»؛ «آمریکا برای بازگشت به برجام عجله‌ای ندارد».

*چکیده اظهارات «آوریل هینس» نامزد پست مدیریت اطلاعات ملی آمریکا: «تا توافق، راهی دراز در پیش داریم»؛ «اول ایران به تعهداتش برگردد، بعد ما»؛ «برنامه موشکی و دیگر اقدامات ایران هم لحاظ شود».

*تکیه کلام‌های «ژانت یلن» نامزد پست وزارت خزانه داری: «ایران گام‌های مناسبی را برای از سرگیری پایبندی بردارد»؛ «پایبند باشد تا تحریم رفع شود»؛ «تحریم های حقوق بشری و مبارزه با تروریسم دولتی ادامه می یابد».

*کلیدواژه‌های «لوید اوستین» وزیر دفاع دولت بایدن: «ایران تهدیدی علیه نظامیان آمریکایی و متحدان منطقه‌ای است»؛ «بر هم زننده ثبات است»؛ «اگر به قابلیت هسته‌ای دست پیدا کند، حل اکثر مشکلات دشوارتر می شود».

اکنون با اتکا به عبارات کلیدی، قطعات این پازل را کنار هم چیده و به تصویری از رویکرد برجامی دولت جدید واشنگتن می رسیم. در خوش بینانه ترین شرایط، برآیند اظهارات پنج تن از مریدان بایدن به این شرح است: ما هم [مثل ترامپ] بر این باوریم که ایران «حامی تروریسم دولتی» و درنتیجه «تهدیدی جدی علیه منافع آمریکا و شرکایش» است. به همین دلیل «توافق محکم‌تر و طولانی‌تری می خواهیم» که به «تمدید زمان» (اشاره به بند غروب آفتاب) و «گنجاندن برنامه‌های موشکی و منطقه‌ای ایران» منجر شود.

در این راه از «متحدانمان» (طرفین اروپایی برجام) کمک می‌خواهیم تا به مطالبات خود در چارچوب «دیپلماسی» و منافع جمعی وجاهت ببخشیم. در عین حال، نباید تقصیر خروج از برجام را که ناشی از تصمیم ترامپ بود؛ بپذیریم. پس نقطه صفر بدعهدی را آغاز کاهش تعهدات برجامی ایران تلقی کرده و در مقام طلبکار، این کشور را «ملزم به برداشتن قدم اول» می‌کنیم و آن را پیش شرط «پایبندی خود» برای «بازگشت» به برجام به عنوان «مبنای توافقات بعدی» و مقدمه «رفع تحریم» قرار می‌دهیم.

اما از آنجا که ایران کاهش تعهدات خود را ناشی از بدعهدی دولت واشنگتن فارغ از جدال داخلی دموکرات‌ها و جمهوریخواهان می‌داند و به نوبه خود از ما می‌خواهد که «با رفع تحریم، قدم اول را برداریم»؛ پس تا رسیدن به مطالبات خود «راه طولانی در پیش داریم» و مادامی که می‌توانیم ایران را با «استفاده از ابزار تحریم‌هایی که ترامپ ذیل برچسب تروریسم و مبارزه با حقوق بشر اعمال کرد» تحت فشار قرار دهیم؛ «عجله‌ای هم برای بازگشت به برجام» به خرج نخواهیم داد.

این یک روی سکه سیاست خارجی بایدن در مقابل ایران است. اما همزمان، حقیقت موازی دیگری هم وجود دارد که باید آن را در لابلای سخنرانی مراسم تحلیف او جستجو کرد. بایدن بعد از آنکه از مخاطب قرار دادن مردم آمریکا فارغ شد؛ رو به آنهایی که ورای مرزهای این کشور هستند؛ یک پیام کلی داد: مجدداً اتحادهای خود را احیا و با دنیا تعامل خواهیم کرد.

او از هیچ کشوری نام نبرد چراکه در حال حاضر اولویت نخست حل مشکلات جامعه دوقطبی آمریکا، کرونا و تبعات اقتصادی ناشی از آن است. بایدن نمی‌تواند تا وقتی که اوضاع خانه آشفته است، به دنبال تغییرات خارجی باشد. پس قطعاً عجله‌ای برای بازگشت به برجام ندارد؛ نه از این بابت که نمی‌خواهد بلکه بیشتر از این بابت که نمی‌تواند. وقت کُشی در حل معادلات خارجی بخشی از شگرد او در تنگنای بحران‌های داخلی است. تا آن وقت، اهرم فشار را که زیر بار مقاومت و بی اعتنایی ایران خم شده به تروئیکای اروپایی به ویژه آلمانی‌ها می‌سپارد که سودای ایفای نقشی جدی تر در عرصه بین الملل را دارند. ادعاهای وزارت خارجه آلمان مبنی بر اینکه «ناکارآمدی (اینستکس) تقصیر ایران بوده است»؛ «برجام پلاس می خواهیم» و «به ایران بی اعتماد هستیم»؛ در همین راستا قابل ارزیابی است.

در این میان، شاید در ادامه سیاست واشنگتن برای بدهکار جلوه دادن ایران، گام‌های کلی و ناچیزی هم برای رفع برخی محدودیت‌ها مانند آنها که در امر مهار کرونا اخلال ایجاد می‌کند؛ برداشته شود اما نباید فراموش کرد که در مجموع، بایدن به تحریم‌های وضع شده در دوره ترامپ به عنوان ابزار چانه زنی برای هرگونه مذاکرات آتی نگاه می‌کند.