آیا ایران برای روزه نفتی آماده است؟

اسپوتنیک: محمدباقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه ایران اعلام کرد، بر اساس اصلاح ساختاری که به صورت یک طرح تهیه شده باید بودجه سال آینده را متفاوت از سال‌های گذشته طراحی کنیم.

وی افزود: در اصلاح ساختار بودجه چهار حوزه نسبت به گذشته اصلاح و تغییر پیدا کرد که یکی از آن‌ها اصلاح درآمدهاست با توجه به اینکه رویکرد اصلاح ساختار بودجه کاهش وابستگی به نفت است، اما تا الان تحقق پیدا نکرده است.

نوبخت گفت: بنابراین باید بودجه سال آینده به گونه‌ای تهیه شود که منابع نفتی را بر اساس این ابلاغیه و اجرای طرح اصلاح ساختار به حداقل برسانیم. ایران به دنبال کاهش وابستگی بودجه دولت به نفت است

سعید میرترابی حسینی، عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی در گفتگو با خبرگزاری اسپوتنیک به بررسی مسائلی در خصوص اینکه آیا ایران می‌تواند از وابستگی نفت جدا شود، پرداخت.

ایران یک اقتصاد نفتی داشته و چند ده سال نیز در کشور ما پایدار بوده و در دوره پس از انتقلاب و حتی پیش از انقلاب طرح‌هایی برای کاهش وابستگی دولت به درآمد‌های نفتی وجود داشت. در برنامه‌های توسعه که پیش از تشدید تحریم‌ها به تصویب رسیده بود، این بحث مطرح بود که دولت هزینه‌های جاری خود را از درآمد‌های نفتی تامین نکند و از مالیات و از درآمد شرکت‌های خدماتی دولتی به مردم تامین کند.

به طور طبیعی در دوره تشدید تحریم ها، درآمد‌های نفتی دولت کمتر شده و ضرورت جایگزینی منابعی دیگری برای هزینه‌های دولت امروزه بیشتر شده است.

در ایران هنوز آمار رسمی وجود ندارد ایران چه میزانی در شرایط تحریم نفت می‌فروشد و چه میزانی از این در آمد‌های نفدی در اختیار دارد. در منابع مختلف ذکر شده است که میزان فروش نفت ایران از ۱۵۰ هزار تا ۱ میلیون بشکه در روز است.

به هرحال درآمد دولت ایران به میزان صادرات نفت بستگی دارد که طبیعتا با وجود تحریم‌ها این میزان نسبت به گذشته خیلی کاهش پیدا کرده است. اگر این موضوع مطرح شده که ما درآمد‌های نفتی خود را به صفر برسانیم، دو نکته مطرح می‌شود؛ نخست اینکه بحث وابستگی دولت برای هزینه‌های جاری به درآمد‌های نفتی نکته‌ای است که قبل وجود داشته، ولی اگر تصمیم براین باشد که کل وابستگی‌ها از جمله هزینه‌های جاری و عمرانی را به درآمد‌های نفتی در سال آینده را یکباره به صفر برساند، به نظر نمی‌آید با توجه به شرایط در کوتاه مدت امکان پذیر باشد.

در برخی کشور‌های صادر کننده نفت برای سرکوب دلار‌های نفتی تجربه ایجاد صندوق‌های توسعه و ذخیره درآمد‌های نفتی وجود داشته و در کشور‌های مختلف موفقیت‌های مختلفی داشته است. اما در ایران خیلی در این زمینه موفق نبودیم و به طور کلی یک راه برد خیلی منسجم و جدی در حوزه اقتصاد سیاسی نداشتیم. نشست سران سه قوا

البته ما صندوق‌های ذخیره ارزی و توسعه ملی را ایجاد کرده و مقداری از این درآمد‌ها به این صندوق‌ها واریز کردیم، اما هر جا لازم بوده از این صندوق‌ها استفاده کردیم و کارکرد این صندوق‌ها به گونه‌ای بوده که دولت همواره نقش اول را در آن ایفا کرده است و کارکرد این صندوق‌ها در ایران با سایر کشور‌ها متفاوت است.

بنابراین، یکی از راه حل بومی این مسئله است که امکان فراهم بشود تا دولت بتوان پایه مالیاتی را گسترش دهد. بر اساس آمار موجود، در اقتصاد ایران حدود ۴۰ درصد فرار مالیاتی وجود دارد. طبیعتا اگر دولت یک برنامه درست برای استخراج مالیات داشته باشد و آن را بروز کند، این به اجرایی شدن طرح اعلام شده توسط آقای محمد باقر نوبخت کمک خواهد کرد.

به هر حال با یک انسجام کلی در تمامی سطوح سازمان‌های اجرایی کشور، کمک مردم و همچنین بخش‌های غیر نفتی با کمک نیرو‌های اجتماعی این امکان را فراهم می‌کند تا امکان خروج از وابستگی درآمد‌های نفتی که در ایران هست، بوجود بیاید.

نیکلای الکساندرویچ، دکترای اقتصاد، فارغ التحصیل دانشکده سن پترزبورگ و انستیتوی مطالعات عربی و اسلامی و محقق ارشد موسسه اقتصاد جهانی و روابط بین الملل نیز در این زمینه به خبرگزاری اسپوتنیک گفت:

ابتدا باید مفهوم صادرات خام و غیر خام را مشخص کرد. یعنی اگر ما در مورد نفت خام و یا گاز صحبت می‌کنیم، در حال حاضر ایران در شرایطی قرار دارد که درآمد‌های نفتی آن کاهش یافته است و باید به دنبال منابع جایگزین بود.

نکته دیگر، به طور معمول برای کشور‌های همانند ایران، مناسب‌ترین استراتژی برای تنوع، توسعه بخش پتروشیمی است و ایران در واقع این مسیر را طی می‌کند. به این معنی که اقتصاد ایران در هر صورت حول محور تولید نفت و گاز می‌چرخد و محصولات نفتی به راحتی صادر می‌شوند.

اگر به آمار سال‌های اخیر نگاهی بیاندازیم، ایران پیشرفت‌هایی داشته است. صادرات غیر نفتی ایران تقریبا تمام واردات را پوشش می‌دهد، یعنی ایران در سال‌های اخیر صادرات نفت ایران به صورت غیر رسمی منبع درآمد خالص بوده و به این معنی که همه موارد دیگر در تراز تجاری کشور اتفاقا از صادرات غیر نفتی صورت گرفته است.

به صفر رساندن صادرات نفت ایران یعنی قطع کلی صادرات نفت که در آینده نزدیک بعید به نظر می‌رسد. از اینرو برای چرخش اقتصاد ایران در هر صورت به صادرات صنایع پتروشیمی، صادرات مصالح ساختمانی، برق و صادرات کالا‌های به اصطلاح سنتی یعنی پسته، میوه‌های خشک و ... خواهد پرداخت، به این معنا که ایران پتانسیل‌های لازم را دارد که تا حدودی از آن رونمایی شده است و به عقیده من ایران در آینده به صادرات بیشتر این محصولات خواهد پرداخت.

رستم تانکایف، کارشناس ارشد اتحادیه صنایع نفت و گاز روسیه، مدیر کل شرکت سهامی خاص " اینفو تک - ترمینال " در مصاحبه‌ای با اسپوتنیک خاطر نشان کرد که ایران می‌تواند از تجربه بین المللی کشور‌ها در تغییر اولویت وابستگی اقتصادی به صادرات نفت استفاده نماید، اما برای اجرای این طرح، زمان لازم است، برای آنکه همسایگان خاورمیانه‌ای نمی‌توانند در مدت زمان کوتاهی این کار را انجام دهند. این کارشناس توضیح میدهد:

متاسفانه کشور‌های منطقه خلیج فارس به خوبی از عهده این کار برنمی آیند. برنامه تنوع اقتصاد در تمامی این کشور‌ها وجود دارد. در بسیاری از دولت‌های منطقه خلیج فارس عملآُ اکتشاف میادین نفتی به اتمام رسیده، منابع جدید‌ی کشف نشده است و قدیمی‌ها بهره برداری می‌شوند و ضمن اینکه کار به سرعت صورت می‌گیرد؛ بنابراین آن‌ها در جستجوی امکان سرمایه گذاری‌های خود، ایجاد صندوق ها، جهات جدید توسعه فناوری هستند که اجازه دریافت درآمد‌های آن‌ها از صادرات غیر خام (غیر نفتی) را بدهد. اما اقتصاد این کشور‌ها عقب مانده و دست یافتن به چنین پیشرفتی همانطور که چین یا سنگاپور به آن دست یافتند، در مدت زمان کوتاه غیر ممکن به نظر می‌رسد.

اوضاع ایران بسیار پیچیده و دشوار است. در موج اول تحریم‌ها در سال ۲۰۱۰، صادرات نفت از ایران به طور فاجعه باری سقوط کرد، همانند درآمد‌های صادرات نفتی، بودجه کشور نامتعادل شد. مردم ایران با حساب یارانه زندگی خود را سپری کردند. اما بودجه با احتساب پول نفتی تکمیل می‌شد. وقتی این پول‌ها بسیار کم شد، ایرانی‌ها تصمیم گرفتند که به اقتصاد تنوع بخشند، یارانه‌ها را لغو کرده، اما جبران خسارت کمی هم وضع نمودند، ناآرامی‌هایی در کشور آغاز شد که ممکن بود به انفجار اجتماعی منجر گردد. اما این اتفاق نیافتاد برای آنکه آمریکایی‌ها یکبار دیگر تحریم‌هایی وضع کردند و کل خشم مردم به سمت آمریکا منعطف گردید. در عین حال ایرانی‌ها به متنوع کردن اقتصاد خود ادامه دادند برای آنکه رشد اقتصادی را کسی لغو نکرده بود. به طور مثال در سال گذشته انحصار دولتی در بخش نفتی لغو گردید و سرمایه گذاری خصوصی مجاز اعلام شد و در واقع این جواز برای ساخت و ساز پالایشگاه‌های نفتی صادر گردید.

به عقیده این کارشناس بخش گاز و سرمایه گذاری‌ها در این زمینه می‌تواند جایگزین درآمد‌های نفتی برای ایران باشد:

کل پیشرفت‌های فناوری ایران و در واقع برنامه هوافضا، صنایع ماشین سازی همگی بر پایه نیازمندی‌های داخلی بوده و بر بازار خارجی تکیه ندارد. برای همین توسعه فعال میدان‌های گازی پارس جنوبی، ورود به بازار گاز، ساخت کشتی‌های ترابری گاز، ساخت کارخانه‌های پالایش گاز می‌توانند جایگزینی برای ایران در کاهش وابستگی به درآمد‌های نفتی باشند. لازم به یادآوری است که پارس جنوبی و شمالی، دو میدان گازی عظیم بر روی کره زمین هستند.

پارس شمالی به قطر تعلق دارد و ۸ کارخانه برای میعان گاز ساخته شده و جایگاه اول را در جهان در زمینه ارسال گاز مایع به خود اختصاص داده است. ایران نیز می‌توانست چنین میزانی از گاز را تولید نماید. اما برای این کار به سرمایه گذاری جدی نیازمند است و ایران این میزان پول ندارد. آن‌ها نمی‌توانند وام‌های بانکی در شرایط تحریمی دریافت نمایند. طبیعتا آن‌ها می‌توانستند به این امر دست یابند و پول‌هایی را از چین دریافت کنند. چین ۶ کشتی ترابری گاز ساخت و آن‌ها با پرچم ایران حرکت می‌کنند و در واقع به چین تعلق دارند؛ بنابراین برنامه توسعه پارس جنوبی با احتساب سرمایه گذاری راه خروج خواهد بود.