رمزگشایی از علت خستگی همیشگی

جام جم: حتما احساس کرده‌اید مردم این روز‌ها با کوچک‌ترین تحریکی خشمگین می‌شوند. این مشکلی است که طی چند‌سال آینده، بخش وسیعی از مردم دنیا را مبتلا می‌کند. در این حالت، مردم صلح‌طلب به افرادی پرخاشگر و تهاجمی تبدیل می‌شوند و مدام به خطا و اشتباه می‌افتند و این خشم آن‌ها را چاق و افسرده می‌کند. این تصور، درست شبیه فیلم‌های علمی ـ. تخیلی ویران شهرهاست! اما اشتباه نکنید. این مشکل از آنچه فکر می‌کنید، واقعی‌تر است. درحقیقت اکنون چنین خشمی وجود دارد. این مشکل ناشی از بیماری نیمه‌خواب یا خستگی مزمن است که در نتیجه ابتلا به آن، افراد پیوسته احساس خستگی می‌کنند. سازمان جهانی بهداشت و پزشکان برجسته سراسر دنیا هشدار می‌دهند ما وارد عصر جدیدی به نام «عصر خستگی کامل» شده‌ایم. آنچه محققان را بسیار نگران کرده است، فقط نداشتن خواب کافی نیست؛ بلکه مشکل واقعی تلاش برای تمرکز حواس است. مغز ما با هر لحظه بیدار ماندن، با تحریک‌کننده‌های خارجی بی‌وقفه بمباران می‌شود. در واقع مغز از خستگی، دچار ضعف و فروپاشی می‌شود و عواقب بد این جنگ نامرئی، ذهن میلیون‌ها نفر را گرفتار می‌کند. درواقع مغز دچار تغییر شده و روی رفتار و سپس کل بدن اثر می‌گذارد. وقتی خستگی طولانی‌تر شود، بدترین سناریو‌ها رخ می‌دهد. اما این سناریو‌ها چه خواهد بود؟ در یک قدمی خطر در آسمان مارک سلزر، مرد ۳۸ ساله‌ای است که در برج مراقبت پرواز پر رفت‌وآمدترین فرودگاه آمریکا کار می‌کند. او همواره باید مسیر حرکت هواپیما‌ها را کنترل کند. یک‌بار در شیفت کاری خود، همکارش متوجه نزدیک شدن سه هواپیما به یکدیگر شد و او اصلا متوجه این موضوع نبود! اگر هشدار همکارش نبود، فاجعه‌ای بزرگ رقم می‌خورد. مارک بعد‌ها اعتراف کرد دچار خستگی مزمن است. مسئولان چنین اتفاق‌هایی را موارد نادر می‌نامند، اما در حقیقت در بیش از ۳۲۰۰ کارمند شاغل در برج‌های مراقبت پرواز، چنین خطا‌های نزدیک به فاجعه‌ای وجود داشته و همه آنها، آن را ناشی از خستگی مزمن می‌دانستند. با این حال اگر فکر می‌کنید این پدیده مختص افرادی است که تحت فشار بالا کار می‌کنند، سخت در اشتباه هستید. شیوع خستگی مزمن فقط در آمریکا، ۶۰ درصد کارکنان از خستگی مفرط شکایت دارند. بیش از نیمی از مردم می‌گویند، صبح‌ها با خستگی از رختخواب بیرون می‌آیند. می‌توان گفت، یک‌چهارم مردم کشور‌های صنعتی غربی، علائم خستگی مزمن را از خود نشان می‌دهند. در حالی که ما نسبت به مردم ۲۰ سال پیش کمتر نمی‌خوابیم، پس چرا خستگی مزمن تا این حد شیوع یافته است؟ این وضع چه تغییری در ساختار مغزمان به وجود آورده است؟ «۵ دقیقه‌ای اونجا...» این پیام تکمیل نشده دانشجوی ۲۵ ساله‌ای است که هنگام عبور از خیابان در حال نوشتن آن در گوشی تلفن همراه بود و با برخورد به یک خودرو، جان خود را از دست داد. بنابر آمار‌های تخمینی، حواس‌پرتی ناشی از تلفن‌های هوشمند موجب افزایش ۷۰‌درصدی مرگ عابران پیاده شده است. هیچ‌کس هنگام عبور از خیابان، چشم و گوش بسته عبور نمی‌کند، اما استفاده از تلفن همراه هوشمند چنین شرایطی را به وجود می‌آورد. تحقیقات نشان داده افرادی که بشدت به تلفن‌های همراه خود وابسته‌اند، صرفا بی‌توجه به اطراف نیستند. بلکه اطراف خود را واقعا نمی‌بینند یا صدا‌ها را نمی‌شنوند. مغز معمولا با سرعت بسیار بالایی کار می‌کند و در حالت عملکرد بالا، سعی در پر کردن فواصل ایجاد شده با استفاده از خاطرات و فرضیات دارد. تا این حد کارکشیدن از مغز، توان محاسباتی آن را فرسوده می‌کند. به همین علت، مغز خود را به کند کار کردن مجبور می‌کند و ما احساس خستگی می‌کنیم. تغییر ساختار مغز امروزه محققان متقاعد شده‌اند حواس‌پرتی دائمی از عوامل اصلی خستگی است. امروزه مغزمان مدام با تحریک‌کننده‌ها، از تبلیغات روی تابلو‌های بزرگراه‌ها گرفته تا لرزش‌های تلفن‌های هوشمند بمباران می‌شود. تقریبا در تمام جنبه‌های زندگی‌مان رقابت بی‌وقفه‌ای برای جلب توجه ما وجود دارد. این وضعیت بیش از توان ما برای متمرکز شدن است. محققان برای اولین بار توانستند ثابت کنند مغز انسان پس از ماه‌ها یا سال‌ها تلاش برای متمرکز ماندن، وقتی به تحریک‌کننده‌های متفاوتی توجه می‌کنیم، تغییر ساختار می‌دهد و این تغییر ساختار به نفع ما نیست. در واقع شبکه‌های عصبی‌مان، متحمل بازسازی حجیم مغزمان می‌شوند. در نتیجه بتدریج، دچار گنگی شده و از توانایی‌هایمان کاسته می‌شود و از ظرفیت‌مان برای تفکر و قدرت به یادآوری خاطرات بشدت کاسته می‌شود. همچنین تغییر ساختار مغز، موجب نگرانی و افسردگی می‌شود و سطح ترشح بالای هورمون آدرنالین و دوپامین، فرد را تهاجمی‌تر و خشمگین‌تر می‌کند؛ در ضمن خستگی مزمن از حجم کلی مغز می‌کاهد. ممکن است تصور کنید با استراحت و خواب کافی بتوانید جلوی تغییرساختار مغز را بگیرید، اما خواب، نوعی تنظیم‌کننده فعالیت‌های سیستم عصبی ماست. در این مرحله ما خاطرات خود را ذخیره می‌کنیم و آنچه را آموخته و تجربه کرده‌ایم، پردازش کرده و ظرفیت مغزمان را احیا می‌کنیم. اما وقتی این مرحله از ذخیره‌سازی خواب‌مان کم و کمتر شود، مغز بدون دادن هشداری، خود را از این مرحله جدا می‌کند. در دنیای امروزمان هیچ توقفی وجود ندارد و لحظه‌ای بدون پیام باقی نمی‌ماند. به طور مثال وقتی خواب هستیم، ناگهان پیامی از طریق تلفن هوشمند به ما می‌رسد و نور صفحه نمایش، اتاق را روشن می‌کند و فرآیند موجود در مغزمان هنگام خواب، به طور ناگهانی از کار می‌افتد. حتی اگر این فرآیند ۹۸ درصد خود را تکمیل کرده باشد، هر وقفه‌ای آن را دوباره به صفر بر‌می‌گرداند. قریب به ۲۰ سال طول کشید تا محققان بتوانند بفهمند علت واقعی خستگی مزمن در ما چیست و چه لطماتی وارد می‌کند. عوارض خستگی مزمن محققان تا مدت‌ها تصور می‌کردند خستگی مزمن فقط روی روح و روان ما اثر بد می‌گذارد، اما برای اولین بار مشخص شده خستگی دائمی نیز می‌تواند ساختار بدن را تغییر دهد و این تغییر ساختار، مخرب‌تر از چیزی است که تصور می‌کردیم. خستگی روی جسم‌مان عوارض متعددی دارد. می‌تواند نشانگر‌های زیستی التهابی در خون را افزایش دهد و سطح چربی خون را بالا ببرد. البته این موارد که خستگی موجب بیماری‌های قلبی و عروقی، سکته مغزی و دیابت می‌شود، سال‌هاست مشخص شده است. اما مشکلات دیگری در نتیجه خستگی مزمن پیش می‌آید که از جمله آن‌ها می‌توان به مواردی، چون بیماری‌های گوارشی، اختلالات ماهیچه‌ای، استخوان‌ها و مفاصل و همچنین بروز ناباروری در مرد‌ها اشاره کرد. برخی عوامل موثر در ایجاد خستگی مزمن ۱ ـ. مصرف چربی زیاد: رژیم غذایی سرشار از چربی باعث می‌شود فرد در طول روز احساس خستگی کند. زیرا بدن برای سوزاندن آن، سوخت بیشتری مصرف می‌کند و به این ترتیب از توانایی تمرکز در ما کاسته می‌شود. ۲ ـ. کم آبی بدن: دوسوم بدن ما از آب تشکیل شده است. اگر بدن‌مان دچار کم آبی شود، سلول‌های بدن نمی‌توانند بسیاری از وظایف خود را بدرستی انجام دهند. خون غلیظ‌تر شده، جریان خون دچار اختلال می‌شود و فشار خون افت می‌کند. درنتیجه اکسیژن کافی به مغز نمی‌رسد و فرد دچار خستگی می‌شود. ۳ ـ. بی‌نظمی: هرچه اطلاعات بیشتر باشد، مغز بیشتر مجبور به کار می‌شود؛ بنابراین هنگام درهم بودن محیط، مغز مجبور می‌شود تحریک‌کننده‌های بیشتری را پردازش کند؛ بنابراین اگر محیط کار و زندگی فرد مرتب باشد، احتمال خستگی بسیار کمتر خواهد بود. ۴ ـ. مصرف قهوه بیش از حد:کافئین، نوعی تحریک‌کننده برای مغز محسوب می‌شود. ممکن است ابتدا احساس انرژی کنید، اما در انتها خستگی به شما غلبه می‌کند. در حقیقت، ۳۰ دقیقه پس از مصرف قهوه بسیار قوی، رگ‌های خونی در مغز منقبض شده و نرسیدن اکسیژن کافی به مغز موجب خستگی می‌شود. ۵ ـ. هوای تهویه نشده: دی‌اکسیدکربنی که ما به واسطه تنفس و هنگام بازدم از شش‌هایمان بیرون می‌دهیم، در اتاق بسته و بدون تهویه هوا جمع می‌شود و هنگام تنفس در این هوا، خستگی‌مان شدت می‌گیرد. ۶ ـ. اضطراب: مراکز موجود در مغز که عواطف را پردازش می‌کنند، با نواحی دیگر مغز کاملا در ارتباط هستند. اگر احساس اضطراب کنید، این وضعیت برخی پالس‌های عصبی موجود در مغز را تغییر می‌دهد و روی توزیع هورمون در بدن‌تان اثر بد می‌گذارد و در نتیجه احساس خستگی می‌کنید. ۷ ـ. مصرف کیک و نوشیدنی‌های پرشکر: خوراکی‌های شیرین، بدن ما را از مواد مغذی با ارزش و ویتامین‌هایی، چون B۱، B۳، B۶ و همچنین اسیدفولیک که برای سرزندگی‌مان ضروری هستند، خالی می‌کنند. همچنین بنابر تحقیقات مشخص شده مصرف زیاد شکر در روز باعث می‌شود شب‌ها، حداقل ۱۲ دقیقه دیرتر به خواب رویم. همین موضوع باعث خستگی‌مان می‌شود. ۸ ـ. رژیم گرفتن: به اندازه کافی غذا نخوردن، موجب از دست رفتن انرژی فیزیکی و ذهنی می‌شود. خستگی، تحریک‌پذیری و تمرکز ضعیف، عوارض ناخواسته رژیم‌های نامناسب است. ۹ ـ. نور بسیار کم: وقتی قبل از طلوع خورشید سرکار می‌رویم و پس از غروب به خانه بازمی‌گردیم و کل روز زیر نور‌های فلوئورسنت قرار داریم، انتقال‌دهنده‌های عصبی‌مان تعادل خود را از دست می‌دهند و خستگی به سراغ‌مان می‌آید. ۱۰ ـ. خواب نامنظم: افرادی که خواب منظم ندارند، بدن‌شان را در استرس دائمی قرار می‌دهند. حفظ روال منظم خواب، خستگی را از بدن دور می‌کند. ۱۱ ـ. نور ال‌ای‌دی: بررسی‌ها نشان داده است نور‌های تابش‌شده از صفحه نمایش تلفن‌ها، رایانه‌ها و تلویزیون‌ها، در ریتم خواب اختلال ایجاد می‌کند و فرد بموقع نمی‌تواند بخوابد. ۱۲ ـ. پروتئین بسیار کم: پروتئین عامل مهمی در داشتن سیستم ایمنی قوی است. مقدار بسیار کم آن در بدن، ماهیچه‌ها را بسیار ضعیف می‌کند و فرد دچار خستگی مفرط می‌شود. ۱۳ ـ. ورزش‌نکردن: کسانی که تحرک کافی ندارند، بیشتر از دیگران احساس خستگی می‌کنند. ۱۴ ـ. خروپُف: کسانی که در خواب خروپف می‌کنند، در طول شب بار‌ها دچار تنگی نفس ـ. آپنه در خواب ـ. می‌شوند که موجب وقفه در خواب می‌شود و به خاطر اکسیژن کمی که به بدن‌شان می‌رسد، خسته هستند.