ابزار انسانی در دیپلماسی عمومی امریکا چیست؟

فردا نیوز: امروز همه دولت ها تلاش می کنند بیش از آن که مذاکرات مستقیم دولت با دولت داشته باشند، با تحت تاثیر قرار دادن افکار عمومی کشورها، بدنه مردمی را به تحرک و واکنش وادار نمایند و به تبع آن مسئولین را تحت فشار افکار عمومی به تصمیمات دلخواه شان بکشانند.

کشوری در رقابت های بین المللی برگ برنده دارد که در بین افکار عمومی کشور رقیب، دارای پایگاه های مردمی و مشروعیت بیشتری باشد. امروزه رسانه ها با تغییر نگرش ها و مشروعیت بخشی به اقدامات سیاسی و تصمیمات بین المللی بیشترین خدمت را به سیاستمداران می کنند اما همچنان چهره های موجه در بین عامه مردم جایگاه ویژه دارند.

دستگاه های دیپلماسی تلاش می کنند تا افراد سرشناس و موجه در کشور رقیب را با خود همراه کنند تا مرحله اقناع افکار عمومی در بلند مدت بهتر و سریع تر انجام شود. دیپلماسی عمومی در دهه اخیر به سمت جذب افراد مستعد حرکت کرده تا از آنان در بلند مدت حامیان بی هزینه ای بسازد. افرادی که می توانند در سال های متمادی هم در تصمیم سازی های کلان کشورهای شان نقش مثبتی داشته باشند و هم در اقناع افکار عمومی.

یکی از راهکارهایی که در این نوع دیپلماسی دنبال می شود، بحث مبادله دانشجو است. البته کشورهایی که دست بالاتری در دیپلماسی عمومی دارند، بیشتر اقدام به جذب دانشجو می نمایند. بسیاری از مؤسسات آموزشی در جهان وجود دارند، که دانشجویان مستعد را جذب می نمایند و آن ها را با دانشگاه ها و مجموعه های آموزشی خاص مرتبط می سازند.

بهره اول؛ مبادله دانشجو ابزار دیپلماسی عمومی

جذب جوانان یک کشور به عنوان دانشجو در کشور دیگر دارای جنبه های خاصی است که باید به عنوان یک ابزار دیپلماسی عمومی مورد مطالعه قرار گیرد:

بسیاری از کشورهای غربی تلاش می کنند تا جوانان کشورهای دیگر را به عنوان دانشجو در کشور خود بپذیرند. گاه بین این کشورها، رقابت شدیدی وجود دارد. موسساتی در ایالات متحده وجود دارد که تلاش می کنند تا جوانان را از سنین پایین تر جذب نمایند، کمتر بودن سن مهاجران سبب می شود تا ارتباط بیشتری را با فرهنگ کشور مقصد پیدا کنند.

اکثر این جوانان از کشورهای در حال توسعه هستند. کشورهایی که بعضا دچار فقر و محرومیت هستند و نخبگانشان با ورود به کشورهای توسعه یافته نظیرامریکا، سریع دچار استحاله و خود باختگی می شوند.

طرح هایی برای جذب دانش آموزان نیز در برخی کشورها در حال اجراست. دانش آموزان از کشورهای آسیای مرکزی و حتی افغانستان و پاکستان وارد مدارس خاص ایالات متحده شده اند و تحت آموزش های فرهنگی و اجتماعی خاصی قرار گرفته اند.

اتحادیه اروپا نیز چنین طرح هایی دارد. اما آن چه شناخته شده تر است، همان جذب دانشجویان در دانشگاه های مطرح دنیاست. برخی کشورها برروی رشته هایی به صورت ویژه برنامه ریزی کرده اند. آلمان در سال های اخیر بر جذب دانشجویان در رشته های اقتصادی تمرکز داشته است، این در حالی است که ایالات متحده بر جذب دانشجو در رشته های سیاسی و بین المللی تأکید بیشتری دارد.

نکته قابل توجه آنجاست که کشورهای میزبان در رشته های خاص نظیر فیزیک هسته ای دانشجوی خارجی جذب نمی کنند و بیشتر در رشته هایی که درحوزه علوم انسانی هستند دانشجوجذب کرده تا این افراد هنگام بازگشت به کشورشان تبدیل به مبلغی بی هزینه برای مبانی و تکفرات غربی باشند.

دانش آموختگان پس از چندین سال تحصیل به کشورهای خود بازمی گردند و به عنوان سفیران فرهنگی کشور مقصد عمل می کنند و به صورت ناخواسته مروج فرهنگ کشور مقصد می شوند. بسیاری از آن ها در کسوت استاد در دانشگاه ها مشغول به تدریس می شوند و سالانه صدها دانشجو را مورد تعلیم قرار می‌دهند. کشور مبدأ تنها یک نفر را آموزش داده است، اما در بلند مدت هزاران نفر را مورد آموزش علمی و آموزش فرهنگی، اجتماعی و سیاسی متناسب سیاست های خود قرار داده است.

جوانان کشورهای در حال توسعه، به قصد تحصیل از کشورهای خود خارج و به کشور مقصد وارد می شوند. تفاوت فرهنگی بین دو کشورطبیعی است، اما رسانه های جهانی تلاش می کنند تا فرهنگ کشورهای غربی را برتر معرفی نمایند. دانشجو در یک بازه زمانی به مقایسه فرهنگ، سیستم های سیاسی و اجتماعی کشور مقصد و کشور خودش می پردازد. در طولانی مدت نوعی انتقاد و اعتراض به فضای کشورش در دانشجو شکل می گیرد. دانشجو بعد از گذشت چندسال به کشور خود برمی گردد ولی سطح تعامل با جامعه خود را از دست داده است.

ادعاهای روشنفکری در تحصیلکردگان شکل می گیرد و تلاش می کند تا جامعه مبدأ را نیز به فرهنگ و ساختارهای سیاسی و اجتماعی کشور مقصد نزدیک نماید و نام این عمل را نیز حرکت به سوی پیشرفت می گذارد.

طرح های ویژه ای که در ایلات متحده در جریان است، گاه حتی تمرکز را بر روی دانش آموزان قرار داده اند. نوجوانان به صورت خاص شناسایی شده و به صورت رایگان یک سال در مدارس ویژه ای در ایالت های این کشور تحصیل می کنند. به غیر از دوره های آموزشی، دوره های کاربردی برای آموزش اعتراضات اجتماعی، تشکیل سازمان های مردم نهاد مؤثر اجتماعی، هدایت افکار عمومی و گاه حتی آشوب های مدنی را طی می نمایند.

مطالعات امنیتی بر روی لیدرهای دانشجویی در برخی از کشورهای آسیای مرکزی نتایج این طرح ها را تایید کرده است.

نمود جدی "استعمارفرانو" که در سال های اخیر در محیط های نخبگان مطرح شده است، توسط همین تحصیلکردگان در غرب تحقق پیدا می کند.

طرحی که در دهه گذشته به صورت جدی قسمتی از دیپلماسی عمومی کشورها قرار گرفته است. افراد خاصی- در بسیاری از موارد افراد نزدیک به رهبران سیاسی فعلی کشورها- جذب دانشگاه های غربی می‌شوند و تحت تعلیمات و آموزش های علمی و فرهنگی و سیاسی خاص قرار می گیرند. برنامه «درهای باز» تنها یکی از ده ها طرح با این مضمون در دستگاه دیپلماسی ایالات متحده است.

این چهره ها پس از طی دوره تحصیل به کشورشان باز می گردند و به دلیل نزدیکی به چهره های سیاسی، امکان رسیدن به جایگاه های خاص در ساختار سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور خود را بیشتر دارند.

به دلیل آموزش در کشور مقصد خاص، گرایش بیشتری به ارتباط گیری با آن کشور را دارند و از سوی دیگر به دلیل ایجاد فضای اعتراضی به کشور مبدأ تلاش می کنند تا ساختار کشور خود را کشور مقصد شبیه تر نمایند.

این امر سبب می شود تا در بلندمدت اقدامات بین المللی کشور مقصد مشروعیت نامحسوسی در جامعه مبدأ پیدا کند. این مؤثرترین شیوه دیپلماسی عمومی است که هرچند در بلندمدت نتیجه می دهد اما اثرات آن ماندگاری بیشتری دارد و در لایه های مختلف جامعه پراکنده خواهد شد.

بهره دوم؛ استعمارفرانو ثمره نامحسوس دیپلماسی عمومی

آنچه لازم است در این مقال نیز به آن پرداخته شود، بحث استعمارفرانو است. امروز بسیاری از کشورها در حال استعمار هستند بدون آن که بدانند و بخواهند. دیپلماسی عمومی، افکار عمومی کشورها را تحت تأثیر قرار می دهد و مشروعیتی کاذب را برای کشور استعمارگر که در لباس مشروعیت و مصلحانه به تن کرده است، فراهم می کند.

افکارعمومی کشورها، خود تلاش می کنند تا همانگونه بیندیشند و همانگونه زندگی کنند که رسانه ها برای شان تعریف کرده اند. دیپلماسی عمومی با ابزار رسانه، دانشگاه و نهادهای بین المللی خودساخته، نهادسازی می کنند، چارچوب های فکری و فرهنگی را می سازند، تئوریزه می کنند و به ذهن ها و روح های افکار عمومی تزریق می کنند و از آن پس بقیه راه به خواست ملت ها و افکار عمومی اما در مسیری از پیش تعیین شده پیموده می شود.

محصولات تولیدی غربی با اشتیاق مصرف می شود، عملیات های نظامی شان، تلاش برای برقراری دموکراسی تعبیر می شود، علوم دانشگاهی شان، پیشرفته ترین و درست ترین علم خوانده می شود و این استعمارفرانو در لایه های مختلف تولید و بازتولید می شود.

امروز جامعه جهانی با این استعمار دست پنجه نرم می کند. از زنان خانه دار تا تحصیلکردگان و نخبگان جوامع هرکدام به نوعی در معرض این استعمار قرار گرفته اند. خودشان هم عامل استعمار شده اند و هم مستعمره.

بهره سوم؛ مطالعه موردی موسسه آمریکایی توسعه بین المللی( USAID )

موسسه آمریکایی توسعه بین المللی [1] USAID ، در سال 1961 تاسیس در دوران ریاست جمهوری جان اف کندی به منظور کمک به توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهای جهان ایجاد شد و در سال 2009 رسما به عنوان آژانس همکار با وزارت امورخارجه و وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا معرفی گردید.

از وظایف آژانس توسعه بین المللی ایالات متحده می توان به برنامه ریزی، بودجه بندی، و مدیریت دیپلماسی اشاره کرد. این آژانس، که دفتر مرکزی آن در واشنگتن دی.سی است دارای حدود 88 دفتر در سراسر جهان است.

در گزارشی آمده است «طبق بررسی های انجام شده کشورهایی که کمک های این موسسه را دریافت کرده اند در طولانی مدت به شرکای تجاری ثابت و بازارهای رو به رشد کالاهای ایالات متحده تبدیل شده اند. در بسیاری از کشورها این موسسه به عنوان یک سرمایه گذار وارد بازار اقتصادی شده و کشور میزبان برای داشتن توسعه پایدار نیازمند ادامه سرمایه گذاری ها و همکاری های این موسسه است.»

موسساتی از این دست در سراسر جهان و در بسیاری از کشورها راه اندازی شده اند تا پشتوانه ای قوی و مؤثر برای دستگاه دیپلماسی کشورشان باشند و این یعنی آموزش به یکی از ابزارهای دیپلماسی عمومی تبدیل شده است.

منبع: هفته نامه خبر بوشهر