سنگ‌قبرهاي رنگي، ميراث عشاير بختياري

افكارنيوز: شير سنگي نشانه قدرتمندي فرد متوفي است. بر سنگ مزار و سنگ بالاسر نيز نقشي حك مي‌شود كه نشان‌دهنده مهارت فرد و مشخصه‌اي است که متوفي به آن شهره بوده است؛ شمشير به نشانه جنگ‌آوري يا تسبيح به نشانه آن که مرد خدا بوده است. در پايين سنگ هم نام هنرمند و سازنده سنگ نقش بسته است. در منطقه بختياري كه سفر كنيد مظاهر بسياري از زندگي خاص اين قوم را به چشم مي‌بينيد،‌ زناني كه لچك مِنا بر سر دارند و در حين راه رفتن،‌نخ مي‌ريسند و‌ مرداني كه شلوار دَبيت و چوقا به تن دارند. سياه‌چادرهايي كه به پا شده و زندگي در آن جريان دارد. علاوه بر زندگي،‌ مرگ نيز در ميان بختياري‌ها طور ديگري نمايان مي‌شود چه مراسمي كه به ياد شخص از دست رفته برگزار مي‌كنند و چه سنگ مزاري كه يادگار بر قبر مي‌گذارند. شيرهاي سنگي كوچك و بزرگي كه در برخي قبرستان‌ها باقي مانده سنگ‌هايي كه بر قبر ايستاده‌اند و بر اغلب‌شان نوشته شده «عمل حسين كي‌شمس» ‌ به تو گوشزد مي‌كند كه در منطقه بختياري‌ها هستي. شير سنگي و سنگ‌هاي ايستاده نشانه چه چيز هستند؟ چه كسي و چگونه اين سنگ را مي‌تراشد؟ حسين كي‌شمس كه سال‌هاست به كار ساخت سنگ قبر و شير سنگي مشغول است درباره شروع كار خود گفت: «تراشيدن سنگ را از پدرم كه سنگ آسيا، سنگ قبر و شير سنگي مي‌ساخت، آموختم و از ۱۵ سالگي كار را شروع كردم.» وي در پاسخ به اين سئوال كه شير سنگي نشانه چيست،‌ گفت: «نشانه قدرت است،‌ براي افراد تنومند و قدرتمند طايفه استفاده مي‌شود. و معمول آن است كه خانواده و اطرافيان فرد سفارش مي‌دهند و ما هم مي‌سازيم.» و در خصوص اندازه‌هاي متفاوت شيرها نيز گفت: «وقتي جوان يا نوجوان قدرتمندي فوت مي‌كند،‌شير كوچك بر مزار مي‌گذارند ولي اگر فرد مسني باشد،‌شير بزرگ مي‌گذارند.» كي‌شمس در خصوص آن كه گاهي شير سنگي را كنار قبر مي‌گذارند و گاهي روي آن،‌ گفت: اين براي جلوگير از تخريب و نشست قبر است. الان كه قبرها بتون دارند و محكم هستند،‌ شير را روي قبر مي‌گذارند. و نحوه گذاردن هم طوري است كه سر شير به طرف سر متوفي باشد.» اين هنرمند در مورد محل كارش گفت: «كار ما سيار است يعني كارگاهي ندارم، هر جا كه سفارش بدهند،‌همان جا كار مي‌كنيم. از كوه‌هاي اطراف سنگ مناسبي كه به اندازه لازم بوده و موج نداشته و ترك هم نخورده باشد،‌ جدا مي‌كنيم و در محل، آن را تراش مي‌دهيم.» وي ادامه داد: «كار تراشيدن يك شير حدود ۲ ماه طول مي‌كشد و قيمت آن هم حدود ۵/۲ تا ۳ ميليون تومان مي‌شود.» در قبرستان‌ها، سنگ ديگري روي مزارها ديده مي‌شود كه عمودي قرار مي‌گيرد و با رنگ‌هاي مختلف،‌اشكالي روي آن ترسيم شده،‌ آيا شكل‌ها و رنگ‌ها نشانه خاصي هستند؟ كي‌شمس پاسخ داد: «براي نقش "سنگ بالاسري"،‌ بسته به اين كه فرد چه كاره بوده يا به چه مشهور بوده، خانواده و اطرافيانش سفارش مي‌دهند. مثلاً براي فردي كه خيلي عبادت كرده،‌ نقش تسبيح و مهر و براي كسي كه شكارچي ماهري بوده،‌ تفنگ، شمشير و شكار نقش مي‌كنند. براي رنگ هم كاملاً‌ سليقه‌اي است و از هر رنگي كه بخواهند ما استفاده مي‌كنيم.» كي‌شمس معتقد است اين ميراث متعلق به گذشته دوري در حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ سال قبل است و پدران آنها نيز به ياد دارند كه شير سنگي بر مزار مي‌گذاشتند.» نكته‌اي كه دل انسان را به درد مي‌آورد، ‌آن است كه اين يادگاري‌هاي حاصل دسترنج هنرمندان،‌ از تخريب و دزدي دور نمانده‌اند و چه بسيار قبرهايي كه ديگر اثري از شير سنگي بر آنها باقي نمانده و نمي‌توان پهلوانان گذشته را از ديگران بازشناخت.