چرا شيعيان بين دو نماز جمع مي‌کنند؟
«جمع بين الصلاتين» از مسائل مهم فقهي و حساس است كه اخيراً از طرف دانشمندان محقق شيعه مورد بحث و بررسي قرار گرفته است.
ایسنا: آيت‌الله جعفر سبحاني، فلسفه‌ي جمع بين دو نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء را از نگاه مذاهب شيعه تشريح كرد. اين مرجع تقليد در پاسخ به اين سئوال كه چرا شيعيان نمازهاي پنجگانه را در سه وقت مي‌خوانند، اين گونه پاسخ داد: «جمع بين الصلاتين» از مسائل مهم فقهي و حساس است كه اخيراً از طرف دانشمندان محقق شيعه مورد بحث و بررسي قرار گرفته است؛ زيرا برخي تصور مي‌كنند كه جمع بين دو نماز نوعي خواندن نماز در غير وقت شرعي است، براي روشن شدن موضوع ابتدا نكاتي را يادآور مي‌شويم: * ديدگاه مذاهب اسلامي 1. همه گروه‌هاي اسلامي در اين مسأله اتفاق نظر دارند كه در «عرفات» مي‌توان هر دو نماز ظهر و عصر را در وقت ظهر، با هم و بدون فاصله ادا كرد، و در «مزدلفه» نيز جايز است نماز مغرب و عشاء را در وقت عشاء بجا آورد. 2. حنفي‌ها مي‌گويند: جمع بين نماز ظهر و عصر در يك وقت، و نماز مغرب و عشا در يك وقت، تنها در همان دو مورد «عرفه» و «مزدلفه» جايز است و در ساير موارد، جايز نيست. 3. حنبلي‌ها، مالكي‌ها و شافعي‌ها مي‌گويند: جمع بين نماز ظهر و عصر و يا جمع ميان نماز مغرب و عشا در يك وقت خاص، علاوه بر دو مورد ياد شده، در حال سفر نيز جايز است. برخي از اين گروه‌ها، با هم خواندن دو نماز را در موارد اضطراري; مانند زماني كه باران ببارد و يا نمازگزار بيمار يا در هراس از دشمن باشد، جايز مي‌دانند. * ديدگاه شيعه 4. شيعه بر آن است كه هر يك از نمازهاي ظهر و عصر و نمازهاي مغرب و عشا، يك «وقت خاص» دارند و يك «وقت مشترك» الف. وقت خاص نماز ظهر، از آغاز ظهر شرعي(وقت زوال) است تا مقدار زماني كه چهار ركعت نماز خوانده مي‌شود، در اين مدّت محدود، تنها نماز ظهر را مي‌توان بجا آورد. ب. وقت خاصّ نماز عصر، زماني است كه از آن لحظه تا وقت غروب، تنها به اندازه مدّت خواندن نماز عصر، فرصت باشد. ج. وقت مشترك بين دو نماز ظهر و عصر، از انتهاي وقت خاص نماز ظهر، تا ابتداي وقت خاص نماز عصر است. سخن شيعه آن است كه در تمام اين وقت مشترك، مي‌توان نماز ظهر و عصر را با هم و بدون فاصله خواند. اهل سنت به خاطر ديدگاه خاصي كه در تقسيم وقت (از زوال تا غروب) دارند، هيچ‌گاه به وقت مشترك ميان ظهر و عصر مثلاً قائل نيستند، زيرا معتقدند كه از اوّل زوال تا سايه شاخص به اندازه آن گردد، وقت مختص نماز ظهر است و نمي‌توان نماز عصر را در اين وقت به جا آورد، از آن به بعد وقت نماز عصر آغاز مي‌گردد تا غروب، و مختص به آن مي‌باشد با چنين ديدگاهي هرگز نمي‌توان بين دو نماز جمع كرد، زيرا لازمه آن اين است كه انجام يكي از آن در غير وقت خود باشد. شيعيان معتقدند كه اين تقسيم‌بندي، مربوط به وقت فضيلت هر دو نماز است، نه وقت اجزاء، يعني بهتر است نماز عصر را موقعي خواند كه سايه شاخص به اندازه آن باشد، ولي اگر كسي قبل از آن هم بخواند مجزي است، دقت كنيد. * سيره پيامبر (ص) از طرف ديگر روايات زيادي حاكي است كه رسول خدا، در سفر و احياناً در حضر بدون كوچك‌ترين عذر، ميان دو نماز جمع نموده است و آنان براي حفظ ديدگاه خود در تقسيم وقت ناچار شدند كه اين روايات را به نحو بسيار بعيد از واقع توجيه كنند، به تفسير اين روايات از ديدگاه شيعيان و اهل سنت توجه كنيد: الف. شيعه بر آن است كه بر مبناي اين روايات، پس از اتمام نماز ظهر، مي‌توان نماز عصر را بجا آورد و همچنين پس از خواندن نماز مغرب، مي‌توان نماز عشا را ادا نمود و اين مسأله به زمان يا مكان يا شرايط خاصّي بستگي ندارد، بلكه در همه جا و همه وقت، جايز است. ب. ديگران به خاطر نفي وقت مشترك و منحصر كردن وقت به وقت اجزاء مي‌گويند: مقصود روايت اين است كه نماز ظهر، در آخر وقت آن، و نماز عصر در اوّل وقت آن بجا آورده شود . دقت در فلسفه جمع بين دو نماز، بي‌پايگي اين تفسير را روشن مي‌سازد، زيرا علت تجويز جمع بين الصلاتين، ايجاد سهولت بر امت اسلامي است كه بتوانند در تمام حالات هر دو نماز ظهر و عصر را ـ مثلاً ـ در يك زمان بخوانند و اين در صورتي تحقق پيدا مي‌كند كه جز به مقدار چهار ركعت از اوّل و چهار ركعت از آخر، بقيه زمان‌ها «وقت مشترك» هر دو نماز باشد. * انتقادات به ديدگاه اهل سنت اما اگر جمع بين دو نماز را مطابق با نظر اهل سنت تفسير كنيم و بگوييم پيامبر (ص) ظهر را در وقتي بجا آورد كه با پايان آن، سايه شاخص به اندازه خود آن شود و سپس بلافاصله نماز عصر را بخواند، در اين صورت به جاي تسهيل، كار را مشكل و پيچيده‌تر كرده‌ايم، زيرا شناخت اول وقت و آخر آن در تمام اعصار، خصوصاً در مناطقي كه ابزار و ادوات دقيق موجود نباشد، بسيار كار مشكلي است.