افزایش تعداد داروخانه‌ها در ایران چه دردی را دوا می‌کند؟
بحران دارو و افزایش عجیب داروخانه‌ها
هرم جمعیتی باشد یا فراگیری کرونا حداقل آمارهای مستند نشان می‌دهد تاسیس داروخانه در ایران به شکل معناداری در این سالها شدت گرفته است، اگر بخواهیم توجیه بالای اقتصادی آن را دلیلی بر افزایش معنادار تعداد داروخانه‌ها بدانیم پس ماجرای ورشکستی داروخانه‌ها که ترجیع‌بند گلایه آنهاست چه می‌شود؟ نیاز مردم به دارو افزایش پیدا کرده یا سود این داروخانه‌ها از فروش مواردی دیگری همچون مکمل‌ها و غیره می‌گذرد. در یک فقره آماری کافی است بدانیم در دهه ۸۰ ماهانه ۲۰ داروخانه افتتاح می‌شد و در دهه ۹۰ نیز این روند افزایش یافت. در سال ۱۴۰۰ ماهانه به طور میانگین ۱۰۰ داروخانه افتتاح شد و تا شهریور ۱۴۰۲ به طور متوسط ۳۰۰ داروخانه در حال بازگشایی است!
اینجا سودش کجاست؟!
پیش از این‌ها مشکل اساسی داروخانه‌ها در ایران که بسیاری از آنها را به مرز ورشکستگی رسانده بود بدعهدی شرکت‌های بیمه عنوان می‌شد؛ اتفاقی که سرمایه این داروخانه‌ها را به نوعی بلوکه و در نظام عرضه دارویی اختلال ایجاد کرد. با آغاز فراگیری کرونا اما قصه سمت و سوی دیگری یافت. از چند ماه ابتدایی شروع فراگیری کرونا که بگذریم در مدت فراگیری، یکی از پرتجمع‌ترین مراکز ایران را داروخانه‌ها تشکیل می‌دهند. بازار عرضه و تقاضا با توجه به این فراگیری تغییر کرد و نیاز شهروندان به دارو باعث شد هم به تعداد داروخانه‌های ایران اضافه و هم تقاضای برای این کالا بیشتر شود. در این میان هم سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت و درمان اجرای آیین‌نامه جدید تاسیس داروخانه‌ها را ابلاغ کرده است؛ آیین‌نامه‌ای که وزارت بهداشت آن را گامی رو به جلو می‌داند و معتقد است فرصت بزرگی برای اشتغال داروسازان جوان است و مخالفان آن هم معتقدند این تغییر هم قداست داروسازی را زیر سوال می‌برد و هم امنیت دارویی را به نوعی از جامعه داروسازی می‌گیرد و به سرمایه‌دارانی تحویل می‌دهد که تنها فکرشان سودآوری و بازگشت سرمایه‌شان است.
داروخانه‌ها کم است یا زیاد؟
تسهیل در تاسیس داروخانه‌ها در آیین‌نامه البته که معایب دیگری هم از نگاه آنها دارد، به باور آنها این آیین‌نامه صدمات جبران‌ناپذیری به زنجیره توزیع دارو وارد می‌کند و در نهایت باعث ورشکستگی داروخانه‌های ایران خواهد شد. در مقابل، موافقان معتقدند ابلاغ این آیین‌نامه با هدف تسهیل دسترسی و توجه به شأن داروسازها شکل گرفته، هرچند همین موافقان هم گفته‌اند البته با اجرای آن «باید شاهد هجوم به مراکز استان‌ها و ایجاد رقابت ناسالم باشیم.» یکی از ویژگی‌های این آیین‌نامه به باور سازمان غذا و دارو، تسهیل تاسیس داروخانه‌ها و پر کردن خلأ تعداد داروخانه‌های کشور است. بهروز مینایی، کارشناس مرکز پژوهش‌های مجلس معتقد است آمار سرانه داروخانه در کشورهای مختلف نشان می‌دهد « تعداد داروخانه‌ها در ایران» کم است. مشاهدات عینی که خلاف این گزاره است، هرچند باید برای صحت‌سنجی این ادعا به معیارهای تعداد داروخانه‌ها هم اشاره کرد. علی فاطمی، نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران افزایش تعداد داروخانه‌ها در ایران را تابع ضابطه‌ای می‌داند که سازمان غذا و دارو آن را بر اساس تعداد جمعیت معین می‌کند. به این مفهوم که مبنای اصلی تعداد داروخانه‌ها جمعیت است. این تابع تا حدودی همانی است که دیگر کشورها هم به آن پایبندند و براساس آن در کلانشهرها به‌ازای هر 4500 نفر و شهرهای کوچک‌تر به ازای هر 6000 نفر یک داروخانه تاسیس می‌کنند.
چقدر داروخانه داریم؟
قتصاد داروخانه‌های کشور دچار نابسامانی شده است و یکی از دلایل آن، صدور مجوز تأسیس داروخانه‌های جدید است. در حالی که در خیلی از شهرهای کشور، تعداد داروخانه‌ها به مرحله اشباع رسیده و چندان ضرورتی برای تأسیس داروخانه‌های جدید، وجود ندارد. تعداد داروخانه‌ها ۱۵۵۰۵ داروخانه است که حدود ۱۴۹۲ مورد آنها ماهیت حقوقی وابسته به ارگان‌های دولتی دارند. در دهه ۸۰ ماهانه ۲۰ داروخانه افتتاح می‌شد و در دهه ۹۰ نیز این روند افزایش یافت. در سال ۱۴۰۰ ماهانه به طور میانگین ۱۰۰ داروخانه افتتاح شد و تا شهریور ۱۴۰۲ به طور متوسط ۳۰۰ داروخانه در حال بازگشایی است. رشد تعداد داروخانه‌ها از میزان فروش دارو در سال گذشته سبقت گرفته است. فروش بازار دارویی کشور در سال ۹۴ حدود ۱۴.۵ هزار میلیارد تومان بوده است که به طور میانگین هر داروخانه ماهانه ۲۹۵ میلیون تومان بوده است. در آن سال تورم ۱۱ درصد محاسبه شده است. در سال ۹۴، تعداد بازگشایی داروخانه‌ها از افزایش فروش داروخانه‌ها کمتر بوده است اما در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ به سبب قیمت‌گذاری دستوری سیاست‌های انقباضی، تورم از افزایش تعداد داروخانه‌ها عقب افتادند. در تهران رشد ۳۰ درصدی تعداد داروخانه‌ها به نسبت دو سال گذشته تا به امروز را شاهد هستیم.