غفلت نهادهای فرهنگی | اتفاق شیراز آغازگر یک دوقطبی امنیتی است

این روزها شاهد تلاش رسانه های معاند در جهت ساختارشکنی فرهنگی و اجتماعی در قالب یک جریان و شبکه سازماندهی شده هستیم و اگر درباره آن غفلت کنیم متحمل هزینه های بسیار سنگینی خواهیم شد. رصد رسانه های بیگانه به روشنی نشان می دهد که چه سرمایه گذاری بزرگی بر این مسیر صورت گرفته است . برنامه امروز امواج شبهه با موضوع نقش هدایتگری رسانه های بیگانه در ساختارشکنی فرهنگی و اجتماعی ، تلاش می کند مصادیق این مسائل را مطرح و مورد بررسی قرار دهد. در این برنامه که به همت سرویس سیاسی رادیو گفت وگو برگزار شد ، دکتر علیرضا داودی ، کارشناس ارشد رسانه و علوم شناختی و دکتر نوید کمالی ، کارشناس رسانه و دیپلماسی فرهنگی به گفتگو و مباحثه پرداختند که در ادامه مشروح آن را می خوانید:

* تقسیم کار رسانه های معاند در ایجاد ناسازگاری

آقای داودی ، این روزها موارد متعددی از ماجرای شیراز تا موضوعات دیگر را می بینیم که نشان دهنده شدت گرفتن جریان ساختارشکنی در جامعه ایران است . شما این رفتار رسانه های معاند را که بر عادی سازی برخی ناهنجاری ها تاکید دارد ، چگونه ارزیابی می کنید؟

ساختار شکنی و ناسازگاری پیش از آن که با رسانه در ارتباط باشد ، نتیجه فعل و انفعالات ناقص شده در حوزه برنامه ریزی نسبت به رفتارسازی در جامعه است. در این میان رسانه های بیگانه می توانند طراح این ناسازگاری یا متصل کننده و توسعه دهنده آن باشند. بر اساس جنس موضوع مورد مطالعه ، جایگاه این رسانه ها متفاوت است. به عنوان مثال ، در ذات رسانه ای چون رادیو فردا ، شروع کنندگی تعریف نشده است . درواقع اگر تمام موارد اتفاق افتاده از سال 1379 به بعد را مورد بررسی قرار دهید ؛ چه زمانی که این رسانه با نام رادیو آزادی شناخته می شد و چه پس از آن که رادیو فردا نام گرفت ، هیچ گاه آغاز کننده جریان نبوده است یعنی تخصص اصلی این رسانه توسعه دادن مسئله است و صرفا در حوزه سیاسی و امنیتی فعالیت می کند . در مقابل رسانه ای مانند بی بی سی ، به هیچ وجه توانایی گسترش ندارد و در ذات آن طراحی و شروع کنندگی تعریف شده است . بنابراین از حدواصل بین شروع کنندگی تا توسعه دهندگی در  حوزه ایجاد ناسازگاری ها و از موضوعات امنیتی تا اجتماعی بین شش رسانه فارسی زبان تقسیم می شود. 

* اساس ساختارشکنی اختلال در فهم افراد جامعه است

تخصص هایی که هر رسانه در مدلینگ ناسازگاری دارند مرکب از دو تخصص است ؛ یک تخصص ترکیب بندی بین زنان و دختران در ایجاد گسل های اجتماعی و فرهنگی و دیگری استفاده از سیستم های نهادی و مردان در تحریک و توسعه دهندگی است . پس هر موضوعی که در ایران ناسازگاری دارد ، اگر بر پایه زن و دختر است ، جای تردیدی نیست که به کلنی طراحی رسانه ای چون بی بی سی مرتبط است. این یک مکانیسم سازماندهی شده است که ثمره سال ها تمرکز ، پژوهش و مطالعه اتاق های فکر درباره ایران است . درواقع آنها به این جمع بندی رسیده اند که چگونه میان رسانه های اصلی در ایجاد ناسازگاری و رسانه های اقماری در ایجاد آشوب پس از ناسازگاری تقسیم کار داشته باشند . باید یادآور شد از اسفند 1379 تا امروز ، بیش از 700 پروژه ایجابی در حوزه ساختارشکنی های فرهنگی و اجتماعی با رویکرد سیاسی - امنیتی اجرا شده است . ناسازگاری های اجتماعی در ایران یک شبه و یک ماهه رخ نمی دهد ، به معنای دیگر اساس و پایه برنامه ریزی رسانه های بیگانه برای ایجاد ناسازگاری در جامعه ، ایجاد اختلال در فهم ، درک و برنامه ریزی در گذار نسل بندی در ایران است .

* چرا دشمن از حوزه فرهنگ وارد شد

** آقای کمالی ، این گونه به نظر می رسد که رسانه های فارسی زبان بیگانه که هر روز بر تعداد آنها افزوده می شود یک تحریریه مشترک دارند و هر رسانه بخشی از کار را هدایت می کند ، نظر شما درباره این تقسیم کار رسانه ای چیست ؟

مطالعه تاریخ نشان می دهد ظهور و انحراف ملت ها بر سه عامل فرهنگ ، اقتصاد و سیاست استوار است و از میان آنها فرهنگ از اهمیت بیشتری نسبت به دیگر موارد برخوردار است چرا که اگر فرهنگ در کشوری قوی باشد ، می تواند دو عامل دیگر را جبران کند اما اگر فرهنگ ملت و جامعه ای ضعیف باشد ، طبیعتا دو شاخص دیگر دچار مشکل خواهند شد.

پرسش اصلی این است که چرا دشمنان ما به دنبال ساختارشکنی فرهنگی در کشور هستند. برای پاسخ به سوال باید گفت؛ آنچه که موجب شده است ملت ایران در طول چهاردهه گذشته ، با وجود تمام تحریم ها ، فشارها و تهدیدهای بین المللی بتوانند مقتدرانه ایستادگی و رشد کند ، داشتن یک نظام فرهنگی مقتدر و پویاست، پس رمز کامیابی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران نظام فرهنگی آن است . به دلیل تجربه تلخ دشمن در جنگ سخت در برابر ایران و این که موفق نشدند در این زمینه خدشه ای به نظام اسلامی وارد کنند ، تلاش برای ضربه زدن در جنگ نرم شدت گرفت. درواقع توصیف مقام معظم رهبری در دهه هفتاد و انتساب «ناتوی فرهنگی » به این جریان بی دلیل نبود. می توان دلیل شدت گرفتن این جریان را در تغییر ساختارهای فرهنگی جامعه جستجو کرد که رهبری از آن با عنوان " استحاله فرهنگی " نام می برند یعنی نظام اسلامی بماند اما نظام های فرهنگی دیگر که در آن وجود دارد از بین برود و اصالت نظام اسلامی زیر سوال برود.

* طرح ریزی نرم دشمن برای تغییر هویت ایران اسلامی

باید توجه داشت اقدامات دشمن بر علیه فرهنگ ایرانی محدود به 4دهه پس از انقلاب اسلامی نیست ، با نگاهی به تاریخ درمی یابیم که ما از دوران صفویه شاهد طرح ریزی نرم دشمن برای تغییر هویت ایران اسلامی بوده ایم. از همان دوره ورود مبلغین مسیحی از پرتغال و اسپانیا برای تغییر دین ایرانیان آغاز شد و با موضوعاتی مانند تحریم تنباکو ادامه یافت اما زمانی که با اقدام به موقع روحانیون ناکام ماندند وارد عرصه تلاش های پنهان یا همان دیپلماسی عمومی و فرهنگی شدند که اوج آن مربوط به دوران پهلوی بود. در آن زمان حضور مبارک امام خمینی (ره) موجب شد آن فتنه ها هم خنثی شود. پس از انقلاب ، دشمن با افزایش ظرفیت رسانه ای و رشد اینترنت ، فصل جدیدی از تاثیرگذاری رسانه ها بر کشور و افکار عمومی شروع شد و بخش بزرگی از تلاش های آنان به ساختارشکنی اجتماعی و فرهنگی معطوف شد.

* تکنیک های رسانه ای در موضوع شیراز

** آقای داودی ، به صورت مصداقی وارد موضوع شویم . از نظر شما همین موضوع شیراز چگونه شروع شد و رسانه ها می خواهند این جریان را به کجا برسانند ؟

ماجرای شیراز ، مورد بسیار ضعیفی بود یعنی اگر بخواهیم از لحاظ فرم میدانی برای آن سطح تعیین کنیم ، حتی درجه 5 را نمی توان برای آن در نظر گرفت. قوی تر از این مورد ، می توان به تجمع بلاگرها در دهه 80 و اواسط همین دهه به گردهمایی مادران عزادار در میدان هفت تیر اشاره کرد و در ادامه جمع کردن همین مادران در پارک لاله تهران و موضوع اصفهان و ... را شاهد بودیم. درواقع موارد بسیار قوی تر از شیراز رخ داده بود اما آنچه که این موضوع را متفاوت تر از دیگران کرد این بود که اتفاقی نیافتاد بلکه آنچه که پیش تر رخ داده بود دیده شد. متاسفانه باید اعتراف کنیم که برخی از نهادهای فرهنگی خواب نیستند ، گویی مرده اند.  

برای آن که به این موضوع بپردازم باید پیشینه ای را بیان کنم . از سال ۷۹ که موضوع " دی جی مریم " توسط بی بی سی عرضه شد ، به مرور ، جذب مخاطب به عرصه موسیقی با ظرافت صورت گرفت ، در نهایت آکادمی یک خواننده شکل گرفت و یک بانوی محجبه وارد رقابت ها شد که از ۱۰سال پیش تحت تربیت و پرورش بود تا جریان را به مرحله انقطاع برسانند. به همین دلیل است که بی بی سی به صراحت اعلام کرد که می تواند با مسئله موسیقی انقطاع نسلی ایجاد کند. موضوع شیراز دو مقدمه داشت. مرحله نخست آن جشنواره کن و پیش از آن موضوع دروغ بزرگ بود که هیچ کس به آن توجه نکرد و ندید. در این جریان چند اتفاق مهم رخ داد . نخست برنامه ریزی برای دریافت محتوای تحریک کننده بود . باید توجه کنیم که آستانه پذیرش تحریک جدید و آستانه تحمل آن دو مسئله مهم در جامعه ماست . از چاپ کتابی به نویسندگی سلمان رشدی تا تولید فیلم فتنه و تسنیم ، طراحی کاریکاتور دانمارکی و انتشار موسیقی توهین آمیز شاهین نجفی ، موجب شد کشش ذهن مخاطب باز شود ، پذیرش آشوب و ساختارشکنی نهادینه شود و برای مبارزه ، تحویل به آینده در دستورکار ذهن آوانگارد قرار داده شود. به بیان ساده تر یعنی قدرت مقابله و پاسخ صحیح و به هنگام در این مورد و مواردی از این دست دچار آسیب جدی شده است. به همین دلیل ما را از مرحله آفندی از نظر معنا و ساختار کاملا به پدافندی تغییر دادند . پس در مرحله نخست روی ساختار ذهنی و اجتماعی افراد موثر واقع شده است و ساختار برنامه ریزی را دچار اختلال جدی کرده است . جان کلام همان « نفوذ » است که مقام معظم رهبری به آن اشاره کردند . موضوع شیراز حاصل خلا بسیار جدی میان برنامه ریزان و درک کنندگان اجتماعی با واقعیت موجود لایه 3 بین نسلی بود. اگر کلمه فاجعه را به آن نسبت دهیم بیراه نگفته ایم .

 اتفاق دوم قدرت تسری و کاهش میزان بازدارندگی بود که رسانه پیشرو در این زمینه بی بی سی فارسی است . این رسانه با 50 قمر خود که 5 مورد از آنها در فضای عینی و 45 مورد آن در فضای مجازی هستند ، این کار را مدیریت می کند .به همین دلیل بر وایرال شدن یک موضوع از طریق مخاطب ایرانی در شبکه های اجتماعی چون اینستاگرام حساب باز می کند . اینجاست که میزان ورود پیشگیرانه ما به شدت کاهش می یابد و مدل مواجه ما را به جای فرهنگی ، انتظامی می کند یعنی تغییر پارادایم در چگونگی مواجهه رخ می دهد . این دگرگونی به معنای این است که ما وارد مرحله بروز مفاد پرونده شده ایم.

* 6سال نسبت به حیا و غیرت غفلت کردیم

رویداد سوم فشل سازی رسانه های رسمی در داخل و برجسته کردن رسانه های غیررسمی در داخل است یعنی شما از این مسئله روایت رسمی نخواهید داشت اما در مقابل خوانش های غیررسمی مورد پذیرش افکار عمومی به شدت گسترش پیدا می کنند . مسئله شیراز ، موضوع دهه هشتادی هایی بود که پیش از این رخداد ، در یک گروه موسیقی در کنار هم اجرا داشتند . این گروه در جامعه اختلالی ایجاد نمی کرد اما در مسیر خود چندین بار ساختارشکنی کرده بود ، چون نهادهای فرهنگی برای درس آموزی حاضر نشدند و مدل مواجهه آن ها با این ناسازگاری ها به هنگام نبود ، ناچار شدند مدل مقابله را برگزینند . در این مدل ایجاد گارد اجتماعی برای به جریان درآوردن اصل ماجرا را دیدیم . نشانه تجمع دهه هشتادی ها در شیراز را می توان در کشف حجابی که در ماه مبارک رمضان در تهران رخ داد دانست . این موضوع هم از چهارشنبه های سفید نشات گرفت که مدل رسانه ای آن در داخل تعریف نشد . آنچه که در شیراز دیدیم نتیجه غفلت شش و نیم ساله از مدل رسانه های معاند بود. در این مدت این رسانه ها فقط بر موضوع رابطه نسل و حیا و غیرت متمرکز بودند و ما جدی نگرفتیم و نتیجه را دیدیم . بنابراین ما باید از این موضوع و موارد مشابه یک مدل استخراج کنیم تا در اتفاقات دیگر بدانیم چگونه وارد عمل شویم .

* رصد دقیق سوژه ها عامل موفقیت دشمن

** در مورد قضیه شیراز باید بپذیریم که نهادهای فرهنگی در میدان نبوده اند . با موضوع فرهنگ، نمی توان برخورد اداری داشت و باید شبانه روز برای آن زمان گذاشت . در شیراز شاهد یک شکاف عمیق بین نسلی بودیم یعنی ما از این مسئله غفلت کردیم و دشمن دقیقا بر آن متمرکز شده است و نتیجه عملیات روانی آن به گونه ای است که نسل امروز هیچ گونه قرابتی با نسل پیشین خود ندارد .آقای کمالی از نظر شما مشکل اصلی چیست و چگونه باید این حفره را بپوشانیم ؟

این که دشمن این چنین دقیق سوژه را پیدا می کند ، پرورش می دهد و سپس عملیات تکمیلی را انجام می هد ، نشان دهنده رصد عمیق آنهاست ؛ چیزی که نهادهای فرهنگی ما در آن به شدت ضعیف هستند. دشمن پس از رصد ، فهم دقیقی از سوژه ها هم پیدا می کند یعنی می داند از کوچکترین سوژه ها هم باید چگونه بهره ببرد .

 مشکل این جاست که نهادهای فرهنگی داخل کشور که 70مورد آن فقط در پایتخت فعال هستند . این سازمان ها چون در حوزه رصدگری چالش های فرهنگی فعالیت ندارند و متاسفانه مخاطب شناسی هم نمی دانند . چند نفر از مسئولان کشور می دانند که نسل Z  و نیازمندی های آنها چیست تا بر مبنای آن برنامه ریزی فرهنگی انجام دهد . از سوی دیگر علیرغم تاکید رهبری بر موضوع جوان گرایی ، معدود مدیران دستگاه های فرهنگی را می بینیم که به این اصل توجه داشته باشند . مسلما فردی که در دهه های گذشته آموزش دیده است نمی تواند برای نوجوانان امروزی برنامه ریزی و اقدام فرهنگی داشته باشد. 

* جوان گرایی مدیران می تواند راهگشا باشد

نوجوانان حاضر در گردهمایی شیراز فرزندان من و شما هستند یعنی ما نتوانسته ایم خلا فکری و فرهنگی این نسل را پاسخ دهیم .آموزش در مدارس و طراحی برنامه های اوقات فراغت به شیوه کاملا سنتی است و تنها چند تن از معلمان ما فهم دقیق و عمیقی از فضای مجازی و سواد رسانه ای دارند . همچنین تعداد والدینی که در این حوزه آگاهی دارند بسیار کم است و سواد فرهنگی و رسانه ای در آموزش رسمی کشور جایگاهی ندارد . بنابراین نوجوانی که به خیابان می آید و چنین رفتاری را از خود بروز می دهد ضعف سیستم های فرهنگی و آموزشی را نشان می دهد. در این بین رسانه معاند به عنوان دشمن ما از این ضعف بهره می برد و عملیات تحریک ، هدایت و برجسته سازی را انجام می دهد تا مسئله هرچند ساده را به بحران تبدیل کند. متاسفانه واکنش مسئولین رسمی استانی و کشوری در برابر این موضوع بسیار اسف بار است. این اتفاق نشان داد نه تنها سواد رسانه ای خانواده ها پایین بوده ، بلکه این دانش و آگاهی در بین مسئولان هم بسیار ضعیف است یعنی مسئولان ما از نحوه بهره برداری درست از رسانه در مواجه کارآمد با چالش های فرهنگی را چیزی نمی دانند . تنها واکنش آنها این است که موضوع را تبدیل به بحران می کنند و دشمن هم از این موضوع بر علیه ما استفاده می کند. مقام معظم رهبری در مراسم تحلیف رئیس جمهور بر استفاده هوشمندانه از ظرفیت رسانه تاکید کردند که بخش عمده آن به شناخت دقیق مسائل مربوط است.

* اعتبار زدایی دشمن از رسانه های رسمی 

دشمن برای پیروزی در جنگ روایت ها و پیشبرد اقدام فرهنگی و ضدفرهنگی خود ، در حال اعتبارزدایی از رسانه رسمی و اعتبار افزایی به رسانه غیررسمی است. امروز در فضای مجازی که به دلیل برخی ضعف های مدیریتی ، ولنگار و رها شده است ، رسانه های رسمی که دوستدار نظام و انقلاب هستند تلاش می کنند زمام مدیریت افکار عمومی را به دست می گیرند اما دشمن می کوشد این رسانه ها را از اعتبار ساقط کند. از این رو پیشنهاد می کنم در گام نخست ، برای حفظ امنیت باید جوان گرایی در دستگاه های اجرایی و فرهنگی را در اولیت قرار دهیم و افرادی که آموزش های نوین برای مقابله با تهدیدات فرهنگی و اجتماعی را فراگرفته اند در مسند امور بنشینند . از سوی دیگر ، دستگاه های امنیتی کشور باید بازوان فرهنگی خود را تقویت کنند تا رصدگری و فهم دقیق از مسائل داشته باشند.

* هدف تجمع شیراز کور کردن مسیر سلام فرمانده است

** آقای داودی با توجه به تجربه ای که در این حوزه دارید ، درباره موضوع « آشوب سازگار » سخن بگویید و این که چه ارتباطی با موضوع شیراز دارد ؟

این موضوع را با مثالی تشریح می کنم . همه آنچه که در شیراز رخ داد طراحی آفندی دشمن نبود ، بلکه پیوست برنامه ای است که با سه راس بی بی سی فارسی  ، شبکه اینترنشنال و مجموع شبکه های صوتی در فضای مجازی با نام « ایجاد دوقطبی اجتماعی امنیتی شده » تدوین شده است . درواقع آنچه در شیراز رخ داد آغازگر این پروژه در ایران است . یعنی یک دوگانه در جامعه با عنوان نسل ما و نسل آنها یا بچه های ما و بچه های آنها ، نیروهای ما و نیروهای آنها ایجاد می شود. در مجموع می توان گفت هدف گردهمایی طراحی شده شیراز این است که بتواند گسترش مسیر «سلام فرمانده » را کور کند. دشمن در این جریان هویت بر مبنای ایجاد دوقطبی تزریق می کند . چنین هویتی با یک ناسازگاری همراه می شود یعنی نبردی میان فرزندان ما . به این ترتیب جامعه در درون خود دچار دما و اصطحکاک و دمای بالا می شود و این خطرناکترین کاری است که می توانند انجام دهند. این وضعیت را با عنوان "جنگ ژله ای " می شناسیم که مرحل پس از جنگ نرم است .  در این حالت طرف مقابل ضربه ای وارد می کند و عبور می نماید یعنی عمل انجام می شود و منتظر عکس العمل نیست و اگر ما وارد فاز واکنش شویم تبعات بزرگتری رقم می خورد و مسائل حقوق بشری به میان می آید.

در پایان باید بگویم مدل منحصر به فرد انقلاب اسلامی که از نوع ایدئولوژیکی است در شیراز بیرون زده است البته آنچه در شیراز رخ داد اتفاق حادی نیست اما چون اکنون در شرایط مبارزه فرهنگی حاد قرار داریم ، باید مراقب باشیم که این موضوع به معضل لاینحل تبدیل نشود.

برنامه امواج شبهه که گفتگوی تخصصی پیرامون ماهیت شناسی رسانه های معاند فارسی زبان است ، روزهای یکشنبه و سه شنبه ساعت 16 به مدت 60 دقیقه به روی آنتن این شبکه به نشانی موج اف ام ردیف 103.5 مگاهرتز می رود و در این قسمت نقش هدایتگری رسانه های بیگانه در ساختارشکنی فرهنگی و اجتماعی را مورد بررسی قرار داد .

این برنامه به تهیه‌کنندگی سیده ‌فاطمه شعار، هماهنگی گیسو جعفرزاده، آیتم‌سازی سمیرا صدیق کردی، گویندگی فاطمه عبدالوند و با کارشناسی و اجرای مصطفی صادقی تقدیم مخاطبان می‌شود.