آوردن نام متهمان سرقت علمی درست نیست
مدتی است که رسوایی‌های علمی دانشمندان ایرانی دست به دست در فضای مجازی می‌چرخد، آن‌چنان که جایگاه ایرانیان به گزارش مجلات نیچر در مجامع علمی جهان تا حدودی دچار آسیب شده است
روزنامه آرمان - نگین باقری: مدتی است که رسوایی‌های علمی دانشمندان ایرانی دست به دست در فضای مجازی می‌چرخد، آن‌چنان که جایگاه ایرانیان به گزارش مجلات نیچر در مجامع علمی جهان تا حدودی دچار آسیب شده است، اما انگار این داستان سر دراز دارد، چرا که پای سرقت علمی مسئولان مطرح نیز به میان آمده و این موضوع به یکی از اخبار پر چالش این روزها تبدیل شده است. سیامک مره صدق، عضو کمیسیون بهداشت در مجلس درباره سرقت علمی افراد شناخته شده به ویژه در حوزه علوم پزشکی در گفت‌وگو با «آرمان» می‌گوید: «نمی توان این مساله را بدون بررسی تایید کرد. اصولا صحت سرقت علمی وقتی در مجامع عمومی با ذکر نام افراد علنی می‌شود که در یک دادگاه صالحه این مساله ثابت شده باشد، وگرنه اگر پرونده سرقت علمی مفتوح بوده و حتی حکمی هم صادر نشده باشد، به صورت قانونی آوردن نام متهم درست نیست، چون بین متهم و محکوم تفاوت حقوقی وجود دارد. بنابراین اگر چیزی علیه کسی مطرح است برخورد منطقی این است که تا پایان تحقیقات و صدور حکم صبر کنیم.»
مشکلی که در رابطه با پایان‌نامه‌ها وجود دارد و همه هم نسبت به آن مطلع هستند این است که برخی از آنها نه تنها مبنای علمی ندارند، بلکه سرقت علمی هم در آنها صورت گرفته است. بنابراین باید راهکارهایی برای مبارزه با آنها در نظر گرفته شود، اما در مورد سرقت علمی افراد شناخته شده در رده‌های بالای مدیریتی باید بگویم که ما عادت کرده ایم حرف‌هایی بزنیم که از بار حقوقی و قانونی آن اطلاعی نداریم. برای مثال اگر ما به یک عضو هیات علمی دانشگاه صرف نظر از اینکه چه مقام اجرایی دارد تهمت سرقت علمی بزنیم حرفی است که اگر نتوانیم آن را ثابت کنیم قابل پیگرد قانونی است. از سوی دیگر، نمی‌توان این مساله را بدون بررسی تایید کرد. اصولا صحت سرقت علمی وقتی در مجامع عمومی با ذکر نام افراد علنی می‌شود که در یک دادگاه صالحه این مساله ثابت شده باشد، وگرنه اگر پرونده سرقت علمی مفتوح بوده و حتی حکمی هم صادر نشده باشد، به صورت قانونی آوردن نام متهم درست نیست، چون بین متهم و محکوم تفاوت حقوقی وجود دارد. بنابراین اگر چیزی علیه کسی مطرح است برخورد منطقی این است که تا پایان تحقیقات و صدور حکم صبر کنیم. در مراحل تحقیقات نه نفیا، نه اثباتا، نه له و نه علیه کسی نمی‌توان موضع گرفت، چون بسیاری اوقات پیش آمده که متهمان در دادگاه پس از پایان تحقیقات حکم برائت گرفته اند و در مواردی هم مشخص شده که برخی افراد در جایگاه متهم نبوده و در روند جریان پرونده ارتباط ناسالمی داشته اند. بنابراین تا دادگاه صالحه حکم ندهد نمی‌توان قضاوت کرد. حداقل بنده جرات نمی‌کنم تا پایان بررسی‌ها افرادی را به عنوان محکوم به سرقت علمی تایید کنم. این در حالی است که مشکلاتی در این زمینه وجود دارد و حتما باید با دلیل و سند مورد بررسی واقع شود، وگرنه دامن زدن به یک جعل علمی بدون وجود اسناد و مدارک نه تنها کمکی به حل مشکل نمی‌کند، بلکه کراهت و زشتی این رفتار را به تدریج در اذهان عمومی کاهش می‌دهد. از سوی دیگر، این مساله را قبول دارم که در رابطه با پایان‌نامه‌ها در تمامی رشته‌ها و مقاطع تحصیلات تکمیلی نابسامانی‌هایی وجود دارد و باید حتما اصلاحاتی در این زمینه صورت بگیرد، اما نباید بی دلیل صرفا با تکیه بر اخبار شبکه‌های مجازی عده ای را زیر سوال برد.
با توجه به تایید شما در رابطه با وجود مشکلات در روند شکل گیری پایان‌نامه‌ها، آیا سیاست‌های دانشگاه‌ها در بروز این تخلف تاثیرگذار نبوده است؟
قطعا این مساله تاثیرگذار است. باید توقع از پایان‌نامه‌ها را در هر مقطع تحصیلی تعریف کنیم. برای مثال توقع از پایان‌نامه مقطع دکتری حرفه‌ای با مقطع فوق تخصص متفاوت است. ما خیلی وقت‌ها به دنبال این هستیم که با انجام پایان‌نامه، دانشجویان ارشد و دکتری حرفه ای توانایی استفاده از مراجع علمی را پیدا کنند و بتوانند با حجم بالای ادبیات در زمینه پزشکی یا سایر رشته‌ها و حداقل وقت ممکن پاسخ سوالات خود را بیابند، اما اگر توقعات نابجا و غیر قابل انجام از دانشجویان در مقاطع تحصیلات تکمیلی داشته باشیم و از آنها بخواهیم که پایان‌نامه‌هایشان به صورت مقاله‌های بین‌المللی باشند یا حداقل چند مقاله از آنها در نشریات بین‌المللی چاپ شود در واقع به صورت ناخودآگاه دانشجویان را به رفتارهای غیر علمی تشویق کرده ایم. باید سیاست‌های کلی در رابطه با پایان‌نامه‌ها وجود داشته باشد و اولویت‌های تحقیقاتی توسط وزارتخانه‌های مربوطه مثل وزارت علوم و وزارت بهداشت مشخص شود و بعد پایان‌نامه‌ها به سمتی پیش بروند که نیازهای کشور را در زمینه تحقیقات برآورده کنند. در مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد یا پزشک عمومی هدف از پایان‌نامه‌ها افزوده کردن منابع علمی موجود در جهان نیست، بلکه یاد گرفتن روش تحقیق، نحوه انجام تحقیق علمی، آشنایی مقدماتی با سیستم‌های آمار زیستی و حیاتی، نحوه استفاده از مراجع علمی، توانایی استفاده از موتورهای جست‌و‌جو در اینترنت، توانایی و آشنایی بیشتر دانشجویان با منابع علمی تخصصی که به صورت ژورنال‌های علمی حساب می‌شوند، ایجاد مهارت برای پیدا کردن جواب سوالاتی که در طول فعالیت حرفه ای برای افراد پیش می‌آید، است. یعنی دانشجویان باید بتوانند بر اساس مهارت‌هایی که آموخته اند پاسخ سوالاتشان را از منابع علمی پیدا کنند. در واقع هدف اصلی ما در مقاطع تحصیلی ارشد و دکتری حرفه ای از یک پایان‌نامه این‌گونه است، وگرنه اگر نوعا به دنبال رسیدن به مستندات قوی و محکم علمی در این زمینه باشیم خیلی مقرون به حقیقت نیست. باید دانشجویان در هر مقطعی دنبال علم بروند، اما نه به شکلی که آنها را به کپی کردن از منابع و مستنداتی که دیگران به کار برده اند آن هم بدون ذکر نام مولف سوق دهیم، چرا که نهایتا با کمی دقت می‌توان ریشه اصلی مطالب را پیدا کرد و به این نتیجه رسید که تحقیق صورت گرفته اصل نبوده و در واقع سوءاستفاده از زحمات دیگران است.
کیفرهای پیش‌بینی‌‌شده برای جعل علمی و دستکاری از سوی نویسندگان مقالات به چه صورت است؟
باید در پایان‌نامه نویسی دقیقا ضوابط علمی رعایت شود. برای مثال باید امانتداری علمی لحاظ شود و حقوق معنوی افرادی که قبلا در این زمینه پیشگام بودند از جمله مولف، کاشف و مخترع اول رعایت شود، اما اگر صحت تخلف علمی بر اساس ضوابط مشخص شده تایید شود از طریق هیات بدوی رسیدگی قابل پیگیری است، حتی از منظر صنفی دانشگاه و هیات علمی هم می‌توان آن را بررسی کرد، تا جایی که دادستان به عنوان مدعی العموم می‌تواند طرح کیفر خواست کند.
دیدگاه تان را بنویسید