وقتی ظریف راه برجام را از عملکرد دولت جدا می‌کند

البته چنين چيزي محتمل و تا حدودي قابل تأمل و تحمل است، زيرا آن چيزي كه بيشتر از اصل «برجام به عنوان يك قرارداد» نگران‌كننده است و يك خسارت به حساب مي‌آيد، نوع مواجهه دولتمردان با برجام و تصميمات اوليه دولت در تبديل برجام به راهگشاي ادامه مذاكرات با غرب در سياست خارجي و تبديل برجام به عاملي براي نجات اقتصاد كشور در سياست داخلي بود. ظريف به عنوان كسي كه به برجام افتخار مي‌كند، ديروز ابتدا بازرگانان را تفهيم كرد كه كار برجام «رفع موانع» بوده است و اين يعني اگر حالا توانسته‌ايم از مسير بدون مانع عبور كنيم يا نه، موضوع برجام نيست: «اتفاقي كه در كشور با برجام رخ داد، رفع موانعي بود كه ايجاد آن چندين سال طول كشيد، موانعي كه در مسير تجارت و بازرگاني ايران ايجاد شد، به يكباره ايجاد نشده بود بلكه با گذشت زمان و به مرور ايجاد شد.» ظريف در ادامه به نكته ديگري اشاره كرد كه نشان مي‌دهد او مي‌خواهد بگويد «كار خود را در برجام كرده است» و حالا اين دولت است كه «بايد كار خود را براي حفظ برجام بكند» و موفقيت برجام لزوماً به معناي موفقيت عملكرد دولت نيست: «بعضاً در جلسه هيئت دولت به خاطر اينكه ما توانستيم نفت‌مان را بفروشيم يا هواپيما بخريم، برخي از دوستان به خاطر موضوع برجام از من تشكر مي‌كنند ولي من در جلسه قبل هيئت دولت خطاب به اين دوستان بزرگوار گفتم كه من بايد از شما تشكر كنم چرا كه شما با اقدامات خود و تلاش‌هايي كه كرديد باعث شديد كه برجام حفظ شود.» وزير خارجه كشورمان همين نكته را به شيوه ديگري نيز گوشزد و به نوعي تأكيد مي‌كند كه قرار نيست مثلاً برجام خريدار هواپيما و فروشنده نفت باشد، بلكه آنچه وظيفه برجام به عنوان رفع موانع اينچنيني بوده، انجام شده است و حالا عملكرد دولت مي‌تواند برجام را تثبيت كند: «افزايش تماس‌ها و تعاملات بين‌المللي از سوي ايران اهميت دارد. وقتي اين تعاملات افزايش پيدا كند، مانع مشكل‌تراشي براي برجام مي‌شود، مثلاً قرارداد با بوئينگ، ايرباس و ديگر قراردادهاي نفتي در اين مسير (مشكل‌تراشي براي برجام) مانع ايجاد مي‌كند. ما بايد با برنامه‌ريزي در اين مسير پيش برويم و آن كه برجام را حفظ مي‌كند، ما هستيم.» اينكه آيا واقعاً مي‌توان تكليف برجام را از تكليف عملكرد اقتصادي دولت جدا كرد، يك پرسش جدي است، به ويژه آنكه هيچ يك از دولتمردان از ابتدا تاكنون چنين تفكيكي را قائل نشدند و همواره برجام را نجات‌دهنده كشور و نتيجه آن را رشد و شكوفايي اقتصادي و رشد سرمايه‌گذاري خارجي مي‌دانستند و شخص رئيس‌جمهور بارها فضاي پسابرجام را به فضايي تشبيه كرد كه سيل بازرگانان خارجي را به كشور سرازير مي‌كند و دلارهاي فروش نفت را نجات‌بخش اقتصاد كشور معرفي كرد اما اينكه زمزمه‌هاي جدا كردن برجام از عملكرد دولت شنيده مي‌شود، نكته ظريفي است كه آن را فقط مي‌توان از ظريف به عنوان نماد برجام شنيد، آنجا كه در همين نشست در جمع بازرگانان مي‌گويد: «تحريم بيش از آنكه مقررات و قوانين باشد، ايجاد يك فضاي بين‌المللي است، ايجاد نگراني براي طرف مقابل شما از آينده روابطش با شماست. اين نگراني باعث مي‌شود كه هر ادعا و فشار جديد كه در اين فضا مطرح مي‌شود، جاي طرح پيدا كند. بنابراين موفقيت برجام در اين بود كه بتواند فضاي رواني را كه در جهان عليه ايران ايجاد شده بود، آرام كند. به همين دليل بدخواهان ايران از قبل و بعد از برجام تلاش‌شان بوده كه اين آرامش ايجاد نشود. وقتي مي‌بينيم فلان نماينده امريكا به مقامات ايراني نامه مي‌نويسد كه به اوباما اعتماد نكنيد، در واقع دلش براي ما نسوخته بلكه مي‌خواهد اين پيام را بدهد كه آن فضاي رواني همچنان وجود دارد. در همين راستا سناتورهاي امريكايي و نمايندگان آنها بيش از 50 طرح قانوني به مجلس و سنا فرستادند بدون اينكه هيچ كدام عملياتي و قانوني شود و همه در اين راستا بود كه اين فضا را ايجاد كنند كه ارتباط با ايران همچنان خطرناك و هزينه‌بردار است. آنها در همين راستا از عبارت «هزينه حيثيتي كار با ايران» استفاده مي‌كنند و در واقع مي‌خواهند اين‌گونه القا كنند كه فضا همچنان جهت كار با ايران نامناسب است و هزينه كار كردن با ايران بالاست. هم اكنون نيز تلاش مي‌كنند كه اين فضاي نگراني در مورد كار با ايران را ايجاد كنند اما واقعيت اين است كه برجام اين فضا را شكسته است و نبايد اجازه بدهيم كه تحت تأثير اين فضا قرار بگيرد و اين كار نيازمند مقداري كار و ريسك است و همان‌طور كه شما بيشترين منفعت را از برجام مي‌توانيد ببريد تأثير مهمي نيز مي‌توانيد در حفظ آن داشته باشيد.» آيا اينكه وزير خارجه كشورمان تأكيد مي‌كند كه كار برجام رفع موانع بوده و كار دولت و بازرگانان كشور (ولابد همه مردم ايران) بايد حفظ آن باشد، به اين معني است كه او مي‌خواهد اينگونه برجام را احيا كند و يا ظريف پس از اينكه عملكرد اقتصادي پسابرجام را موفقيت‌آميز نمي‌بيند، تصميم مي‌گيرد كه با زبان نرم «راه برجام» را از «مسير عملكرد دولت» جدا كند؟! اينكه مي‌گوييم «احياي برجام» صرفاً يك ادعا نيست، بلكه برجام همين حالا قراردادي است كه ترامپ آن را تهديد مي‌كند و راه بانك‌هاي بزرگ را باز نكرده است و اين مي‌تواند برجام را ـ همين حقيقت ادعايي‌اش را ـ به خطر بيندازد اما اگر چنين نشد، بهترين راه براي ظريف و تيم مذاكره كننده جداسازي حقيقت برجام از حقيقت عملكرد دولت است كه ظاهراً وزير محترم خارجه به اين راه وارد شده است.