خروج از NPT؛ از ایده تا عمل

گروه سیاسی فردا: بعد از تصویب قطعنامه علیه ایران در شورای حکام، سطح همکاری های ایران و آژانس تغییر کرد. در این میان برخی ایده خروج از NPT را مطرح کردند. نمونه اخیر طرح این ایده، در جلسه فوق‌العاده مجمع تشخیص مصلحت نظام اتفاق افتاد که سعید جلیلی پیشنهاد خروج ایران از NPT را داد و علی لاریجانی و آملی لاریجانی با این پیشنهاد مخالفت کردند.

رحمان قهرمان‌پور در گفتگو با خبرنگار فردا درباره پیشنهاد برخی سیاسیون برای خروج ایران از NPT گفت: بحث خروج از NPT جدید نیست و در دهه 80 وقتی پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل رفت، برخی ها خواستار خروج ایران از NPT شدند اما باید توجه داشت که نگاه سیاسی به NPT با نگاه فنی به NPT قدری فاصله دارد.

وی افزود: پیمان NPT یا منع اشاعه به این دلیل که ربط مستقیم به امنیت بین الملل دارد و براساس منشور سازمان ملل، شورای امنیت مسئول «امنیت بین الملل» است، لذا نحوه برخورد سازمان ملل و سازمان های بین المللی مثل آژانس بین المللی انرژی اتمی با NPT متفاوت از سایر پیمان‌های بین المللی در حوزه های دیگر مثل محیط زیست یا تجارت است.

این کارشناس مسائل بین الملل یادآور شد: NPT جامع ترین پیمان بین المللی در دنیا است که جز 5 یا 6 کشور بقیه کشورهای دنیا این پیمان را امضا کردند. به عبارت دیگر هیچ پیمان بین المللی دیگری در دنیا به اندازه NPT عضو ندارد. این مسئله نشان می دهد پیمان منع اشاعه یک پیمان بسیار مهم و حساس است. هر پنج سال یک بار این پیمان در کنفرانس بازنگری پیمان NPT مورد تصحیح روزآمد قرار می گیرد، متولی این کار هم سازمان ملل است.

وی ادامه داد: از آنجاکه مسئله سلاح های هسته ای ربط مستقیمی به پیشرفت و تکنولوژی دارد و تکنولوژی هم هر چند سال یک بار تغییر می کند بنابراین یکی از وظایف کنفرانس بازنگری NPT، این است که نحوه اجرای کارآمد و موثر پیمان NPT را با توجه به تغییرات فناوری بررسی کند و راهکار ارائه دهد.

قهرمان پور اظهار کرد: از سال 1994 که پیمان NPT به مدت نامحدودی تمدید شد، کنفرانس های بازنگری NPT، همه مواد و بندهای پیمان NPT را مورد تصحیح قرار دادند. از آنجاکه اعضای دائم شورای امنیت خودشان در این کنفرانس ها حضور دارند و عضو پیمان NPT هستند، تصحیح های انجام شده به نوعی مورد تأیید شورای امنیت سازمان ملل نیز قرار گرفته است.

وی افزود: مواد 2، 3، 4 و 6 پیمان NPT  در کنفرانس های بازنگری مورد بحث قرار گرفتند و درباره آنها پیشنهادهای مختلف ارائه شده است. ماده 10 مربوط به خروج از پیمان NPT نیز مورد تصحیح مجدد قرار گرفته است. در این ماده آمده «اگر مصالح عالیه اعضای این پیمان به واسطه حضور در این پیمان تهدید شود آنها می توانند 90 روز قبل از خروج با تسلیم یادداشتی به شورای امنیت، خروج خود را اعلام کنند.

این کارشناس مسائل بین الملل بیان کرد: ماده خروج از پیمان در اغلب پیمان های بین المللی، یک ماده اتوماتیک است. یعنی به محضی که دولتی اراده کند از پیمانی خارج شود، آن امر محقق می شود مثل خروج آمریکا از برخی پیمان های بین المللی در زمان ترامپ؛ اما درباره خروج از پیمان NPT شرایط در این کنفرانس های بازنگری سخت تر شده است.

وی افزود: قریب به 20 سال از زمان اعلام خروج کره شمالی از پیمان NPT می گذرد اما هنوز شورای امنیت سازمان ملل خروج کره شمالی از پیمان NPT را به رسمیت نشناخته است و هنوز در جلسات مربوط به پیمان NPT صندلی کره شمالی برقراراست، هرچند کره شمالی در این کنفرانس ها شرکت نمی کند. حتی این اجماع نظر وجود دارد که کره شمالی در قبال فعالیت هایی که بعد از اعلام خروج از NPT انجام داده مسئول است.

قهرمان‌پور گفت: هم اکنون شورای امنیت می گوید «خروج از NPT به این دلیل که ربط به امنیت بین الملل دارد و شورای امنیت مسئول امنیت بین الملل است، لذا خروج از پیمان NPT به صورت خودکار ممکن نیست و باید به تأیید شورای امنیت برسد.» در مورد کره شمالی، شورای امنیت براساس همین تفسیر خود عمل کرده و خروج کره شمالی از NPT را به رسمیت نشناخته است.

وی ادامه داد: در مجموع خروج از NPT یک معنای سیاسی و یک معنای حقوقی و فنی دارد. معنای سیاسی خروج از NPT آن است که یک کشور اعلام می کند «به دلیل بدرفتاری و عدم رعایت انصاف درباره پرونده هسته ای‌ام از NPT خارج می شوم» که تبعات خودش را دارد ولی از بُعد فنی و حقوقی صرفا با اعلام آن کشور، خروج از NPT انجام نمی شود. در جلسات مکرر کنفرانس های بازنگری NPT نیز تأکید شده، اعلام دولت ها برای خروج از NPT ناقض تعهدات و مسئولیت های آنها در زمان عضویت نیست.

این کارشناس مسائل بین الملل اظهار کرد: معنای عمومی و غالب خروج از NPT این است که آن کشور می خواهد به دنبال سلاح هسته ای برود، حتی اگر قصد آن کشور این نباشد. به جز کره شمالی، هند، پاکستان و اسرائیل دارای سلاح هسته ای هستند اما از همان ابتدا عضو پیمان NPT نشدند، یعنی این طور نبود که به این پیمان بپیوندند و سپس از آن خارج شوند. تنها کشوری که اول عضو و سپس از پیمان NPT خارج شد کره شمالی است بنابراین وضعیت دولت هایی که از ابتدا وارد NPT نشدند با دولت هایی که عضو شدند و بعد می خواهند از آن خارج شوند متفاوت است.

وی افزود: با توجه به آنکه جمهوری اسلامی همیشه اعلام کرده به دنبال ساخت سلاح نیست و دنبال استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای است بنابراین اصلی ترین سئوالی که در صورت اعلام خروج از NPT مطرح می شود، این است که «آیا سیاست قطعی ایران درباره عدم دسترسی به سلاح هسته ای تغییر کرده است یا خیر؟»

قهرمان پور یادآور شد: حتی اگر نیت کشورها این باشد که به دنبال سلاح هسته ای نروند و صرفا برای اعتراض به رویه آژانس و قدرت های بزرگ از NPT خارج شوند، واقعیت این است که پیام این کشورها به گوش افکارعمومی جهانی نمی رسد چون  رسانه های جهانی دست کشورهای غربی است و در واقع رسانه های جهانی هستند که به موضوع خروج یک کشور از NPT معنا می دهند بنابراین خروج از NPT ابعاد پیچیده ای دارد و باید به همه ابعاد آن توجه شود.

وی افزود: البته طرح موضوع خروج از NPT مهم است. با وجودی که این کار تبعات سنگینی دارد ولی باید این امکان وجود داشته باشد که در جامعه به ویژه رسانه ها و محافل دانشگاهی راجع به آن بحث شود چون خود همین بحث کردن درباره این موضوع خوب است. البته بحث های اجتماعی درباره این موضوع باید به شکلی باشد که این طور در سطح جهانی منعکس نشود که سیاست ایران در حوزه هسته ای تغییر کرده است.

این کارشناس مسائل سیاست خارجی اظهار کرد: به هر حال کشورهای غربی باید به این واقعیت پی ببرند که آستانه تحمل ایران بی نهایت نیست بنابراین اگر آنها بخواهند از خطوط قرمز ایران عبور کنند چه بسا سیاست ایران نیز تغییر می کند.