وضعیت هولناک ایمنی برج‌های پایتخت

عواقب و خسارات ناشی از زلزله عموما با دخالت های نسنجیده انسانی در محیط طبیعی از جمله ساخت و سازهای بی رویه در حریم گسل فقدان و یا بی توجهی به ضوابط و استانداردهای ساخت و ساز تشدید می شود. در این میان افزایش تاب آوری شهرها در برابر بلایای طبیعی به ویژه زمین لرزه ها به میزان زیادی در کاهش این خسارات و همچنین زمان بهبودی جوامع مؤثر است. حریم گسل یا به عبارتی زون هایی که در زمان وقوع زلزله دچار گسیختگی و جابه جایی زمین در طرفین گسل لرزه زا و فعال می شوند اغلب به صورت خطی نبوده و دارای پهنای مختلفی در طول گسل است.

درپژوهشی که اخیر مرکز پژوهش ها مجلس دراین رابطه وبا عنوان «ملاحظات ساخت وساز در حریم گسل» انجام داده آمده است :  پارامترهایی از جمله نوع گسلش ، نوع سنگها، خاک منطقه و میزان و نوع جابه جایی گسل ها در این مسئله تأثیر گذار است. تجربیات گذشته حاکی از آن است که سازه های واقع در حریم گسل بیشترین آسیب را در زمان زمین لرزه های مخرب دارند، چرا که مهار جابه جایی های بزرگ و جلوگیری از انتقال آن به سازه در زون گسل زمین لرزه ای به سادگی امکان پذیر نیست.

در بخش دیگری از پژوهش تاکید شده که از دیدگاه مهندسی زلزله جابه جایی طرفین گسل مهمترین مؤلفه مهندسی در تعیین محدودیت های حریم گسل است و تنها راهکار مقابله با آن رعایت حریم گسل و اعمال مقررات ممنوع کننده محدود کننده و کنترل کننده ساخت و ساز است که لازمه آن انجام مطالعات ساختگاه و زمین شناسی شهری پیش از اجرای طرح های توسعه شهری به منظور شناسایی گسلهای فعال است.

 از سوی دیگر توسعه شهری خصوصا در مناطق مجاور گسل باید برمبنای مقاوم سازی و بهره گیری از مدل های مدیریت بحران برای رویداد احتمالی زمین لرزه انجام پذیرد.

در این مطالعات با یادآوری تجربیات به دست آمده از زلزله های گذشته یادآوری شده ساختمان ها و مستحدثات واقع در مجاورت گسل همواره در معرض آسیب ها و خسارات شدیدتری هستند اما با رعایت حدفاصل مناسب از گسلهای فعال می توان از شدت خسارات جانی و مالی ناشی از زلزله کاست طبق آیین نامه ۲۸۰۰ ساخت ساختمانهای با درجه اهمیت بسیار زیاد بر روی پهنه ها و حریم گسلها ممنوع است و ساختمانهای با اهمیت متوسط و کم باید مطابق دستورالعمل ساخت و ساز در پهنه های گسلی طراحی و اجرا شوند.

 ساخت ساختمانهای با اهمیت زیاد نیز منوط به رعایت تمهیدات عادی یا ویژه این دستور العمل است. بر اساس آمار سال ۱۳۸۱ تقریباً ۶۸ درصد شهرهای کشور در حریم یک تا ۳۰ کیلومتری گسل ها قرار گرفته اند و تنها ۶.۳ درصد سکونتگاههای شهری ایران در فواصل بیش از ۵۰ کیلومتری گسلها واقع شده اند.

در حال حاضر نقشه حریم گسل های ۶ کلان شهر تهران ،کرج ،تبریز، مشهد، زنجان و کرمان در محدوده شهری و حاشیه ۳۰ کیلومتری آن تهیه و ابلاغ شده و تهیه و تدقیق نقشه و حریم گسل ها در ۹ شهر دیگر نیز در دست اقدام است.

مشاهدات زلزله ترکیه در بهمن ماه سال ۱۴۰۱ نشان می دهد که بیشترین خسارات به شهرهای واقع بر گسلهای فعال (آناتولی شرقی) و اطراف آن وارد شده است.

نکته قابل توجه در این واقعه آسیب شدید یه ساختمانهای جدید و خصوصاً بلند مرتبه احداث شده در سه دهه اخیر بود که حاکی از قصور مدیریت شهری در نظارت بر ساخت و ساز در پهنه های گسلی است.

در ایران نیز بنابر تجربیات گذشته وسعت خرابی در کلان شهرهای واقع بر گسلهای فعال از جمله تبریز، مشهد، اهواز و به ویژه تهران به دلیل تمرکز جمعیتی و وجود ساختمانهای مرتفع بسیار متعدد در صورت وقوع زمین لرزه های با بزرگای بیش از MW ۷ بسیار وسیع و فاجعه آفرین خواهد بود.

 در بخشی از پژوهش به ساخت و ساز در حریم گسلی در تهران پرداخته شده و آمده است : مجموع مساحت حریم گسل های تهران ۷۵ کیلومتر مربع وسعت دارد که ۵۵ کیلومتر مربع از این مساحت در شهر تهران واقع است ۹ درصد مساحت شهر تهران و بر روی حدود ۲۵ کیلومتر مربع از آن ساخت و ساز صورت گرفته است.

 نتایج مطالعات نشان می دهد که حدود ۱۰۰ ساختمان بلند مرتبه ۲۴۵ سایت مهم و حساس و حدود ۳۲ هکتار بافت فرسوده در محدوده حریم گسلهای شهر تهران قرار دارد به علاوه در شهرهای جدید و همچنین بخشهای در حال توسعه در مجاورت کلان شهرها نیز عموما حریم گسل به درستی رعایت نمی شود به عنوان مثال در محدوده شهر جدید پردیس، چندین گسل مهم و فعال وجود دارد که ساخت و ساز بر روی آنها صورت گرفته است.

  حدود ۱۲ هزار ساختمان در تهران باید از نظر مقاومت و رفع خطر مورد بررسی و اقدام فوری قرار بگیرند، طبق بررسی های انجام شده و آمار موجود حدود نیمی از ساختمانهای موجود در شهر تهران ضعیف و فرسوده هستند که در این بین منطقه یک با حدود ۸ هزار بنای واقع در حریم گسل معادل ۶۵ درصد ساختمانهای منطقه وضعیت بحران زایی در زمان وقوع زلزله خواهد داشت.به نظر می رسد این موضوع با روند رو به تزاید متراکم سازی و بلند مرتبه سازی در این منطقه شرایط بغرنج تری پدید آورد.