خزر؛ غرق در آلودگی

با گرم شدن هوا به دلیل پدیده تغییر اقلیم، آلودگی‌هایی که وارد دریای خزر می‌شود بیشتر از پیش خود را نشان می‌دهد. فعالیت کنوانسیون تهران که بین پنج کشور امضا شده در سال‌های قبل متوقف شده بود اما با پیگیری‌های ایران فعالیت این کنوانسیون دوباره از سر گرفته شد و کشورهای حاشیه دریای خزر بعد از یک تاخیر پنج ساله دوباره دور هم جمع شدند.  

اگرچه کشورهای حاشیه دریای خزر ماه پیش دور هم جمع شدند تا در مورد چهار مورد اساسی دریای خزر تصمیم‌گیری کنند و حفاظت از دریای خزر را با روال سریعتری به نتیجه برسانند اما روند تخریب دریاچه سریعتر از نشست‌های بین المللی است.

از نفت تا کود شیمیایی

همکاری ۵ کشور برای کنترل و حفاظت از دریای خزر الزامی است: به علت خشکسالی و کاهش تراز آب دریای خزر، آلودگی‌های موجود در آن با غلظت بیشتری نمود پیدا می‌کند. به گفته مجتبی ذوالجودی،  معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست دریای خزر در یک فضای بسته قرار دارد بنابراین با تبخیر زیاد و کاهش تراز آب آلودگی‌هایی که وارد آن می‌شوند به دلیل افزایش غلظت، بیشتر خودشان را نشان می‌دهند. عمده آلودگی‌های ورودی به دریای خزر نفتی است. ایران سهم زیادی از آلودگی‌های نفتی ندارد اما سایر کشورها همچون آذربایجان آلودگی نفتی را در حوزه‌های خود دارند و در کنار این مسئله درگیر مقدار زیادی آلودگی‌های ناشی از مصالح صنعتی هستند که تصفیه نمی‌شوند و این آلودگی‌ها همگی وارد دریای خزر می‌شوند.   سازمان حفاظت محیط زیست کشور چندین سال است که به دنبال تصفیه فاضلاب‌های شهری و صنعتی است تا پس از تصفیه این آب‌ها به حوضه‌های آبی تالاب‌های اطراف و دریای خزر وارد شوند که در این زمینه تا حدودی موفق بوده است.  

او در تحلیل توافقات بین‌المللی در مورد حفاظت از دریای خزر گفت: نشست اخیر کشورهای همسایه خزر در ژنو به لحاظ خروجی‌های کارشناسی و عملیاتی که خواهد داشت بسیار مهم است و اگر این همکاری بین پنج کشور وجود نداشته باشد، نه تنها در بحث آلودگی بلکه به لحاظ سطح آب دریای خزر نیز نمی‌توانیم عملکرد مثبتی داشته باشیم و مشکلات آن را کنترل کنیم بنابراین الزام همکاری میان کشورها به‌طور جدی وجود دارد. شرایط دریای خزر و پس رفت آب به خصوص برای بخش‌های شمالی کشور مسائل محیط زیستی بسیاری را ایجاد کرده است. استان گلستان و میانکاله در شرق دریای خزر تحت تاثیر قرار گرفته است و تالاب‌های شمال دچار مشکل شده‌اند بنابراین باید یک همکاری مشترک برای مدیریت منابع آبی پنج کشور و ورودی‌های دریای خزر وجود داشته باشد. طی جلساتی که رئیس سازمان حفاظت محیط زیست داشتند و در پی آن واکنش مناسب وزیر محیط زیست و اکولوژی روسیه این مسئله مطرح شد که چگونه بتوانیم محیط آبی دریای خزر را به دور از مسائل مربوط به خشکسالی، فرسودگی مدیریت منابع آبی کشاورزی، کمبود بارش همچنین ورودی آب از حوضه‌های آبخیز در پنج کشور از آلودگی و نابودی حفظ کنیم و در حق دریای خزر چه نکاتی رعایت شود. سطح آب دریای خزر طی سال ۱۴۰۱ حدود ۲۶ سانتی‌متر و در سال ۱۴۰۰ نیز حدود ۲۴ سانتی‌متر کاهش یافت. طی دو سال اخیر حدود نیم متر و طی هشت سال اخیر حدود دو متر تراز دریای خزر کمتر شد این در حالیست که اگر به آمارهای قدیم نگاه کنیم محیط آبی و کاهش و افزایش سطح آب آن حالت سینوسی داشته است. طی چند سال اخیر ما بیشتر شاهد کاهش سطح آب بوده‌ایم و روند کاهش تراز آب افزایشی بوده است این پدیده زمانی به خوبی کنترل می‌شود که بتوانیم با پنح کشور حاشیه خزر به جمع‌بندی مناسب برسیم و مدیریت بهتری داشته باشیم.  

چهار توافق منطقه ایی

نشست مشورتی کشورهای حاشیه دریای خزر به میزبانی دفتر اروپایی یونپ(UNEP) در روزهای پایانی  ماه قبل در ژنو سوئیس برگزار شد. در این نشست کشورها بر سر موضوعات زیر به توافق رسیدند: 

 ۱. ایجاد یک گروه کاری موقت متشکل از نمایندگان کشورهای عضو کنوانسیون تهران جهت تهیه پیش‌نویس مستندات دبیرخانه کنوانسیون، استخدام کارکنان با در نظر گرفتن حضور متوازن کشورهای حاشیه دریای خزر، تنظیم قوانین و مقررات و قوانین مالی دبیرخانه همچنین نحوه همکاری با برنامه محیط زیست ملل متحد در حداقل زمان ممکن.

۲.نخستین جلسه گروه کاری موقت که در بند فوق به آن اشاره شده، در باکو آذربایجان تا قبل از پایان سال ٢٠٢٣ برگزار خواهد شد. تاریخ دقیق آن از طریق مجاری دیپلماتیک با مشورت کشورهای ساحلی دریای خزر اعلام خواهد شد.

۳. از برنامه محیط زیست ملل متحد (UNEP) درخواست شود تا با مشورت گروه کاری موقت پیش‌نویس سند همکاری بین دبیرخانه و UNEP را تهیه کند.

۴.از بیانیه و تصمیمات وزیران در ششمین نشست کنفرانس اعضای کنوانسیون چارچوب برای حفاظت از محیط زیست دریایی دریای خزر به عنوان نتیجه COP۶ که در ٢١ اکتبر ٢٠٢٢ در باکو آذربایجان برگزار شد، استقبال شود و این پروتکل به عنوان پیگیری بیانیه و تصمیمات وزرا در COP۶ درنظر گرفته شود.