مقصد مهاجرت‌های تهران به کجاست؟
کوچ تهرانی‌ها به حاشیه
محمود مشفق، جمعیت‌شناس و استاد دانشگاه می‌گوید: افزایش جمعیت استان تهران تبعات فراوانی دارد. اگر در تهران بارندگی‌ها اتفاق نیفتد و ما در یکی دو سال آینده با خشکسالی مواجه شویم، بزرگ‌ترین مشکل تهران، تامین آب شهروندان خواهد بود. این فقط یک مورد از بحران‌های ناشی از افزایش جمعیت این استان است. آنطور که این کارشناس حوزه جمعیت می‌گوید این اتفاقات بااعث شده موج مهاجرت به سمت شهرهای اقماری اطراف تهران افزایش پیدا کند. این موضوع که از زبان این کارشناس با قید «اگر» نقل شده پیش از این از زبان مسئولانی دیگر با قطعیت بیشتری عنوان شده بود. نمونه‌اش اظهارنظر صریح معاون عمران و توسعه امور شهری و روستایی وزارت کشور که چند ماه پیش خبر داد؛ «نرخ مهاجرت در شهر تهران منفی شد.»
مهاجران کجا می‌روند؟
تهران همواره در دهه‌های گذشته مقصد اول مهاجران داخلی بوده است، اما اگر حساب این شهر را با شهرهای تازه تاسیس و اقماری پایتخت جدا کنیم سهم خود شهر تهران در مقصد مهاجرت‌ها کاهش معناداری دارد. به این معنا که خالص مهاجرتی شهر تهران همواره مثبت بوده و همواره از بسیاری از شهرستان‌ها به شهر تهران مهاجرت می‌کردند اما در چند سال اخیر چون هزینه‌های زندگی به خصوص مسکن در این شهر به شدت بالا رفته و چندین برابر شده، بیشتر کسانی که قصد آمدن به تهران را دارند، در شهرک‌های اقماری و شهرهای اطراف تهران مثل پرند، اسلامشهر، شهریار، قرچک، پردیس و بومهن ساکن می‌شوند. چون با یک‌دهم پول پیش مورد نیاز شهر تهران می‌توان در شهرهای اطراف استان ساکن شد. درست است که نرخ خالص مهاجرتی تهران به شدت کاهش پیدا کرده، اما جمعیت شهرهایی مثل پاکدشت و پرند چند برابر شده است؛ یعنی وزن مهاجرتی شهر تهران به دلیل افزایش قیمت مسکن در چند سال اخیر به طرف شهرک‌های اطراف تغییر کرده است. در این میان پدیده‌ای با عنوان «مهاجرت آونگی» یا «جمعیت شناور» شکل می‌گیرد. اینجا اتفاقی که رخ می‌دهد، این است که حجم مبادله جمعیتی کلانشهر با اقمار دو سه برابر می‌شود و دلیل پدیده ترافیک بین تهران و کرج و ... که هر روز صبح و عصر با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم، همین مساله است.
تهرانِ گران، تهران خلوت!
این که دلیل مهاجرت معکوس از تهران به سمت شهرستان‌های استان انجام می‌شود و دلیل آن گران‌شدن زمین و مسکن و سخت‌ترشدن شرایط زندگی در تهران است. تهرانِ گران، یکی از سیاست‌های شهری دولت پیشین بود. این که چاره کار تمرکززدایی در پایتخت را گرانی خدمات عمومی می‌دانستند، آن‌ها حتی در پی اجرایی‌شدن طرحی بودند که قرار بود از شهروندان به واسطه عبور از بزرگراه‌های شهری عوارض دریافت کند. همه این گزینه‌ها در حالی روی میز مدیران شهری پیشین بود که در همه این سال‌ها به دلیل تمرکز امکانات در پایتخت، این شهر در صدر فهرست مهاجرپذیرترین شهرهای ایران قرار داشت، اما حالا مشکلات گرانی بی‌رویه مسکن باعث شده بدمسکنان تهرانی رو به مناطق حاشیه‌ای پایتخت کوچ کنند. اتفاقی که برخلاف «خوشبختانه»خواندن این رویه از سوی معاون عمران و توسعه امور شهری و روستایی وزارت کشور اتفاق خوشایندی نیست و می‌تواند به افزایش اعتراض عمومی و آسیب‌های اجتماعی ناشی از افزایش حاشیه‌نشینی کمک کند.
هر سال نیم‌میلیون به تهران می‌آیند
سال ۹۵ داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد تهران همچنان مقصد اولیه مهاجرین است و ۲۵ درصد از کل مهاجرت‌های ایران با مقصد پایتخت صورت گرفته است؛ ۲۵درصدی که شامل ۵۱۷ هزار نفر در آن سال بوده است. این روند همچنان ادامه دارد و تعداد افرادی که هرسال به جمعیت تهران اضافه می‌شود بیشتر از تعداد افرادی است که تصمیم به ترک پایتخت می‌گیرند.
این در حالی است که طی دوره دولت یازدهم و دوازدهم یعنی هشت سال اخیر مبلغ اجاره ماهانه، به‌علاوه ۳درصد ودیعه پرداختی برای اجاره یک متر مربع زیربنای مسکونی در شهر تهران با افزایش ۳.۵ برابری از حدود ۱۶هزار تومان در بهار ۹۲ به حدود ۵۶هزار تومان در بهار۹۹ رسیده است؛ مسکنی که بیش از ۷۰ درصد هزینه‌ها را در برمی‌گیرد. با این اوصاف سوال این است که پس چه عاملی است که همچنان افراد را مایل به حضور در پایتخت می‌کند؟
غفور شیخی جامعه‌شناس معتقد است مولفه اقتصادی دلیل مهمی در مهاجرت به پایتخت بوده، اما تنها دلیل نیست و به همین دلیل اتخاذ تصمیم با محوریت گران‌ترشدن هزینه زندگی در پایتخت غیرعقلانی است. او به فردا می‌گوید: «باید پیش از این اقدام به توزیع‌عادلانه امکانات رفاهی در سراسر کشور می‌کردیم تا جاذبه مهاجرت به دلیل اشتغال یا امکانات برای شهروندان دیگر شهر‌ها کم شود.»
تورم حاشیه‌نشینی در تهران
تمرکزگرایی در تهران هم باعث تورم در جمعیت بوده و هم مشقت زندگی در این شهر را افزون کرده است. وقتی می‌گوییم مولفه‌های اقتصادی تنها عامل مهاجرت نیست به این دلیل است که بدانیم همان طور که درآمد افراد در تهران چندبرابر شهرهای دیگر است به همان نسبت هزینه‌های این شهر هم نسبت به دیگر شهر‌ها بیشتر است. آثار مخرب و منفی گران‌ترکردن هزینه زندگی در تهران به مراتب بیشتر است.» این مهاجرت ظاهری معکوس، اما پیامد دیگری به نام حاشیه‌نشینی دارد. به این مفهوم که نه‌تنها رغبت به رفتن از تهران شکل نگرفته که باعث کوچ فقرا به حاشیه تهران شده است. بسیاری از آسیب‌شناسان اجتماعی هم معتقدند زمانی که هزینه‌های زندگی در شهر تهران افزایش پیدا می‌کند جمعیتی که از روستا‌ها و شهرهای مختلف به تهران مهاجرت کردند به جای بازگشت به شهر و روستای خود در حاشیه شهر تهران ساکن می‌شوند. طبیعی است که این مهاجرت مشکلات شهر را افزایش می‌دهد چرا که اگر به زادگاه اولیه خود بازمی‌گشتند مشکلاتی برای شهر تهران به وجود نمی‌آمد، اما زمانی که این افراد به حاشیه تهران مهاجرت می‌کنند قطعا عواقبی را به دنبال خود دارند. عواقبی که پیش از این بار‌ها و بار‌ها از سوی کارشناسان حوزه اجتماعی در رابطه با آن گوشزد شده است.
دیدگاه تان را بنویسید