تصویر نیم قرن پیش از سیاسی ترین مسجد ایران

خبرگزاری تسنیم: مسجد و مدرسه سپهسالار که در تصویری که در سال ۱۳۵۰ توسط عکاس افشین بختیار به ثبت رسیده است، در دوره فتحعلیشاه، جایگاه یکی از بزرگ‌ترین باغ‌های بیرون از حصار شهر تهران به‌نام باغ سردار بود که به‌وسیله محمدحسن‌خان ایروانی از سرداران سپاه ایران در جنگ‌های ایران و روس ساخته شد.

در سال ۱۲۴۶ خورشیدی که برج و باروی دوران صفوی را تخریب کردند و تهران را گسترش دادند، باغ سردار داخل شهر شد و تفکیک و فروش اراضی آن رونق گرفت.

در این زمان، بخشی از باغ به میرزا علی‌خان حاجب‌الدوله (عامل قتل امیرکبیر) رسید و آن را به ازای وامی که از یکی از درباریان بلندپایه گرفته بود، به گرو گذاشت، اما، چون نتوانست قرض خود را بدهد، شخص مزبور زمین را صاحب شد و آن را به میرزا حسین‌خان قزوینی (سپهسالار)، صدراعظم ناصرالدین‌شاه فروخت.

صدراعظم ناصرالدین‌شاه نیز در بخشی از این زمین، مسجد و مدرسه شکوهمند سپهسالار را بنا کرد و در بخش دیگر، عمارت مسکونی بزرگی را برای خود ساخت. البته ساخت مسجد و مدرسه و به خصوص کار روی تزئینات آن تا چند دهه بعد از مرگ سپهسالار ادامه داشت.

گفتنی است، مسجد سپهسالار (که پس از انقلاب ۱۳۵۷ با نام مسجد آیت‌الله مطهری نیز شناخته می‌شود) یکی از نخستین و بزرگترین مسجد‌های شهر تهران است. این مسجد همراه مدرسه‌ای به همین نام در کنار عمارت بهارستان مجلس شورای ملی در میدان بهارستان تهران جای گرفته است.

بانی آن میرزا حسین خان سپهسالار قزوینی صدراعظم دوره ناصرالدین شاه قاجار است. مدرسه و مسجد سپهسالار پس از مدرسه چهارباغ اصفهان از بزرگترین و باشکوه‌ترین بنا‌های مذهبی در ایران بشمار می‌آید.

سپهسالار در سال ۱۲۵۸ خورشیدی بنیادگذاری این ساختمان را آغاز کرد و از آنجا که در سال ۱۲۶۰ در مشهد درگذشت، برادرش یحیی‌خان مشیرالدوله در تکمیل این بنا همت گماشت.

پس از درگذشت او نیز بخشی از ناتمامی‌ها و تزیینات به‌تدریج توسط نائب‌التولیه‌های وقت انجام یافت. ساخت هستهٔ اصلی بنا نزدیک به پنج سال به درازا کشید که طراحی مسجد را مهندس مهدی خان ممتحن‌الدوله شقاقی انجام داده و معمار آن استاد حسن معمار قمی بوده‌است.

همچنین از «حاج ابوالحسن معمار» و «استاد جعفرخان معمار باشی کاشانی» به عنوان معماران اصلی مسجد و مدرسه یاد می‌شود.

مسجد سپهسالار در طول روزگار شاهد حوادث سیاسی متعددی در خود بوده است، از جمله می‌توان به ترور "عبدالحسین هژیر" در این مسجد عنوان کرد. همچنین بزرگترین و مهمترین تشیع جنازه‌های شخصیت‌های مملکتی در این مسجد صورت می‌پذیرد.