«خمس» روستایی با بیش از هزار سال قدمت +تصاویر
روستای هدف گردشگری خمس تابع شهرستان خلخال در جنوب اردبیل، مجموعه ای بکر برای طبیعت‌گردی و تاریخ است که به اذعان گردشگران اسرار مگوی بسیاری در آن هنوز به دور از چشم باقی مانده است.
خمس بیش از آنکه با طرح‌های هادی روستایی و به ید کشیدن عنوان منطقه نمونه گردشگری بتواند ورد زبان‌ها شود، به واسطه ساخت یک هتل و مرکز اقامتی تیتر روزنامه‌ها شد. هتلی که بانی احداث آن خود را متعلق به جغرافیای خاصی در ایران نمی‌داند و معتقد است اگر کسی عرق ملی داشته باشد، می‌تواند در هر گوشه‌ای از کشور خود به دنبال توسعه و آبادانی باشد.
مقدمه حرکتی که رئوف و خانواده وی آغاز کردند، موجب شد یکی از روستاهای دورافتاده اردبیل در طرح گردشگری جزو طرح‌های برتر کشور محسوب شود، در ادامه البته با شکوفایی طرحی که موفقیت آن حتی برای مسئولان دور از ذهن بود، حمایت‌ها نیز شنیده شد و استاندار اردبیل بارها مجموعه اقامتی خمس را الگوی موفق برای مشارکت بخش خصوصی در حوزه گردشگری عنوان کرد.
از غارت آذوقه‌ها تا احداث تونل‌های زیرزمینی
خمس روستای رازآلودی است. می‌توان اسرار مگوی آن را در سکوت و تحرک زندگی‌اش تواما دید و لمس کرد.
هر چند برخی محققان می‌گویند قدمت این روستا متجاوز از ۳۰۰ سال نیست ولی یکی از بانوان کهنسال روستا قدمت آن را بیش از هزار سال عنوان می کند.
فهیمه نادری با بیان اینکه این روستا آنقدر قدیمی است که ما از ابا و اجدادمان در مورد آن شنیده‌ایم، برای اثبات ادعای خود به نامگذاری آن اشاره کرد و گفت قبلاً روستا متشکل از پنج روستای دیگر بود و به همین دلیل نام خمس به خود گرفت.
وی افزود: یکی از این روستاها «ارمنی لر» نام داشت و محل سکونت ارمنی‌ها بود و با این وجود امروز جز تپه پشته‌ای از آن باقی نمانده است.
در عین حال یکی از ساکنان این روستا نیز معتقد است در زمانی که پنج روستا در مجاور هم سکونت داشتند، روستاییان برای دفاع خود از تجاوز راهزنان تونل‌های زیرزمینی حفر کرده‌اند.
علاوه بر این رئوف صاحب هتلی در این منطقه که خود شاهد حفاری یکی از منازل قدیمی بوده، گفت: این تونل‌ها به طول ۵۰۰ متر و ارتفاع سه متر برآورد شد و به احتمال زیاد برای دفاع احداث شده است.
وی معتقد است این منطقه سردسیر است و حتی تا خرداد ماه پوشیده از برف است؛ تا جایی که تمام تلاش روستاییان تأمین مایحتاج زندگی در زمستان و تابستان به ویژه زمستان است.
رئوف افزود: این ضرب‌المثل که «بشکند پایی که در زمستان راه برود و کور شود چشمی که در تابستان بخوابد» گواه تلاش جان‌فرسای مردم ساکن در این روستا برای دست‌وپنجه نرم کردن با سختی زمستان است.
وی بر اساس مطالعاتی که از منطقه داشته است، تأکید دارد که تونل‌های زیرزمینی که هم‌اکنون دفن شده‌اند با هدف دفاع از آذوقه و دفاع از روستا حفر شده‌اند.
در عین حال معاون سرمایه‌گذاری میراث فرهنگی استان اردبیل معتقد است احتمال حفر تونل برای دفاع اندک است؛ چرا که این منطقه کوهستانی است و تونل‌ها به عنوان آغل حفر می‌شد و روی آن ساختمان و منزل مسکونی احداث می‌کردند تا از گرمای آن استفاده شود.
عسگر سنگی گفت: تونل‌های دفاعی در شهرهای نظامی و بیشتر در مکان‌هایی که زمین‌های کشاورزی بزرگ دارند و دیوارهای دفاعی دارند، احداث می‌شود و با این وجود احتمال حفر تونل با هدف دفاع دور از ذهن به نظر می‌رسد.
وی در پاسخ به این سؤال که چرا تاکنون معمای تونل‌های زیرزمینی این روستا توسط میراث فرهنگی استان روشن نشده است، اضافه کرد: ابتدا باید این اظهارات ثبت شود و بعد برای خود ردیف اعتبار و پژوهش دریافت کند و مورد مطالعه قرار گیرد.
به گفته سنگی اظهارات مشابهی در «فولاد قویی سی» بیله سوار مطرح بود که بعد از آغاز مطالعه اول متأسفانه مردم محلی اجازه حفاری زمین شخصی و پیدا کردن دهانه تونل را ندادند.
ردپای «دلمن» در روستای خمس
نه تنها تونل‌های زیرزمینی خمس هنوز در هاله‌ای از ابهام است، بلکه در محوطه پیرامون روستا نمونه‌هایی از گورهای باستانی عهد برنز هنوز در مجاورت نور خورشید به حال خود رها شده است.
یکی از ساکنان منطقه که بارها از گورها بازدید کرده از سرقت‌های متعدد آثار باستانی پنهان در زیر تخته‌سنگ‌های درشت می‌گوید و تأکید دارد میراث فرهنگی باید در این خصوص اقدامی داشته باشد.
دلمن ها که ابنیه‌ها و گورهای ابتدایی است که با تخته‌سنگ‌های بزرگ و بدون استفاده از ملات ساخته می‌شدند و تحت عنوان عمومی دولمن یا دلمن از آنها نام برده می‌شود .
دلمنها در دو گروه بزرگ و کوچک قرار می‌گیرند که دسته بزرگ مسکن اولیه شبیه به غار است و دسته کوچک به عنوان مقبره استفاده می‌شده است .
در کاوش‌های باستان‌شناسی دلمن های بزرگ گاهی تا شش متر طول، دو متر عرض و دو متر ارتفاع داشته و در داخل دلمن های کوچک اسکلت‌های انسان به همراه وسایل زندگی و ابزار جنگی کشف شده است .
پیش از این در گزارشی تحت عنوان «"دلمن" گورهای باستانی عهد برنز/سنگ افراشته های نمین در گمنامی» گوشه‌ای از آخرین یادگارهای دلمن ها در شهرستان نمین را معرفی کرده است.
گستره گورهای باستانی از مرکز استان تا جنوب استان نشان می‌دهد، بیش از آنچه مسئولان تصور می‌کنند، مطالعات باستان‌شناسی در این منطقه ضروری است.
معاون میراث فرهنگی استان اردبیل در خصوص نحوه نگه‌داری از دلمن ها و اینکه به محل بازدید تبدیل شود، نظر مغایری دارد.
سنگی در این خصوص گفت هر چند می‌توان دور گورهای باستانی با صرف هزینه حصار کشید اما بهتر است ماکت آن در روستا اجرا شده و یک تابلوی معرفی نصب شود که به عنوان مثال مشابه واقعی در چند صد متر بالاتر است.
وی معتقد است بیش از اینکه گورهای باستانی مانند دلمن بتواند به اقتصاد گردشگری کمک کند، فکر و ایده های ناب می‌تواند موجب خلق ثروت شود.
وقتی قاجاریه روستای خمس را کشف کرد
مواریث باستانی خمس به جاذبه های تاریخی آن گره خورده است. اثر فرهنگی تاریخی مسجد علیا(حاج عبدالغنی رزاقی خمسی) متعلق به دوران قاجار یکی از زیباترین معماری‌هایی است که دور از چشم میراث فرهنگی نیز نماند و به شماره ۲۷۶۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
مسجدی که صدای اذان آن به وقت ظهر با نوای حزن‌انگیز مؤذن جوان روستا حال و هوای روستا را دگرگون می‌کند.
به گفته یکی از ساکنان روستا در اصلی و پنجره های این روستا جهت تعمیر و مرمت نزدیک به ۱۰ سال است از روستا خارج شده و با این وجود فعلاً به محل اصلی باز گردانده نشده است.
یک گردشگر ساکن اصفهان گفت: ما مسجد جامع داریم اما بنای صمیمی و دلنشین این مسجد به واقع روح آدمی را آرام می‌کند.
محمد علی رستگار معتقد است زیبایی بنای این مسجد دور از چشم مانده و وارد حیات و ساختمان آن که می‌شوی روح آدم به لرزه در می‌آید.
وی افزود: به حدی بنای مسجد صمیمی و زیبا احداث شده است، که آدمی می‌خواهد ساعت‌ها در داخل آن بنشیند و دعا کند.
اظهارات این گردشگر شاید همان کارکرد اصلی مسجد باشد که می‌تواند انسان را به عبادت ترغیب کرده و در سکون و سکوت توجهش را به خالق جلب کند.
آنچه قابل‌توجه است اهالی روستای خمس در تهران ۱۰ مسجد دارند که در بیشتر مواقع هیئت‌امنا هزینه‌هایی را از خمسی های مهاجر جمع‌آوری کرده و صرف عمران روستا می‌کنند.
ای آسمان «قارقارا» را دریاب
در جای جای روستا خانه های متروکه و به حال خود رها شده حتی در تابستان که هوای روستا مطبوع است مشاهده می‌شود. خانه‌هایی با معماری به واقع تکان دهنده که نشان می‌دهد خمس روستایی نیست که به سادگی از چشم تیز بین دور بماند.
مردم خون گرم و مهمان‌پذیر روستا عقاید دینی و باورهای عمیق، رسوم و سنن را همه ساله به صورت کامل اجرا می‌کنند. این رسوم حتی زمانی که سنگ‌فرش های طرح هادی نیز شکل ظاهری روستا را تغییر داد، تغییر نکرده است.
نادری بانوی کهنسال روستا وقتی حیرت گردشگران از درخت چنار ۲۰ متری که بالای آن نوارهای رنگی به پرواز درآمده، مشاهده کرد، به رسم دیرینه قارقارا اشاره کرد و گفت: سه روز قبل از ماه محرم این درخت عوض شده و درخت چنار دیگری جای آن کاشته می‌شود.
وی افزود: در واقع هر کسی نیتی دارد و یا می‌خواهد عهده‌دار درخت شود، اعلام می‌کند و از حیات خانه خود چناری را از دل خاک بیرون کشیده و در این قسمت روستا می‌کارد.
نادری پارچه های رنگی که با رشد درخت در طول یک سال به آسمان می‌رسد را نذر مردم محل دانست و افزود: درخت قبلی به فروش می‌رسد و این درخت را هیچ کس حق ندارد قطع کند.
قارقارا فرستادن آرزوها به آسمان است. از هر کجای روستا این درخت دیده می‌شود و مردم روستا در عزاداری ماه محرم با احترام و تقدس با درخت آرزوها برخورد می‌کنند.
آلمانی‌ها متحیر مناظر خمس
درست در مجاورت فعالیت سه معدن برداشت شن و ماسه که البته مجوز دارند اما به دغدغه اهالی روستا تبدیل شده‌اند، مرکز اقامتی پرنیان تمام احوالات روستا را متحول کرد.
فردی که دورا دور تعاریف زیبایی های سحرانگیز طبیعت روستا را شنیده است، در مزایده‌ای مدرسه متروکه روستا را به قیمت ۱۲۰ میلیون ریال خریداری می‌کند.
این فرد به نام رئوف که اکنون هتلی را در این منطقه احداث کرده است در جریان بازدید خبرنگاران از این روستای نمونه گردشگری می گوید: در ابتدا قصد نداشتم مجموعه رفاهی بسازم و بیشتر برای احداث ویلا برای استفاده شخصی این مدرسه را خریدم.
وی افزود: در ادامه وقتی جاذبه های روستا را لمس کردم در فاز اول ۱۴ اتاق اقامتی در محل مدرسه ساختیم .
این مدیر هتل نه تنها بعد از احداث هتل تعدادی از جوانان روستا را مشغول به کار کرده، بلکه روستاییان را برای ایجاد ویلا و محل اقامت تشویق کرده است. تا جایی که با حمایت روستاییان یک باغ برای شب‌نشینی و فروش محصولات داروهای گیاهی و مجموعه اقامتی دیگری به عنوان فضای اقامتی غیر هتلی راه‌اندازی شده است.
آوازه اقدامات رئوف بیش از آنکه به گوش اردبیلی‌ها برسد گردشگران تهران، تبریز، اصفهان و رشت و حتی گردشگران خارجی را به خمس کشاند.
وقتی دریا و دریاچه، کوه و جنگل در خدمت خمس است
جمعه‌بازار خمس هم حال و هوای دیگری دارد. روستاییان با کودکان خود راهی بازار می‌شوند، تا از کفش و لباس گرفته تا وسایل دکوری خانه، مواد غذایی و بهداشتی و پارچه و ظروف تهیه کنند.
وجود هتل پرنیان اقتصاد روستا را متحول ساخته و به گفته معاون سرمایه‌گذاری میراث فرهنگی استان از بین ۳۷ روستای هدف گردشگری خلخال جزو روستاهای موفق محسوب می‌شود.
دستگاه های اجرایی بعد از اینکه خوش‌قلبی و تلاش مدیر هتل را می‌بینند، آستین بالا می‌زنند.
با هماهنگی بنیاد مسکن روی رودخانه وسط روستا پلی احداث می‌شود. گازرسانی که می‌توانست تا سال ۹۶ طول بکشد تا سال ۹۲ اجرا می‌شود، هر چند کمبود برق هنوز دغدغه روستا است.
جاذبه‌های کم‌نظیر روستا از جمله فاصله هفت کیلومتری تا آب سرد ازناو و آب گرم کوثر، فاصله ۶۸ کیلومتری تا دریا و مجاورت با دریاچه، مجاورت با کوهستان و جنگل‌ها و آبشار ازناو و نزدیکی با زیست‌بوم عقاب طلایی یکی از گونه‌های دیدنی و در معرض آسیب پرندگان خمس را به گنجی تبدیل کرده است، که همت خیرخواهانه آن را متحول ساخت.
امروز بهداشت روستا، توسعه طرح هادی، حفاظت از مواریث باستانی و اشیا قدیمی، رسیدگی به وضعیت مسجد قدیمی، بهسازی خانه‌های قدیمی کاهگلی و کمک به روستاییان برای ایجاد مشاغل مرتبط با گردشگری و صنایع دستی بومی نیازمندی های خمس است.
روستایی که زیبایی آن بکر است و بکر بودن آن برابر با آرامش از دست رفته انسان در زندگی ماشینی است.
دیدگاه تان را بنویسید