فقر مطلق در ایران چه تغییری کرد؟

مرکز آمار داده‌های مربوط به درصد جمعیتی را که درآمد روزانه زیر 2 دلار دارند از کل جمعیت کشور را مشخص کرده است. بانک جهانی میانگین خط فقر در جهان در سال 2022 را برابر با 2.15 دلار تعیین کرده است. بنابراین این شاخص می‌تواند درصدی از جمعیت کشور را نشان دهد که از نظر شاخص‌های جهانی زیر خط فقر زندگی می‌کنند. در سال 1401 از کل جمعیت کشور 0.41 درصد جمعیت با درآمد زیر 2 دلار زندگی می‌کرده‌اند. در این سال جمعیت کشور برابر با 84 میلیون و 700 هزار نفر بوده است. بنابراین تعداد افرادی که زیر خط فقر مطلق زندگی می‌کرده‌اند برابر با 347 هزار و 270 نفر بوده است.

 بررسی‌ها نشان می‌دهد درصد جمعیتی که با درآمد کمتر از 2 دلار در روز زندگی می‌کرده‌اند، از سال‌های 1384 تا 1391 کاهش، از سال‌های 1391 تا 1399 افزایش و پس از آن تا سال 1401 کاهش یافته است. در این گزارش روند تغییرات درصد جمعیت زیر خط جهانی فقر مطلق در ایران بررسی شده است.

خط فقر مطلق در جهان: 2.15 دلار در روز

 خط فقر با تخمین هزینه کل نیازهای ضروری یک سال برای متوسط بزرگسالان محاسبه می‌شود. این نیازها شامل نیازهای اساسی مانند تغذیه، مسکن، دسترسی به آب و بهداشت و درمان مناسب است. در این میان هزینه مسکن معمولاً بیشترین نسبت این برآورد را تشکیل می‌دهد، بنابراین کارشناسان شاخص های هزینه مسکن را به عنوان عامل اثرگذار اصلی بر خط فقر در نظر می‌گیرند. بانک جهانی این حد را در سال 2022 بر حسب برابری قدرت خرید کشورها برابر با 2.15 دلار در روز تعیین کرد. بنابراین افرادی که هزینه‌ای کمتر از این مقدار در یک روز دارند در فقر مطلق به سر برده و به عبارتی نمی‌توانند منابع کافی برای تامین نیازهای اولیه زندگی خود را تامین کنند. البته باید توجه داشت که این عدد یک معیار متوسط جهانی است و فقر درون کشورهای توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته با ارقام مختلفی تعریف می‌شود.

 مرکز آمار ایران بر اساس داده‌های هزینه و بودجه خانوار درصد جمعیت کشور را که در روز 2 دلار یا کمتر در زندگی خود خرج می‌کنند، از سال 1384 تا 1401 مشخص کرده است که می‌توان آن را با اغماض برابر با خط جهانی فقر در نظر گرفت. این داده‌ها نشان می‌دهد از سال‌های 1384 تا 1391 سهم جمعیت زیر حد مطلق فقر جهانی کاهش یافته است.

سال‌های 1391 – 1384: یارانه‌های نقدی و کاهش جمعیت زیر خط فقر مطلق

 در سال 1384 از کل جمعیت کشور 0.76 درصد برابر با 527 هزار نفر زیر خط جهانی فقر مطلق بوده‌اند. در چهار سال بعد این سهم در کل روندی صعودی داشت به طوری که در سال 1388 به حداکثر مقدار آن در 18 سال اخیر رسید و در این سال 0.94 درصد از جمعیت کشور برابر با 688 هزار نفر زیر فقر مطلق قرار گرفتند.

 اما با روی کار آمدن دولت دهم، این دولت پرداخت یارانه‌های نقدی را به عنوان یکی از مهم‌ترین برنامه‌ها در دستور کار خود قرار داد. پرداخت یارانه 45 هزار و 500 تومانی از پایان پاییز سال 1389 در ابتدا بر معیشت روزانه دهک‌های پایین درآمدی تاثیر چشم‌گیری گذاشت به طوری که درصد جمعیت زیر خط فقر مطلق از 0.68 درصد در سال 1389 به 0.3 درصد در سال 1390 رسید. این کاهش در سال 1391 نیز ادامه یافت و سهم جمعیت زیر حد فقر جهانی به 0.08 درصد رسید و در این سال 60 هزار نفر زیر خط مطلق فقر قرار گرفتند. البته این عدد برای سال‌ 1391 کمی جای سوال دارد، زیرا با گذشت مدتی از پرداخت ماهانه یارانه نقدی، تورم و نرخ ارز به مقدار قابل توجهی افزایش یافت و اثر یارانه‌های نقدی در تامین نیازهای اصلی خانوار کم شد.

 اما تعداد افراد زیر حد فقر مطلق در کشور از سال 1392 تا سال 1399 مجددا افزایش یافت.