برنامه نود چگونه شكل گرفت؟

تابناک: اين نخستين گفت وگو با عادل فردوسي‌پور درباره برنامه موفق نـود است كه يازده سال پيش انجام دادم و در ماهنامه فیلم چاپ شد. شاید آن سال خود فردوسی پور هم پیش بینی نمی کرد برنامه اش دوازده سال ادامه پیدا کند و به یکی از برنامه های پرطرفدار تاریخ تلویزیون تبدیل شود. تا پيش از برنامه نـود، فوتبال ايران به اين شكل جدي و تحليلي در برنامه‌هاي تلويزيوني ارزيابي نشده بود؛ هرچند مسابقه‌ها پخش مي‌شد و در برنامه‌هاي گوناگون، گفت‌وگوهايي هم صورت مي‌گرفت. نـود برنامه جذابي است كه با دعوت از داوران با سابقه، داوري در فوتبال ايران را نيز بررسي و نقد مي‌كند؛ كاري كه نه تنها باعث شده داوران در كار خود دقت و وسواس بيشتري به خرج دهند، بلكه بینندگان را نيز با قوانين فوتبال بيشتر آشنا كرده است. نود به دليل وجه آموزشي‌اش، آگاهي رساني، زنده بودن برنامه و البته اجراي بسيار گرم و مسلط عادل فردوسي‌پور ـ كه ثابت كرد تنها گزارشگر توانايي نيست ـ علاقه‌مندان فوتبال را تا پاسي از شب، مانند يك بازي حساس تا دقيقه نـود و گاهي هم وقت اضافه با خود مي‌برد. برنامه نود چگونه شكل گرفت؟ ايده اوليـه پيش از ليگ سـال گذشته شكل گرفت كه چند نوار از برنامـه‌اي بـه ‌نـام مسـابـقـه روز (Mach of the Day) توسط يكي از همكارانم به دستم رسيد. در اين برنامه، با حضور يك مجري و دو كارشناس، شنبه شب‌ها كه ليگ برتر فوتبال انگلستان برگزار مي‌شود، چند بازي تحليل مي‌شد. البته اين برنامه به داوري نمي‌پرداخت. ضمناً اين حقيقت كه از ميان بازي‌هاي ليگ، بيشتر بازي‌هاي استقلال و پرسپوليس ديده مي‌شد و بقيه بازي‌ها هم اگر پخش مي‌شد در كم‌بيننده ترين ساعت‌ها بود، انگيزه ديگري براي ساخت اين برنامه بود. درباره اين بازي‌ها فقط در روزنامه‌ها مي‌خوانديم كه گل‌هاي اين تيم يا آن تيم را چه كسي زده است. پس تصميم ‌گرفتيم صحنه‌هاي مهم و گل‌هاي همه بازي‌هاي ليگ را در مجموعه‌اي مثلاً نـود دقيقه‌اي بررسي كنيم. به مسأله‌ داوري هم خيلي علاقه‌مند بودم و برنامه اين گونه شكل گرفت. البته به هنگام آغاز برنامه؛ مدير گروه آقاي هاشم رضايت بودند و به همراه آقاي صافي، مدير شبكه حمايت‌هاي بسياري كردند. پس از آقاي رضايت، از سوي آقاي محمود الله‌وردي به عنوان مدير گروه نيز حمايت فراواني شد و سپس آقاي زماني هم كمك‌هاي بسياري کردند. دوست داشتم برنامه نـود بتواند راحت انتقاد كند، با صراحت بگويد، فلان بازيكن بد بازي كرد يا ديگري خوب بازي كرد و ... در برنامه‌هاي ديگر مثلاً مي‌گفتند برخی از داوران يا بازيكنان ضعيف كار كردند، ولي مي‌خواستم در اين برنامه درباره اين مسائل خيلي شفاف صحبت كنيم. البته در همين برنامه هم عده‌اي به دلايلي از كسي نام نمي‌برند و راحت انتقاد و بحث نمي‌كنند يا در داوري با يكديگر تعارف مي‌كنند. حتي بعضي از ميهمان هاي برنامه، گاه خطاهاي فاحش و روشن داور را ناديده مي‌گيرند يا بر آن صحه مي‌گذارند. برای همین تلاش داريم از اين گروه كارشناسان كمتر دعوت كنيم. از همان اول هم نمي‌خواستيم نـود برنامه‌اي صرفاً آموزشي باشد كه متلاً سيستم‌هاي فوتبال را در قالب يك برنامه آموزشي مستقيم ارایه دهد. البته بخشي هم داشته‌ايم كه آقاي چراغپور، تخته سياه آورد و درباره فوتبال صحبت كرد و اتفاقاً از آن‌جا كه مدت آن نزدیک ده ‌دقيقه بيشتر نبود، بسيار مؤثر هم واقع شد. حجم آموزش مستقيم در چنين برنامه‌اي نبايد بيش از اين باشد. به هر حال نـود براي بيننده‌اي كه چيز زيادي از فوتبال نمي‌داند، مي تواند آموزشي باشد، ولي شايد به بيننده‌هاي حرفه‌اي چيزي ياد ندهد. البته سخنان كارشناسان واقعاً براي خود من كه آموزنده است و از طرفي فكر مي‌كنم نود در زمينه داوري خيلي مفيد بوده و خيلي‌ها را با قوانين داوري آشنا كرده است، به ویژه كه خيلي‌ها حتي قوانين مربوط به آفسايد و خطا را هم نمي‌ دانستند. مردم مي‌گويند كه اين برنامه، دانش آن‌ها را در زمينه داوري گسترش داده است. آيا بازتاب برنامه را در استاديوم و در ميان بینندگان هم ديده‌ايد؟ البته هنوز هم برخي تماشاگران، اگر داور نظري خلاف ميل آن‌ها بدهد، اعتراض مي‌كنند. اگر ده سال هم برنامه نود پخش بشود، گمان نمي‌كنم بتوان اين فرهنگ نادرستی را كه متأسفانه جا افتاده، اصلاح كرد، ولي مثلاً در مورد آفسايد، واين‌كه هر توپي كه در محوطه جريمه به دست برخورد كند، پنالتي نيست، اعتراض‌ها كمتر شده است. نـود چه تأثيري در داوري‌ها داشتـه است؟ هم تأثير مثبت و هم تأثير منفي. تأثير مثبتش اين بوده كه تا كنون به‌ جز ناظر بازي كه به داور امتياز مي‌داد، هيچ كس كار او را زير ذره‌بين نمي‌گذاشت، ولي حالا حواس خود را بيشتر جمع مي‌كنند تا با دقت قضاوت كننـد، اما نكته منفي كه خود داوران مي‌گوينـد، اين است كه اضطراب حاصل از وجود ذره‌بيني به نام نـود در برخي داوران، به اندازه‌اي است كه نمي‌توانند با آسودگي و به درستي بازي‌ها را قضاوت كننـد. مي‌گوينـد اين اضطراب حتي از دلهره يك بازي حساس هم بيشتر است! البته فكر مي‌كنم اين احساس در دراز مدت، جاي خودش را به قضاوت‌هاي خوب و دقيق بدهد. يكي ديگر از نكته‌هاي مثبت بررسي داوري‌ها هم اين بوده، پیشتر که همه بازي‌ها دقيقاً ديده نمي‌شد، خيلي از تيم‌ها باخت خود را گردن داور مي‌انداختند و حتي اگر داور خوب هم قضاوت كرده بود، برخي مسائل مبهم باقي مي‌ماند، ولي حالا ديگر اين‌ گونه نيست. بررسي كيفيت داوري در بازي‌هاي خارجي را كه مي‌تواند خيلي آموزنده باشد در برنامه نمي‌گنجانيد؟ فعلاً موضوع اين برنامه فوتبال ايران است. البته وقتي جام ملت‌هاي اروپا در جريان بود، اين فكر به ذهنم رسيد، ولي تراكم بازي‌هاي ليگ، فرصت پرداختن به اين موضوع را نداد؛ با اين‌كه خودم به اين موضوع علاقه‌مند هستم. گاه به هنگام پخش تصاوير مربوط به داوري، هنوز بحث درباره صحنه‌اي تمام نشـده، صحنه بعدي مي‌آيد و شمـا اصرار مي‌كنيد كه صحنه جديد بررسي شود. در اين ‌باره نمي‌توان كاري انجام داد؟ مثلاً تصوير را نگه داشت يا تكرار كرد؟ اين يكي از مشكلات ماست. هر تصوير را چندبار تكرار مي‌كنيم و به كارشناس هم مي‌گوييم صحبت‌هايش را طوري تنظيم كنـد كه تا پخش تصوير جديد، صحبت درباره صحنه قبل تمام شده باشد، اما اين مشكل همچنان هست و براي كارگردان پخش مشكل درست مي‌كند؛ البته ايشان همكاري خوبي با برنامه دارد و گاه اين صحنه‌ها را تكرار هم مي‌كند. بازي‌هاي قديمي را نيز مي‌توان بنا به روال خاص و منطقي در برنامه نمايش داد و حتي با مرور آن‌ها، سير و روند موضوع خاصي در فوتبال ايران را بررسي كرد؛ مثلاً مسألـه حضور مربي خارجي، افزون بر اينكه كيفيت برخی از اين بازي‌هاي قديمي هم خيلي پايين است. اگر اين كار امكان داشت، خيلي هم خوب بود، ولي متأسفانه ما نوار همه بازي‌ها را در آرشيو نداريم. البته می خواهیم بازي‌هاي پرسپوليس و استقلال در دهه 1360 را به شكل منظمي پخش كنيم. دليل نامطلوب بودن تصوير برخي بازي‌ها هم كيفيت پايين‌ نوارهاست و بعضي هم موقع تبديل كيفيت خود را از دست مي‌دهند. بررسي‌ موضوع‌هاي خاص، به شكل مورد نظر شمـا، هم وقتي مي‌توانـد ممكن باشـد كه در ليگ بازي نيست و زمـان كافي داريم. البته تا کنون هم در مورد مسائل خاصي مثل انتقال بازيكن به خارج و مسائـل باشگاه‌داري و ... برنامه‌هايي داشته‌ايـم. زمـان برنامه را نمي‌توان بيشتـر كـرد؟ حتي گاهـي بخشـي را ناتمام رهـا كرده‌ايد، و وقت‌هاي اضافه را نگرفتـه‌ايـد؟ وقت‌هاي اضافه را هم گرفته‌ايم و برنامه هميشه نود دقيقه نبوده است. در برنامه‌اي كه آقاي طالبي حضور داشت، نزدیک 25 دقيقه به زمـان برنامه اضافه كرديم. اگـر هم بحثي ناتمام مانده مثلاً به اين دليل بوده كه با كسي تماس گرفته‌ايم و صحبتش را جمع‌و‌جـور و موجـز بيان نكرده و زمـان زيادي گرفته است. هرچه هم به ساعتم نگاه كرده‌ام فايده‌اي نداشتـه! هرچند برنامه زنده است، از پیش همه‌ چيز را تنظيم كرده‌ايم. فقط گاهي مسائل ناخواسته‌اي پيش مي‌آيد و ضمناً زمان ما حتي با احتساب وقت اضافه هم محدود است. سعي كرده‌ايم اگر بحثي ناتمام مانده، در برنامه بعدي، حتي با كارشناسي ديگر، آن را به سرانجام برسانيـم. چـرا از نويسندگـان مطبوعات ورزشي كمتر استفاده كرده‌ايـد؟ شايد فرصت پيش نيامده. البته فكر مي‌كنم مردم بيشتر دوست دارند مسائل فوتبال را از زبان فوتباليست‌ها و مربيـان بشنونـد، چون با آنهـا بهتر ارتباط برقرار مي‌كننـد. به هر حال، قطعـاً دعوت از نويسندگـان ورزشي بايد بيش از اين باشـد. کارشناسـان برنامه را بر چه اساسـي انتخاب مي‌كنيـد؟ تلاش داريم از كساني دعوت كنيم كه ترجيحاً عملكرد مشخصي در فوتبال دارند، يعني در چند سال اخير، به عنوان بازيكن يا مربي، در فوتبال حضور داشته‌اند و ضمناً به لحاظ اخلاقي هم ویژگی های مثبتي داشته‌اند. گاهي با شخصي تماس مي‌گيريد، ولي تماس برقرار نمي‌شود. آيا نمي‌توان از قبل قضيه را هماهنگ كـرد؟ بعضي مسائل واقعاً در دقيقه نود اتفاق مي‌افتـد، اما معمولاً هماهنگي انجام مي‌شود. مثلاً در مورد برخی از داوران، با اين‌كه بعد از ظهر همان روز با آنها هماهنگ كرده‌ايم، ولي شب تلفن را جواب نمي‌دهند. كلاً احسـاس مي‌كنم به تازگی به آن‌هـا توصيـه شـده با نـود صحبـت نكننـد. آيا تا كنون با كارگردان‌هايي كه مسابقه‌هاي فوتبال را پوشش مي‌دهند، جلسه‌اي داشته‌ايـد در اين ‌باره كه مثلاً دوربين‌ را جاي خاصي بگذارند يا تعداد دوربين‌ها بيشتر شـود؛ يعني با آن‌ها هماهنگ‌تر باشيـد؟ نه، صحبتي نبوده، اما مكان‌هايي كه مي‌توان دوربين را در آن‌هـا مستقر كرد، محدود است، وگرنـه خودشـان هم خيلي دوست دارند كه مثلاً دوربيني از زاويـه سرپاييـن، خط آفسايـد را بگيـرد. براي اينكـه برنامه به ورطه تكـرار نيفتد چه فكـري كرده‌ايـد؟ همه سعي‌ام اين بوده كه برنامه يكنواخت نشود. مثلاً امسـال نمايش بازي‌هاي قديمي را در برنامه گنجانديم كه بسيـار هم از آن استقبال شد. با اين‌كه بخش چشمگیري از مخاطبان اين برنامه دانش‌آموزان و دانشجويـان هستنـد، ولي برنامه خيلي دير پخش مي‌شود... خيلي دوست دارم برنامه ساعت نه يا ده شب پخش شود، ولي اين ديگر دست ما نيست، چون برنامه ريزي را شبكه انجام مي‌دهد و برنامه طنز بايد مثل هميشه ساعت ده تا يازده پخش شود. نمي‌توان ساعت پخش اين برنامه را شنبه‌ها به ‌خاطر نـود تغيير داد. ضمـن اينكـه بنا بر برنامه، گزارش ورزشي هم پس از ساعت يازده پخش مي‌شود. صحبت و انتقادهاي رودر رو كه چند بار ميان دست‌اندركاران و صاحب‌نظران اتفاق افتاده، مي‌تواند به بررسي كاملتر مسائل فوتبال كمك كنـد و در ضمن برنامه هم جذاب‌تر مي‌شـود. اين نوع گفت وگوها جذاب و خوب است، به شرط آنكه به جنجال كشيده نشود و در صورت بروز جنجال تا سه ‌چهار هفته تلاش مي‌كنم محتاط‌ تر باشم. البته برنامه زنده است و گاهي كنترل از دست مجري خارج مي‌شود، ولي كارشناس، هر كه باشد، نبايد از حدي فراتر برود. تنش‌ها هميشه ناخواسته به وجود آمده؛ مثلاً هيچ‌گاه فكر نمي‌كردم مكالمه آقايان عابديني و باغميشه به تنش كشيده شود، اما اين اتفاق افتاد و درسي شد تا ديگر مربي و مدير را در مقابل بازيكن قرار ندهيم. خوب نيست برخي حرمت‌ها شكسته شود. البته به اين هم معتقدم كه همين بازيكنان، باشگاه‌ها را به وجود مي‌آورند. عده‌اي مي‌گويند نـود به فدراسيـون فوتبال در برنامه‌ريزي هايش خط مي‌دهـد! اين‌ها فقط شايعه است و ما هيچ ارتباطي با فدراسيون فوتبال نداشته‌ايم و نداريم؛ البته گویا، تأثيرگذاري اين برنامه موفق موجب ايجاد شايعه‌ها شده است. منبع: سینما امروز