ماجرای پخش اعلامیه‌های امام (ره) در هیات‌های مذهبی

خبرگزاری تسنیم: در آستانه چهل سالگی پیروزی انقلاب اسلامی، آنچه که ضرورت بررسی و تبیین آن بیش از پیش احساس می‌شود، عوامل موثر در پیروزی این خیزش بزرگ است. شکی نیست که در جامعه‌ای که بنیان‌های آن بر باور‌ها و آموزه‌های دینی استوار است، هیات‌های مذهبی عملکرد و رسالتی فراتر از نقش صرفاً مذهبی می‌یابند. یدالله بهتاش مداح پیشکسوت کشورمان در گفتگو با تسنیم از نقش هیات‌های مذهبی در شکل‌گیری انقلاب و تداوم آن در چهل سال گذشته سخن می‌گوید.

هیات‌ها در جریان انقلاب، نقش رسانه‌ای و اطلاع‌رسانی داشتند

* جناب آقای بهتاش، این باور وجود دارد که انقلاب اسلامی، خاستگاهی دینی داشت و بی‌شک محافل مذهبی، مساجد، تکایا و حسینیه‌ها عناصر موثری در جریان پیروزی انقلاب اسلامی قلمداد می‌شدند. به عنوان سوال اول آیا می‌توان گفت که انقلاب ایران ریشه در هیئت‌های مذهبی دارد؟

در جریان پیروزی انقلاب اسلامی، هیات‌ها نقش رسانه‌ای و اطلاع‌رسانی داشتند. در دورانی که رسانه‌ها اعم از رادیو، تلویزیون، روزنامه و ... در اختیار رژیم پهلوی بود، واقعاً مداحان و هیات‌های مذهبی کار رسانه‌ای می‌کردند. اعلامیه‌ها به‌صورت پنهانی در هیات‌ها پخش می‌شد. پیش از انقلاب، تحول اساسی در حوزه شعر، شاعری و وعظ بوجود آمد. پیش از آن فقط مصائب اهل‌بیت (ع) در جلسات مطرح می‌شد، امّا در مقاطعی به تبیین خیانت‌ها و ظلم‌های رژیم پهلوی پرداخته شد. شعرا می‌آمدند و متناسب با احوالات آن موقع، اشعاری را با استفاده از فن‌های ادبی و با الفاظ مشترک بر علیه رژیم پهلوی می‌سرودند، مثلاً از نام یزید برای حاکم خائن بکار می‌بردند و منظورشان را با استفاده از الفاظ به شاه پهلوی نسبت می‌دادند.

من به یاد دارم در آن دوران در محله مجیدیه تهران سکونت داشتیم، محله مجیدیه مسیحی‌نشین بود. شب‌ها به پشت بام‌ها می‌رفتیم و شعار الله‌اکبر می‌گفتیم و سپس به خیابان‌ها می‌آمدیم و راهپیمایی می‌کردیم. از جمله شعار‌هایی که فریاد می‌زدیم این بود. " برادر مسیحی، رهبر ما خمینی (ره) است؛ سلام می‌رساند". آن‌ها نیز می‌آمدند و به ما می‌پیوستند یا درِ خانه خود را باز می‌گذاشتند و انقلابیون را برای خلاصی از دست ماموران رژیم به منازل خود راه می‌دادند. خود این شعار‌ها مردم را همراه و همسو می‌کرد. خاطرم هست، دسته راهپیمایی بزرگی با هدایت شهید مفتح در خیابان سهروردی تشکیل شد و مردم شعار‌گویان در خیابان حرکت می‌کردند، گروهی از عوامل گارد ارتش که در خیابان مستقر شده بودند، با شنیدن این شعر‌ها و شعار‌هایی همچون "برادر ارتشی، چرا برادر کشی؟ " منقلب می‌شدند و گاهاً اشک می‌ریختند. بسیاری از این شعار‌ها در هیات‌ها سروده می‌شد و مداحان بودند که شعار‌ها را بین مردم بلند فریاد می‌زدند و تکرار می‌کردند.

هیات‌ها و مداحان واقعاً در جریان انقلاب تاثیرگذار بودند و پس از انقلاب نیز مساجد و هیات‌ها به پایگاه مردمی تبدیل شدند. همان زمان هم زمزمه‌هایی بوجود آمده بود که پس از پیروزی انقلاب، بساط روضه و اشک برچیده خواهد شد که امام (ره) با درایت و بصیرت خود تاکید داشت تا روضه‌ها باید به سبک قدیم برپا شود. حتی زمانیکه جنگ تحمیلی شروع شد، زمزمه‌هایی از گوشه و کنار به گوش می‌رسید که پول هیات‌ها در جنگ هزینه و برای رزمندگان ارسال شود که حضرت امام (ره) مجدداً فرموده بودند که این مجالس رها نشود. با تاکید رهبر کبیر انقلاب، معلوم می‌شود که این هیات‌ها بودند که جبهه و جنگ را می‌ساخت و همین هیات است که رزمندگان را پشتیبانی می‌کرد. امروز نیز این صحبت‌ها در میان است که پول هیات‌ها را بدهید و جهیزیه درست کنید. باید به منتقدان گفت که کمی انصاف داشته باشید چراکه این کار‌ها مردمی است و همین هیات‌ها هستند که در جریان حمایت از محرومان و تهیه جهیزیه همواره پیش‌قدم هستند.

*اگر بخواهیم عملکرد هیات‌های مذهبی را از حیث کمّی و کیفی با دوران پیش از انقلاب مورد بررسی قرار دهیم. به نظر شما هیات‌های معاصر، نمره قابل قبولی دریافت می‌کنند؟

انصافاً نسبت به گذشته پیشرفت‌های چشم‌گیری داشته‌ایم و روز به روز بهتر هم می‌شویم. شما اگر هیات‌ها را با چهار یا پنج سال گذشته بسنجید، خواهید دید که پیشرفت خوبی داشته اند. حتی برخی از این هیات‌ها که به شورخوانی معروف هستند، تا چند سال گذشته واعظ نداشتند، امّا امروز سخنران و منبری دعوت می‌کنند و از فیض منبر بهره می‌برند.

مداحان بیش از دیگران، احتیاج به موعظه دارند

* با این باور شما، آیا می‌توان امید داشت که از مداحان نسل جوان، کسانی همچون مرحوم علامه، حاج علی آهی و ... ساخت؟

باید خوش‌بین باشیم. راهش این است که جوانان و نسل امروز مداحان، وقتی به شهرت می‌رسند، یادشان باشد که باید همواره موعظه بشوند. پیامبر (ص) با آن عظمت به جبرئیل امین می‌فرمود: "اِذنی" من را موعظه کن. جبرئیل مقامش از پیامبر (ص) پایین‌تر است. جبرئیل وقتی به معراج می‌رود، می‌گوید که من دیگر نمی‌توانم بیایم، امّا پیامبر (ص) می‌گوید، اذنی. یعنی در هر موقعیت اجتماعی و جایگاهی که هستی، گاهی بشین و حرف گوش بده. گاهی در شنیدن اثری است که در سخن‌گفتن نیست. آن‌هایی که به شهرت می‌رسند و در انظار عمومی مطرح می‌شوند باید بدانند بیشتر از گذشته، احتیاج به موعظه دارند، برای آنکه خودشان را بسازند و از کید شیاطین در امان بمانند.

رهبر بزرگوار انقلاب تاکید دارند که مجالس روضه، خالی از موعظه نباشد؛ حالا این موعظه، گاهی به‌عنوان شعر خوب و موثر است و گاهی از طریق حدیث مستند و صحیح بیان می‌شود. هر کسی هم نمی‌تواند حدیث بخواند، علم حدیث‌شناسی می‌خواهد. فرض کنید مداح ما در حضور رهبر انقلاب روضه‌خوانی کند. اگر نتواند حدیث صحیح بخواند، مورد عتاب قرار خواهد گرفت.

* انتقادی که گاهاً متوجه مداحان می‌شود، این است که برخی از آنان درباره برخی مسائل اجتماعی، سیاسی و ... اظهارنظر می‌کنند. آیا حد و مرزی برای ورود آن‌ها به موضوعات و مسائل مختلف وجود دارد؟

اولاً باید بدانیم که برخی از هیات‌های مذهبی، مخاطبانی دارند که حتی آیات عظام و علما نیز ندارند. من چند هفته برای مداحان سازمان بهشت‌زهرا (س) جلسات آموزش داشتم؛ به آن‌ها می‌گفتم شما مستمع و مخاطبانی دارید که مراجع ندارند. خانواده متوفی از خارج و داخل برای دفن عزیزشان به بهشت‌زهرا (س) می‌آیند، بنابراین اگر مداح یک شعر خوب و به‌جا بخواند گاهی یک تحول بزرگی در دل مستمع بوجود می‌آید.

مردم هر حرفی را از هر کسی پذیرش ندارند. حضرت آیت‌الله فلسفی منبر داشت، چند تن از شخصیت‌هاس برتر حکومت هم در جلسه حضور داشتند، ایشان مطلبی را در انتقاد به حکومت مطرح کرد. وقتی از منبر پایین آمد به او گفتند آقای فلسفی یک وقتی محاسن خود را رنگ نکنید چراکه اگر آن‌ها به شما هجمه‌ای وارد نکردند برای این است که شما ریش‌سفید هستید. یک وقتی حرف و سخنی را مداح پیشکسوت و معتمدی می‌زند؛ آن حرف بر دهان ایشان می‌نشیند، یک وقت موعظه‌ای را بزرگتر‌ها بیان می‌کنند که بر اساس سن و مقام و جایگاه اجتماعی شاید مورد پسند مردم باشد، امّا یک وقتی جوان بی‌تجربه‌ای مطلبی را می‌گوید که حتی اگر حرف و سخن خوبی هم که باشد از ایشان نمی‌پذیرند. نکته این است که باید حد و حدود‌ها را بشناسیم.

* ضریب نفوذ مداحان و هیات‌های مذهبی خاصه در بین طیف مذهبی جامعه زیاد است. با توجه به سلوک برخی مداحان قدیمی در گذشته، به نظر شما مداحان امروز کشور باید به چه نکاتی توجه بیشتری داشته باشند؟

اولاً به ما سفارش کرده‌اند، "کُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُمْ... " مردم را به غیر زبانتان دعوت کنید. مردم رفتارتان را می‌بینند. این رفتار را در سیره امام خمینی (ره) مشاهده می‌کنید. امام وقتی به ایران آمد، تاکید داشت همانند مردم عادی از فرودگاه خارج شود. مداحان باید بدانند زمانی از چشم مردم خارج می‌شوند که از دل آن‌ها خارج شده باشند. کار خوب از هر کسی خوب است، امّا از مداحان خوب‌تر است و کار بد از هر کسی بد است و از ما بدتر است. یک کسی در تاریخ است به نام "شقرانی" که می‌گویند در زمان پیامبر‌اکرم (ص) او آزاد شد و مردم به او احترام زیادی می‌گذاشتند، امّا یکی از نوادگان او در دوران امام جعفر صادق (ع) شرب‌خمر می‌کرد. او روزی برای انجام کاری، خدمت امام (ع) آمد و حضرت کارش را انجام داد و سپس خطاب به او فرمود: «ان‌الحسن من کل احد حسنٌ و انّه منک احسن لمکانک منّا، و انّ القبیح من کل احد قبیح و انّه منک اقبح»؛ «اى شقرانى! نیکى از هر شخص نیکو است، ولى از تو که به ما نسبت دارى نیکوتر است، و زشتى از هر کسى زشت است ولى از تو زشت‏‌تر.»