چه کسی اولین اسناد و تاریخ شفاهی انقلاب را جمع آوری کرد؟

خبرگزاری تسنیم: نشست تاریخ زنده ویژه بررسی چهل سال تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس صبح امروز سه شنبه ۱۶ بهمن ۹۷ با حضور حجت الاسلام سعید فخرزاده مدیر دفتر تاریخ شفاهی حوزه هنری، حبیب الله اسماعیلی و مرتضی میردار از مورخان و نویسندگان تاریخ انقلاب در موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس برگزار شد.

در ابتدای این نشست حجت الاسلام و المسلمین فخر زاده در سخنانی تاریخ شفاهی را ابزاری مهم برای انعکاس سال‌های مهم برای مبارزه عنوان کرد و گفت که در فرهنگ دینی معتقدیم که اگر حضرت زینب (س) حوادث و وقایع با عظمت عاشورا در کربلا را روایت نمی‌کرد، این رویداد عظیم در تاریخ گم می‌شد.

وی افزود: اگر رویداد‌های انقلاب اسلامی که در ادامه مسیر عاشورا است، ضبط و روایت نشود با مشکلاتی روبرو خواهد شد.

چه کسی اولین اسناد و تاریخ شفاهی انقلاب را جمع آوری کرد؟

حجت الاسلام فخرزاده در ادامه سخنانش به شکل گیری تاریخ شفاهی ایران در کنار تاریخ نگاری مرسوم، اظهار کرد: افراد زیادی در جریان انقلاب اسلامی دارای خاطرات از وقایع انقلاب و دفاع مقدس داشتند و پس از مدتی از دنیا می‌رفتند و خاطرات را با خود می‌بردند. همچنین شرایط وانقلاب و دفاع مقدس به گونه‌ای بود که امکان جمع آوری این خاطرات در آن زمان کامل نبود.

وی ادامه داد: در دوران مبارزه بسیاری از مبارزین تاکید داشتند که به منظوری جلوگیری از لو رفتن اطلاعات، مطالب را مکتوب نکنند و سعی می‌کردند اسامی را به خاطر نسپرند و اسامی جعلی را بکار برند. همچنین در صحنه‌های دفاع مقدس در ارتش افرادی برای ثبت خاطرات فعالیت داشتند، اما به علت وجود مشکلات این کار انجام نشد و این مسائل دست به دست هم داده بود که این جمع آوری‌ها صورت نگیرد.

مدیر دفتر تاریخ شفاهی حوزه هنری بیان کرد: اولین اتفاق در جمع آوری اسناد و تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی را سید حمید روحانی آغاز کرد. او که در دوران تبعید امام خمین (ره) همراه امام بود، اسناد و اطلاعات پیرامون امام را در نجف جمع می‌کرد. بعد از پیروزی انقلاب و با گسترس این اسناد، امام خمینی (ره) حکمی به آقای روحانی برای این امر دادند. نگاه آقای روحانی در ابتدا ما نگاه اسنادی بود، اما بعدا بر طبق نیاز به حوزه تاریخ شفاهی و انجام مصاحبه اقدام شد.

وی افزود: پس از مدتی حضرت آقا، مرحوم هاشمی رفسنجانی و آقای معادی خواه بنیاد تاریخ برای تدوین تاریخ انقلاب اسلامی و خاطرات شفاهی را تاسیس کردند، اما پس از یک سال از انقلاب همه نیرو‌ها متمرکز در جنگ شدند و از این به بعد ذهن‌ها معطوف به تاریخ دفاع مقدس شد.

حجت الاسلام فخرزاده در ادامه به شکل گیری روند تاریخ شفاهی در دوران دفاع مقدس اشاره و گفت که در دوران دفاع مقدس دو گروه روند تاریخ شفاهی را رقم زدند. یکی تحقیقات جنگ سپاه بود که راویانی در کنار فرماندهان تمام گفتگو‌ها و جلسات را ضبط می‌کردند و تا پایان جنگ ۳۰ هزار ساعت گفتگو ضبط کردند. یک گروهی هم در تبلیغات شکل گرفت که ضبط خاطرات جنگ با نگاه فرهنگی و هنری بود. ابتدا یک کتابچه‌هایی تهیه شده به رزمندگان داده شده بود و در آن سوالاتی برای آن‌ها مطرح شده بود و در آن زمان یک میلیون جلد چاپ و در زمان‌های مختلف بین رزمندگان پخش می‌شد. البته تعداد کمی این دفترچه‌ها برای استفاده و چاپ برگشت. این روند از سال ۶۳ که من مسول خاطرات جنگ شدم تا پایان جنگ داشت. البته اواسط جنگ جهاد سازندگی این روند را آغاز و به این کار اهتمام داشتند.

مدیر دفتر تاریخ شفاهی حوزه هنری عنوان کرد: در ابتدای جنگ خارجی‌ها مانند بی بی سی و هاروارد و دیگر سازمان‌ها و کشور‌ها فعالیت‌های زیادی در ضبط تاریخ شفاهی کردند و با افراد رژیم شاه گفتگو‌هایی انجام و از نگاه خودشان ضبط می‌شد و به دنبال این بودند که پدیده انقلاب اسلامی را بشناسند.

انجام مصاحبه در تاریخ شفاهی بدترین نگاه به این حوزه است

حبیب الله اسماعیلی از مورخان و نویسندگان تاریخ انقلاب نیز در سخنانی با اشاره به اینکه دربعد از انقلاب اسلامی، اقدامات بزرگی در زمینه تاریخ شفاهی انجام شده است، گفت که انجام مصاحبه در تاریخ شفاهی بدتدین نگاهی است که به این موضوع وجود دارد.

وی در ادامه سخنانش گفت که سه دوره متفاوت در موضوع تاریخ وجود دارد، یکی مورخان تاریخی بودند که بنا به وظیفه ذاتی خود دست به تاریخ می‌بردند و تاریخ نگاری می‌کردند. در نیمه قرن ۱۹ یک رویکرد جدیدی به وجود آمد و آن توجه به سند است و از آن به بعد آرشیو و اسنادی شکل گرفت.

اسماعیلی افزود: در دهه ۵۰ میلادی که دوره سوم آن این موضوع است، نیاز به گفتار افراد عادی و شکل گیری تاریخ شفاهی به وجود آمد که این موضوع با اختراع ضبط صوت همزمان می‌شود و تصور می‌شود که تاریخ شفاهی یعنی خاطرات و این نگاه درستی نیست.

این نویسنده عنوان کرد که در این زمینه باید به سمت نهاد‌ها و موضوعات تغییر جهت بدهیم و از کنشگران دور شویم. همچنین در جهان امروز تصویر به کلمه تغییر جهت داده شده و باید تاریخ شفاهی را به صورت تصویری و مستند ارائه دهیم.

مرتضی میردار نیز به عنوان آخرین سخنران این نشست با بیان اینکه ما برای اینکه در زمینه تاریخ شفاهی کار را بهتر انجام دهیم به اسلوب گذشتگان نیاز داریم، گفت که کسی که قرار است برای تاریخ شفاهی کار علمی کند باید تاریخ و جغرافیا و موضوعات مختلف را بداند و با اطلاعات و دانش به سمت موضوع برود تا بتواند بهترین اطلاعات را از افراد بگیرد و به جامعه هدف ارائه کند.