میرکریمی:مهم است اسیرتکرار و برآورده کردن توقع مخاطب نشوید
برنامه این هفته سینمامعیار با نقد و بررسی فیلم «دختر» با حضور رضا میرکریمی، محمدمهدی شیخ‌صرّاف، احمدرضا دانش، مهدی مافی و با اجرای امیرعباس صبّاغ و حامد یامین‌پور برگزار شد.
سرویس فرهنگی فردا؛ میرکریمی در نشست نقد و بررسی فیلم «دختر» در ارتباط با اوضاع اکران فیلم خود بیان داشت: خداراشکر شرایطمان خیلی خوب است و به لحاظ تبلیغاتی هم اوضاع خوبی داریم، رضایتمندی مردم نیز در مجموع خوب است. تنها مشکلمان تعداد سالن‌هاست چراکه فیلم‌های تجاری در اولویتند، امّا همین تعداد هم انبوه استقبال شده است.
وی درباره دغدغه خود در فیلمسازی گفت: خیلی مهم است که اسیر تکرار و برآورده کردن توقع مخاطب خود نشوید، یعنی در عین حال که فیلم می‌سازیم تا مخاطب ببیند فرصت محدودی دارد تا تجربیاتی که دوست دارد و احساس نیاز می‌کند انجام دهد، و در مورد "دختر" هم همینطور است. دنبال قصه‌ای می‌گشتم که سفر کنم، و "دختر" به لحاظ فرم این اجازه را داد و یک موقعیت شبه‌درام هم در پارت اول فیلم بود که باز برایم تجربه جدیدی بود.
او اضافه کرد: وقتی فیلمنامه‌ای را انتخاب می‌کنم فکر می‌کنم حرف امروز است، اگر روبنای قصّه را رابطه یک پدر و دختر بگیریم پشت این لایه، لایه‌های معنایی تعمیم‌پذیری هم وجود دارد که مجموع اینها حکایت از عدم ارتباط و گسستگی بین اعضا جامعه دارد و این مشکل امروز ماست. امروز استقبال مردم را از این فیلم می‌بینیم، اگر فیلم چیزی برای گفتن نداشته باشد رضایتمندی مردم را شاهد نخواهیم بود.
میرکریمی: بدون قضاوت و با گفتگو در بهبود رابطه‌ها بکوشیم
وی به تحلیل کاراکتر پدر پرداخت و گفت: در قسمت اول فیلم که از الگوی ملودرام استفاده می‌کند یک بدمن یا کسی که مانع قهرمان است به نام "پدر" وجود دارد که سختگیر است و رفتار غیرمنطقی از خودش نشان می‌دهد ولی در انتها هیچکدام از این اضلاع که پدر، دختر و عمّه هست را محکوم نمی‌کند بلکه عدم ارتباط را ناشی از سهل‌انگاری هر سه ضلع می‌داند و پیشنهاد فیلم این است که بدون قضاوت یکدیگر در بهبود این رابطه بکوشیم که مهمترین اقدام هم می‌تواند گفتگو باشد.
شیخ صراف: «دختر» در فرم و محتوا گامی رو به جلو برنداشته است
محمد مهدی شیخ‌صرّاف در ابتدای نقد خود درباره فیلم "دختر" در کارنامه رضا میرکریمی گفت: این اثر نه در فرم و نه در محتوا، هیچ گامی رو به جلو برنداشته است. هرچند نگاهش را به نسبت فیلم‌های قبلی ادامه می‌دهد.
احمدرضا دانش نیز دیدگاه خود را در این ارتباط بیان کرد و گفت: در این فیلم نسبت به فیلم "امروز" بازگشت میرکریمی به خودش را شاهدیم که در این رابطه پیشرفتی نداشته است و چیز جدیدی نمی‌بینیم. شاید ضعف دختر به نسبت فیلم‌های خوب قبلی‌اش بیشتر هم باشد و باید روی فیلمنامه آن وقت بیشتری گذاشته می‌شد.
شخصیت‌پردازی کاملی از پدر در فیلم "دختر" وجود ندارد
شیخ‌صرّاف در پرسشی مبنی بر اعتقاد برخی به ساختار دوپارۀ فیلمنامه، گفت: دختران مربوط به این موقعیت از فیلم راضی بودند و پدرهای این موقعیت از فیلم رضایت نداشتند، شخصیت‌پردازی کاملی از پدر نمی‌بینیم که چرا نظر پدر این است و این تعصب را دارد و سختگیر است، و در نیمۀ دوم فیلم که بحث عمه پیش می‌آید باز سکوت می‌بینیم و در بهترین حالت یکسری نمادپردازی‌هایی شاهدیم که باید از آنها پی ببریم که چرا پدر چنین سختگیری‌هایی دارد. نقطه ضعف فیلم از اینجا شروع می‌شود که مخاطب هم با داستان همراه نمی‌شود و با این نمادپردازی‌ها به ذهنمان می‌رسد که یک تعصب مذهبی ممکن است باشد یا تعصبی که ریشه در گذشته دارد ولی باز صحبتی از پدر نمی‌شنویم.
مخالف نگرش پدر به دختر هستیم یا موافق آن؟
دانش نیز دیدگاه خود را در این رابطه بیان کرد و گفت: پدر در موقعیت شهرستان خوزستان است و شناخت نسبت به جنوب کشور و استان خوزستان این مسئله را حل می‌کند چرا که آنجا جامعۀ پدرسالار را می‌بینیم که البته به معنای بد آن نیست و مردم آنجا راضی‌اند یعنی تکیه خانواده‌ها بر پدر است و پدر به خانواده اهمیت زیادی می‌دهد. در معرفی این شخصیت هم می‌فهمیم او آدمی سالم است و این تعهد زیادی به کار موجب شده تا کمی از خانواده غافل شود ولی در عین حال این تعهد را دارد. یکی از نقدهای من به بازی آقای اصلانی لهجه است چرا که وی در لهجه کم‌کاری کرده است و این یک ضعف است، اما سؤالم بیشتر اینجاست که در فیلم، مخالف نگرش پدر به دختر هستیم یا موافق آن؟ جدا از مسئله فیلم آیا غیرت پدر به دختر را تقبیح می‌کنیم یا تشویق، و یا ختثی هستیم؟
شیخ‌صرّاف در ادامه این بحث خاطرنشان کرد: یکی از نکات مثبت فیلم این است که فیلم از تهران فاصله گرفته و از بین تمام نشانه‌ها آن چیزی که در داستان دخیل است و در ذهن ما می‌ماند بحث‌ریزگردها است. اما درباره نقاط ضعف، دختر که اسم فیلم روی آن است از یک جایی به بعد پنهان می‌شود و مسئله پدر و عمه دختر پیش می‌آید و با آن پیش می‌رویم. وقتی پدر به تهران می‌آید و با عمه سروکار پیدا می‌کند منتظریم ببینیم تصمیم و رابطه‌اش با دخترش چه می‌شود اما باز سکانس دعوای پدر و عمه را می‌بینیم که خوش‌ساخت و تأثیرگذار است اما در نهایت درست کردن حرکت نمادین درست کردن دودکش را می‌بینیم و نمی‌فهمیم چه شد که آیا پدر تغییر کرد یا همان است؟ ضمن اینکه موسیقی روز که در ماشین شنیده شود موسیقی فیلم نیست و کهنه است.
صراحت میرکریمی در ساخت فیلم، نسبت مستقیم با شناخت او از آن مقوله دارد
دانش در پاسخ به این سؤال که «آیا فیلم از صراحت فاصله گرفته است یا خیر؟» اظهار داشت: میرکریمی درونی پاک دارد که در فیلم‌هایش مشهود است یعنی از یک نهاد فطری برای فیلم ساختن دستور می‌گیرد، به نظر بنده جاهایی که شناخت فیلمساز نسبت به مقوله‌ای که نسبت به آن کار می‌کند کاملتر است این صراحت بیشتر می‌شود و آن جایی که شناخت کمتر است میرکریمی دچار سکوت می‌شود چرا که یا شک دارد و یا چون قطعیت ندارد به عهده خود مخاطب گذاشته شود. فطرت پاک میرکریمی باید یک مقدار بیشتر تحت تعلیم اساتید فطرت قرار گیرد.
رفتن میرکریمی به سمت تهیه‌کنندگی روی فیلم اثر گذاشته
شیخ‌صرّاف نیز درباره تغییر لحن میرکریمی در آثار خود یادآور شد: در فیلم خود شاهد سکانسی هستیم که اینقدر کلیشه‌ای شده که امیدوارم در سینما تکرار نشود که چند دختر جوان در کافی‌شاپ نشستند و با هم دیالوگ می‌کنند، ابزار هنر و سینما کارش چیست؟ این است که میزگرد در فیلم سینمایی داشته باشیم که دیالوگ‌ها نچسب باشد؟ دلیل اصلی این است که آقای میرکریمی از کارگردانی به سمت تهیه‌کنندگی رفته و اینجا خود را نشان می‌دهد.
وی افزود: وقتی منطقه آزاد اروند سرمایه‌گذار می‌شود و لوکیشن فیلم تغییر می‌کند این نقد به فیلم وارد است یعنی این شهرستان می‌تواند هرجای دیگر باشد، اینقدر شخصیت‌پردازیها از آن اقلیم فاصله دارد که اگر به منطقه آزاد انزلی هم ببرید خیلی فرق نکند و این ضعف به فیلمنامه برمی‌گردد. امیدوارم اگر آقای میرکریمی روند تهیه‌کنندگی را ادامه می‌دهند به سمتی بروند که با بودجه‌ای فیلم بسازند که بازگشت سرمایه هم تأمین شده باشد و مجبور نباشند بخشی از فیلم را به این دلیل به پالایشگاه آبادان اختصاص دهند چون سرمایه‌گذارش منطقه آزاد اروند است و بعد هم کل قصه به تهران می‌آید و از آنجا هیچ دریافتی نداریم.
دختر دارای لحظه‌های نابی است که از هوش کارگردانی لذت می‌برد
دانش در صحبتهای پایانی خود یادآور شد: دختر فیلم خوبیست و دارای لحظه‌های نابی است که از هوش کارگردان لذت می‌برد مثل سکانسی که عمه دختر با پدرش دعوا می‌کند تا بگوید رفتارت درست نیست و حتی انتخاب رشته را در آن منطقه نزده تا فرار کند و ما دچار شوک می‌شویم که بعد از تمام شدن دعوا یک لحظه دختر به عمه‌اش می‌گوید چرا، آنجا هم انتخاب رشته کرده بودم. و یا پایان فیلم که به کافی‌شاپ برمی‌گردد و ظرف غذایی که برای پدربزرگ و مادربزرگ است برمی‌دارد و می‌رود یعنی بازگشت به خانواده می‌کنیم. امّا دو سه فیلم اخیر وی فیلم‌های اول میرکریمی نمی‌خورد، در مجموع باید گفت آقای میرکریمی توانسته از پس ساختن یک فیلم قابل قبول بربیاید ولی آن نکاتی که در دو سه فیلم اخیر هست اگر رفع شود شاهد فیلم‌های بهتر، جذابتر و کاملتر خواهیم بود.
بررسی مستند تاریخی با بررسی «خاطرات خانه متروک»
در بخش سینمامستند، در ارتباط با مستند تاریخی «خاطرات خانه متروک» با کارگردان آن مهدی فارسی گفتگو کرد. فارسی دربارۀ کم بودن کار در حوزه مستند تاریخی گفت: مستند تاریخی کار سختی است، هم از نظر نزدیک شدن فیلمسازها به مقوله تاریخی و هم ساخت این فیلم و عرضه و ارائه آن. امّا اتفاقات خوبی در حال رخ دادن است. با نزدیک شدن به بحث تاریخ، بحث پژوهش تخصّصی است و ما متخصص کار تاریخ که با حوزۀ فیلم و تصویر هم آشنا باشد زیاد نداریم. از طرفی فیلم تاریخی پرهزینه، پرچالش و حاشیه‌ساز است.
وی درباره جذابیت مستند تاریخی اظهار داشت: قرآن حرفهای اساسی را در قالب قصّه تعریف می‌کند و این در 1400 سال کارکرد داشته و جذّاب و آموزنده است و بسته به قصّه‌گویی فیلمساز می‌تواند مخاطب خود را داشته باشد. درگیر کردن مخاطب با موضوع برای ما هم چالش‌برانگیز بود و در مقطعی به این رسیدیم که تاریخ مخاطب خاص دارد امّا بعد به این نتیجه رسیدیم که می‌تواند مخاطب عام هم داشته باشد.
فارسی در پاسخ به سؤالی مبنی بر تفاوت کار تاریخی ساختن برای تلویزیون و سینما بیان داشت: ماهیتاً سینما و تلویزیون خیلی فرق دارند، شرایط محیطی فیلم دیدن از تلویزیون و سینما را نمی‌توان مقایسه کرد، در محتوا هم چنین بحث‌هایی هست. به نظرم بخش زیادی از مخاطبین تاریخ در تلویزیونند تا سینما، یعنی باید به شیوه‌ای بیان شود که فراگیر باشد.
برنامه رادیویی سینمامعیار پنجشنبه‌ها ساعت 14:30 از رادیو گفت و‌گو پخش می‌شود، برنامه‌ای با اجرای امیرعباس صباغ و تهیه‌کنندگی و سردبیری محمدجواد طالبی که سعی دارد ضمن پرداختن به مسائل اساسی سینمای ایران سطح آگاهی مخاطب از فیلم‌های روی پرده را بالا ببرد.
دیدگاه تان را بنویسید