تیغ عدالت علوی فراروی دست‌اندازان به بیت‌المال

اشاره: در هفته های اخیر، موضوع سوءاستفاده از برخی مناصب دولتی در واگذاری شماری از پروژه های ملی و دیگر مفسده های اقتصادی، سرخط اخبار رسانه های داخلی بود. دست اندازی غیرقانونی به بیت المال تا بدانجا جدی قلمداد شد که ریاست قوه قضائیه (۱)، دادستانی کل کشور (۲) و رییس سازمان بازررسی کل کشور (۳) را به موضع گیری واداشت. در همین باره در نشست اخیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، وزارت اطلاعات برای پيشگيري از شكل‌گيري فساد مبتني بر تعريف ماده اول قانون ارتقاي سلامت نظام اداري و مقابله با فساد موظف شد، نقاط مهم و آسيب‌پذير در فعاليت‌هاي كلان اقتصادي دولتي و عمومي مانند معاملات و قراردادهاي بزرگ خارجي، سرمايه‌گذاري‌هاي بزرگ، طرح‌هاي ملي و نيز مراكز مهم تصميم‌گيري اقتصادي و پولي كشور در دستگاه‌هاي اجرايي را در صورت وجود گزارش موثق و يا قرائن معتبر مبني بر تخلف يا سوءعملكرد، با گرفتن مجوز قضايي لازم، پوشش دهد. بر اساس تبصره ۱ این قانون، وزارت اطلاعات در پرونده‌هاي فساد مالي كلان ضابط قوه قضائيه قلمداد مي‌شود. ماده اول اين قانون در تعریف فساد آورده است: «هر گونه فعل يا ترك فعل توسط هر شخص حقيقي يا حقوقي به صورت فردي، جمعي يا سازماني كه عمداً و با هدف كسب هرگونه منفعت يا امتياز مستقيم يا غيرمستقيم براي خود يا ديگري، با نقض قوانين و مقررات كشوري انجام پذيرد يا ضرر و زياني را به اموال، منافع، منابع يا سلامت و امنيت عمومي و يا جمعي وارد نمايد، نظير رشاء، ارتشاء، اختلاس، تباني، سوءاستفاده از مقام يا موقعيت اداري، سياسي، امكانات يا اطلاعات، دريافت و پرداخت‌هاي غيرقانوني از منابع عمومي و انحراف از اين منابع به سمت تخصيص‌هاي غيرقانوني، جعل، تخريب يا اختفاء اسناد و سوابق اداري و مالي در اين قانون، فساد تلقي مي‌گردد». (۴) با علم به اینکه نظام اسلامی در سایه تلاش های سربازان گمنام امام زمان (عج) در حراست از بیت المال جدی است، یادآوری تقابل حضرت امیر (ع) با زیاده خواهان حکومتی و دست اندازان به بیت المال در همه حال می تواند برای مردم و مسئولان رهگشا باشد. نامه های نهج البلاغه: نامه های فراوانی از حضرت امیر (ع) در نهج البلاغه موجود است که از سوی ایشان با هدف نظارت بر اعمال و رفتار صاحب منصبان و جلوگیری از حيف و ميل بيت المال نگاشته شده است. از منظر صاحب نهج البلاغه، نظارت بر رفتار مسئولان دولتی، يکي از وظايف مهم حاکم جامعه اسلامی برای برپایی عدالت است. ایشان در نامه اي به «زياد ابن ابيه» جانشين فرماندار بصره مي نويسند: «همانا به راستي به خدا سوگند مي خورم، اگر به من گزارش کنند که در اموال عمومي خيانت کردي، چنان بر تو سخت گيرم که قادر به تأمين زندگی عيال خود نيز نباشي». (۵) و وقتی گزارش خیانت یکی از کارگزاران به ایشان می رسد، این گونه با او مکاتبه می کند: «... به من اطلاع داده اند که تو زمین را برهنه کرده ای ـ محصول درختان و زراعت را برای خویشتن جمع کرده ای و چیزی به مردم نداده ای ـ و همه اموال بیت المال را هم برای خویش اندوخته ای! بنابراین، گزارش کار خود ـ و حسابِ دخل و خرجت ـ را برایم بفرست و به یاد داشته باش که حسابرسی خداوند در رستاخیز، از حسابرسی و بررسی مردم، دقیق تر است، زیرا ممکن است در اینجا، کسی گزارشْ بر خلاف واقع بنویسد، یا دروغی بگوید، اما در روز قیامت همه چیز روشن است و پرونده ها حقایق را نشان می دهند». (۶) امام علی (ع) از کارگزاران خود می خواهد به گونه ای رفتار کنند که مردم به اجرای عدالت در حکومت اسلامی مطمئن باشند. ایشان در نامه خود به محمد ابن ابوبکر فرماندار مصر مي نويسند: «با مردم فروتن باش. نرمخو و مهربان باش، گشاده رو و خندان باش. در نگاه هايت و در نيم نگاه و خيره شدن به مردم، به تساوي رفتار کن تا بزرگان در ستم کاري تو طمع نکنند، و ناتوان ها در عدالت تو مأيوس نشوند». (۷) در قاموس امام علی(ع) صیانت از بیت المال، دوست، آشنا و خویشاوند نمی شناسد. ایشان در نامه به فرماندار وقت بصره می نویسند: «... به من خبر رسيده که اموال بيت المال را که سهم بيوه زنان و يتيمان بود به يغما بردي و ... از خدا بترس. اموال آنان را بازگردان و اگر چنين نکني، خدا مرا فرصت دهد، تو را کيفر خواهم داد... . به خدا سوگند اگر حسن و حسين چنان مي کردند که تو انجام دادي، از من روي خوش نمي ديدند و به آرزوی خود نمي رسيدند تا آنگاه که حق را از آنها بستانم و باطلي که به ستم پديد آمده، نابود سازم». (۸) امام علي (ع) در نامه اي به «مصقله بن هبيره شيباني»، فرماندار اردشير خّره از شهرهاي فارس ايران در سال ۳۸هجري مي نويسند: «... به من گزارش رسيده که تو غنايم مربوط به مسلمانان را که به وسيله اسلحه و اسب هايشان به دست آمده و خون هايشان در اين راه ريخته شده، در بين افرادي از باديه نشينان قبيله ات تقسيم کرده اي. اگر اين گزارش درست باشد، تو در نزد من خوار خواهي شد و ارزش و مقدارت کم خواهد بود. آگاه باش، حق مسلماناني که نزد من و پيش تو هستند در تقسيم اين اموال مساوي است، بايد همة آنها به نزد من آيند و سهميه خود را از من بگيرند». (۹) از منظر امام علی (ع)، نظارت بر عملکرد کارگزاران و در صورت لزوم برکناري آنها به علت خيانت و دست اندازی به بيت المال، از جمله وظايف رهبر و پيشواي جامعه اسلامي است. بر این اساس و به دلیل ضرورتِ رعایت قانون در بهره گیری از بیت المال است که امام به مالک اشتر توصیه می فرمایند خود و نزدیکان او در استفاده از اموال عمومی، حریم قانون را رعایت نمایند: «... بپرهیز از اینکه چیزی را به خود مخصوص داری که بهره همه مردم در آن (بیت المال) یکسان است». (۱۰) در بحارالانوار آمده است: امام علی (ع) نهایت توجّه را در حفظ و حراست از بیت المال و بهره گیری صحیح از آن به کار می گیرد ؛ تا آنجا که به کارگزارانش دستور می دهد که حتّی در نوشتن نامه ها از اسراف بپرهیزند: «قلم ها را نازک کنید، فاصله سطرها را کم، مطالب اضافی را حذف کنید و به معانی توجّه داشته باشید. از پرنویسی دوری شود، زیرا اموال مسلمانان تحمّل ضرر ندارد.» آنچه منابع مذهبی و تاریخی بر آن تأکید دارند اینکه: حضرت در اموال کارگزاران به شدّت دقّت می کرد؛ اگر کسی غیر منتظره صاحب ثروت یا خانه و زمینی می شد، به سرعت منبع درآمد او را جست و جو می کرد. اگر کارگزاری به ناحق از بیت المال سهم بیشتری برای خود می گرفت، با برخورد تند ایشان مواجه می شد و به همین دلیل زیاده خواهان از آن حضرت جدا و به معاویه ملحق می شدند. مانند «یزید بن حجیه»، «مصقلة بن هبیرة» و «نعمان بن عجلان» که پس از خیانت در بیت المال، به سوی معاویه گریختند. این نوشتار را با سخنی از امام ششم شیعیان به پایان می بریم. امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید: یکی از دوستان امیرمؤمنان (ع) از ایشان مالی درخواست نمود، حضرت فرمود: «آنگاه که حقوق من رسید، از آن به تو می دهم» ولی آن شخص به آن مقدار قانع نشد و گفت: برایم کافی نیست و به معاویه پیوست. (۱۱) ................................................................ پی نوشت: ۱- سایت های خبری ۲۱ اردیبهشت ۹۰ ۲- سایت های خبری ۲ خرداد ۹۰ ۳- سایت های خبری ۶ خرداد ماه ۹۰ ۴- سایت های خبری ۷ خرداد ۵- نهج البلاغه، نامه ۲۰ ۶- همان ، نامه ۴۰ ۷- همان ، نامه ۲۷ ۸- همان ، نامه ۴۱ به فرماندار بصره ۹- همان، نامه ۴۳ ۱۰- نهج البلاغه، ترجمه مرحوم دکتر جعفر شهیدی، ص ۳۴ ۱۱ - نهج السّعادة فی مستدرک نهج البلاغه، ج ۴، ص ۱۴۶ منبع: تابناک