فرو نشست در کمین تأسیسات زیربنایی و مناطق مسکونی

روزنامه جوان: فرونشست زمین در دشت ورامین سالانه با ۳۶ سانتیمتر عمق، رتبه نخست جهان را از آن خود کرده است. این مشکل آنقدر حاد شده که در حال نزدیک‌شدن به مناطق مسکونی و بلعیدن بخشی از راه‌آهن تهران - مشهد است. هر چقدر سرعت قطار و لرزش آن بیشتر باشد، باعث می‌شود فرو نشست لایه‌های فوقانی زمین سریع‌تر صورت بگیرد. در فاصله تهران - مشهد چند دشت بحرانی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها دشت ورامین، دشت نیشابور و سپس سبزوار است. فرونشست زمین در منطقه ابردژ ورامین تا نزدیکی راه‌آهن سراسری تهران - مشهد امتداد یافته و ادامه این روند می‌تواند خطرات پیش‌بینی نشده‌ای را برای قطار‌های عبوری از این مسیر هم به وجود آورد. به دلیل سرعت بالای تخلیه سفره‌های آب زیر‌زمینی، کشور ما نسبت به استاندارد‌های جهانی، چهار هزار برابر سرعت فرونشست بیشتری دارد. این مشکل در استان‌های شرق کشور از جمله خراسان رضوی نیز بسیار چشم‌گیر است. شکاف‌های ایجاد شده در زمین‌های کشاورزی روستای معین‌آباد پیشوا و ابردژ ورامین تا آنجا ادامه یافته که کشاورزی در این زمین‌ها امکان‌پذیر نیست و پرکردن چاله‌های ایجادشده با خاک نیز نمی‌تواند جلوی پیشروی آن را بگیرد. فرونشست‌ها تاکنون زمین‌های کشاورزی را تحت تأثیر قرار می‌داد؛ اما فرونشست در روستای تقی‌آباد ورامین زنگ خطر فرونشست زمین در مناطق شهری را به صدا درآورده و اگر امروز برای آن چاره‌ای اندیشیده نشود، ممکن است فردا هیچ اقدامی برای پیشروی این پدیده نتوان انجام داد.

خطر برداشت ۱۲۰ درصدی معاون فنی اداره کل محیط‌زیست استان تهران چندی پیش در این‌باره آمار جالبی ارائه داد و گفت: «شهرستان ورامین سالانه با ۳۶سانتیمتر نشست زمین رتبه نخست جهان را به خود اختصاص داده است.» مهرداد کتال‌محسنی، در جلسه مشترک استاندار تهران با صاحبان صنایع و کشاورزان افزود: «برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی در دشت ورامین باعث بروز پدیده فرونشست شده است.» به گفته این مقام محیط‌زیست استان تهران، «حد مجاز برداشت آب از سطح آب‌های زیرزمینی براساس استاندارد‌های موجود ۴۰درصد مخزن است در صورتی که امروز میزان برداشت آب از منابع قابل استحصال تا ۱۲۰درصد رسیده که نتیجه آن بروز پدیده فرونشست زمین‌های دشت ورامین است.» این مسئول در نهایت تأکید کرد که «اگر امروز برای رفع این مشکل و جلوگیری از افزایش میزان برداشت چاره‌ای اندیشیده نشود، در آینده نه چندان دور از اثرات منفی فرونشست زمین در دشت ورامین کل استان متأثر می‌شود.»

بهبود زیرساخت‌های ریلی عضو هیئت‌علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد هم با بیان اینکه هر چقدر سرعت قطار بیشتر باشد، شدت ضربه و ارتعاش حاصل از آن روی ریل راه‌آهن بیشتر خواهد بود، هشدار داد: «این عامل سبب ایجاد طول موج‌هایی با تواتر خاص می‌شود. هرچه ضرب‌آهنگ به دلیل افزایش سرعت بیشتر باشد، طول موج حاصل کوتاه‌تر و نفوذ آن بیشتر شده و افزایش شدت لرزش‌های سطح زمین و تشدید فرونشست زیر ریل را در پی دارد.» مژگان ثابت تیموری افزود: «مسئولانی که خطوط ریلی را مدیریت می‌کنند باید با اطلاعات دریافتی از سازمان‌های لرزه‌نگاری و زمین‌شناسی و بازدید از خطوط آهن، مقدار فرونشست زمین را با استفاده از دستگاه‌های مختلف از جمله دستگاه میکروگراویمتر، ضخامت لایه‌های مختلف، عمق فرونشست، فضای خالی و موارد مشابه را شناسایی کنند.» عضو هیئت علمی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی مشهد با تأکید بر لزوم شناسایی مکان‌هایی که امکان فرونشست وجود دارد، معتقد است: «کارشناسان مربوطه باید اعلام کنند دقیقاً در چه مناطقی امکان فرونشست وجود دارد و با شناسایی مقدار خطر، به تعیین دقیق مسیر ریل از منطقه یا تغییر موقعیت آن اقدام کنند یا با مقاوم‌سازی و بهبود زیرساخت‌های ریلی اهمیت بیشتری دهند.»

چشم امید به پساب‌ها کشور تایوان در این زمینه در جهان رکورددار است و می‌توان از تجربیات آن بهره برد. تایوان به دلیل احتمال فرونشست زمین بر اثر کاهش افت سطح آب‌های زیرزمینی در مسیر خطوط ریلی سریع‌السیر خود، هر ۱۰ سال یک‌بار برنامه کارشناسی دقیق مخاطرات و مقاوم‌سازی خطوط ریلی این کشور را در دستور کار خود قرار داده است. هم‌اکنون حفر خطوط انتقال آب فاضلاب تهران در جریان است. با اتمام این پروژه اگر این پساب‌ها به تالاب بندعلی خان برسد، می‌توان تا حد چشم‌گیری فرونشست‌های اطراف تهران را کاهش داد.