علت کاهش شدید «بارش برف و باران» چیست؟

خبرگزاری تسنیم: آلودگی هوای کلان‌شهرها، معضل ریزگردها، کاهش کیفیت هوا در کلان‌شهر‌ها و بسیاری از مشکلات زیست‌محیطی که اثرات مخربی بر سلامت و اقتصاد کشورمان دارد در سال‌های اخیر گریبان میلیون‌ها نفر از ساکنان شهر‌های صنعتی، پرجمعیت و نقاط جنوب غرب کشور را گرفته است و سال به سال نیز وضعیت وخیم‌تری می‌یابد.

اما به‌غیر از سازمان محیط زیست و برخی دستگاه‌های ذی‌ربط متولی آلاینده‌های جوی و پدیده ریزگردها، برخی سازمان‌های مرتبط همانند سازمان هواشناسی نیز در این حوزه نقش بسزایی دارند.

حوادثی مانند طوفان شدید خرداد ماه سال ۹۳ تهران، وقوع ریزگرد‌ها در جنوب غرب کشور، طوفان‌های ۱۲۰ روزه جنوب شرق کشور، برف شدید ابتدای بهمن ماه ۹۶ که موجب قفل شدن جاده‌ها و فرودگاه‌های کشور شد، بررسی دقیق ورود سامانه‌های بارشی، تردد هواپیما‌ها در مسیر ایمن، تغییرات اقلیمی و... بخشی از برنامه‌های کارشناسان هواشناسی کشور است که در سال‌های اخیر لزوم توجه به این مسائل بیش از پیش احساس می‌شود.

برای بررسی بیشتر چرایی پدیده ریزگرد‌ها در ایران، آلودگی هوای کلان‌شهر‌ها به‌ویژه تهران، راهکار‌های کاهش آلودگی هوا در کلان‌شهرها، وضعیت پیش‌بینی و هواشناسی در کشور و نقاط مختلف جهان، هواشناسی و فرود هواپیما‌ها در ایران و فرودگاه‌های جهان، نقاط ضعف و چالش‌های پیش‌ِروی صنعت هواشناسی، بارورسازی ابرها، عملکرد مسئولان در حوزه‌های هواشناسی و آب‌وهوایی، تغییرات اقلیمی و... نشستی با حضور اساتید برتر علم هواشناسی در باشگاه خبرنگاران تسنیم برگزار کردیم.

در این نشست تخصصی میزبان استاد حسین اردکانی؛ پدر علم هواشناسی ایران و از اساتید پیشکسوت این حوزه، دکتر محمدتقی زمانیان از اساتید برجسته هواشناسی کشور و عضو سابق کمیته مشترک علمی وابسته به برنامه و تغییر اقلیم جهان بودیم.

بخش نخست این نشست با عنوان امکان استقرار "ژنراتور‌های عظیم" برای ایجاد باد مصنوعی در تهران/ پوچ بودن ادعای رفع "ریزگرد‌های خوزستان" ظرف ۵ سال آینده را پیشتر منتشر کردیم.

بخش دوم این نشست با عنوان پشت‌پرده اتفاقات ناخوشایند در پیش‌بینی هواشناسی کشور/ تفاوت فاحش فرود هواپیما در فرودگاه‌های ایران با دنیا نیز چندی قبل انتشار یافت.

مشروح بخش سوم و پایانی این نشست در ادامه تقدیم مخاطبان ارجمند تسنیم شده است:

تسنیم: شما بعد از وقوع طوفان در خرداد ماه سال ۹۳ نامه‌ای به آخوندی وزیر راه و شهرسازی نوشتید و در آن دلایل قابل پیش‌بینی بودن این طوفان و برخی راهکار‌های دیگر را بیان کردید؛ عکس العمل وزیر راه و شهرسازی به این نامه شما چگونه بود؟

استاد اردکانی: آقای آخوندی به نامه بنده هیچ اعتنایی نکرد و این در واقع جای تاسف دارد! تصور می‌کنم برخی رفتار‌های مسئولان ذیربط برای فرار از مسئولیت صورت می‌گیرد و برخی تصمیمات و اقدامات مسئولان کاملا غیرعلمی است.

به عنوان نمونه برف زمستانی که در بهمن ماه در تهران و بسیاری نقاط کشور بارید، موجب اختلال در تردد زمینی و هوایی کشور شد و هزینه‌های زیادی را به دنبال داشت، اما باید گفت که در بسیاری کشور‌ها برف‌های به مراتب سنگین‌تر از برف بهمن ماه به وقوع می‌پیوندد، اما هیچ خللی در تردد زمینی و هوایی ایجاد نمی‌شود.

در برف‌های سنگینی که در کشور‌هایی همانند روسیه ایجاد می‌شود، هیچ‌گاه پرواز هواپیما‌ها لغو نمی‌شود و شاید چند پرواز تاخیر داشته باشد، اما شاهد توقف عبور و مرور نخواهیم بود ضمناً در اکثر نقاط دنیا در زمان بارش برف، هواپیما را در بدترین شرایط هم بر روی باند فرودگاه می‌نشانند و در هیچ زمانی با وقوع پدیده برف، توقف صورت نمی‌گیرد.

تفاوت فرود هواپیما در ایران با سایر نقاط دنیا

خلبان‌های کشور‌های دیگر با دید‌های بسیار اندک هواپیما را می‌نشانند، اما در ایران شاهد وضعیت نامناسب در فرود هواپیما در زمان بارش برف مختصر زمستانی هستیم در حالیکه در دنیا در هر شرایطی هواپیما را روی باند می‌نشانند مگر در دو پدیده "وزش باد‌های بسیار شدید" و "بارش باران یخ‌زده" یعنی قطرات روی هواپیما می‌نشیند و مشکلاتی پدید می‌آید و احتمال سانحه بسیار بالا خواهد بود.

در زمان بارش باران یخ زده به دلیل اینکه احتمال سانحه صددرصد خواهد بود، اجازه پرواز صادر نمی‌شود، اما در زمان بارش برف و حتی با دید حدود ۱۰۰ متر و حتی کمتر از آن، هواپیما را بر روی زمین می‌نشانند.

تسنیم: بارش باران‌های اسیدی در شهر‌های آلوده‌ای مانند تهران یکی از دغدغه‌های مردم در فصل پاییز و زمستان است؛ علت ایجاد باران اسیدی چیست و چه خطراتی را به دنبال خواهد داشت؟

استاد زمانیان: زمانی که گاز‌های CO۲.SO۲ از اگزوز خودرو‌ها یا سایر وسایل احتراقی خارج شوند و با مقداری آب (باران) ترکیب شوند، می‌تواند باعث بارش باران اسیدی شود.

شرایط ایجاد باران اسیدی در تهران و کلانشهرها.

اما در خصوص کلانشهر‌های کشور به‌ویژه تهران نیز باید گفت که ما همیشه گاز‌های CO۲.SO۲ را در هوا داریم و اگر نظام جوی بدون وزش باد پدید آید و ایجاد باران کند، به احتمال بسیار زیاد این باران، اسیدی خواهد بود.

خوشبختانه پدیده باران اسیدی به ندرت در ایران اتفاق می‌افتد، اما در چند سال قبل این موضوع به دلیل سکون هوا و بارش باران اتفاق افتاد حتی در آن ایام یکی از معاونان سازمان محیط زیست که اکنون نماینده مجلس شورای اسلامی است نیز پیشنهاد کرد که آسمان تهران را با هواپیما آب‌پاشی کنیم؟! که اجازه چنین کاری برای تمام تهران داده نشد چرا که می‌توانست باران اسیدی ایجاد کند و خطراتی را برای سلامت مردم به دنبال داشته باشد.

اما در خصوص کاهش باران اسیدی و راهکار‌های دفع آن هم باید گفت که اگر دقایقی باران اسیدی ادامه یاید یا اینکه وزش باد به وقوع بپیوندد از شدت باران اسیدی و خطرات آن کاسته می‌شود.

تاثیر باران اسیدی بر روی جنگل‌ها

استاد اردکانی‌: باران اسیدی می‌تواند در جنگل‌ها اثر‌گذار باشد و جنگل‌ها را از بین ببرد و راهکار مهم برای جلوگیری از باران اسیدی از بین بردن آلودگی‌ها در کلانشهر‌ها و دقت در کیفیت سوخت خودرو‌ها است.

بارش باران‌های اسیدی می‌تواند زمین و درختان را از بین ببرد و بسیار خطرناک محسوب می‌شود؛ این نوع از باران‌ها آثار بسیار سویی را به دنبال دارند.

تسنیم: این روز‌ها موضوع تغییرات اقلیمی و تاثیرات آن در مجامع علمی جهانی مطرح می‌شود و نظریه‌های متفاوتی درباره آن وجود دارد، نظر شما به عنوان اساتید هواشناسی در این رابطه چیست؟

استاد اردکانی: تغییرات اقلیمی هم بسیار مهم اثرگذار است؛ برخی کارشناسان معتقدند طوفان‌ها، سیل‌ها، کاهش بارش و. ناشی از تغییرات اقلیمی است و بخشی دیگر نیز چنین اعتقادی ندارند.

سیاسی بودن مسئله تغییر اقلیمی

استاد زمانیان: این تغییر اقلیمی یک اصل است و یک مسئله سیاسی محسوب می‌شود که لعاب علمی به آن می‌زنند و واقعیت ندارد؛ اقلیم یک نظام است که به طور طبیعی تنظیمی می‌شود و مانند بدن انسان عمل می‌کند.

به عنوان مثال اگر پاییز یا اوایل زمستان خشکی را داشته باشیم به طور قطع این بارش‌ها در زمستان و بهار جبران می‌شود و نمونه بارز آن را شاهد بوده‌ایم بنابراین اقلیم بر اساس سازوکار‌های علمی تنظیم می‌شود، اما برخی عملکرد‌ها همانند از بین بردن جنگل‌ها یا سایر موضوعات دیگر ربطی به تغییر اقلیم ندارد و برنامه‌ای انسان‌ساز بوده است.

مثلا نمایش آب شدن یخ‌های قطب شمال نیز جای سؤال دارد چرا که در همه دنیا در فصل تابستان، یخ‌ها و برف‌ها آب می‌شوند، اما ما همچنان فیلم آب شدن یخ‌های قطب در تابستان را نشان می‌دهیم و آن را که یک برنامه طبیعی است به تغییر اقلیم ربط می‌دهیم!

بهتر است همه به این امر توجه داشته باشند که در قطب تابستان‌ها مانند روز روشن و زمستان‌ها کاملا تاریک و شب است؛ بنابراین این فیلم‌ها مربوط به تابستان قطب است.

استاد اردکانی: دو تفکر بزرگ در دنیا وجود دارد که یکی می‌گوید تغییر اقلیم سیاسی است و وجود ندارد و دیگری می‌گوید تغییر اقلیم وجود دارد و در این میان نیز دو دسته بزرگ از دانشمندان با یکدیگر بحث و تبادل نظر دارند و هر کدام بر دلایل خود تاکید می‌کنند.

ما نیز باید ببینیم در کدام دسته قرار داریم و باید این دو دیدگاه مهم برای روشن شدن موضوع در کنار یکدیگر قرار بگیرند و نظرات هر دو گروه تفهیم شود.

به عنوان مثال ترامپ می‌گوید تغییر اقلیم وجود ندارد و نظرات خود را در این خصوص دارد و از توافقنامه مرتبط خارج می‌شود؛ به طور حتم بحث ایجاد شدن یا نشدن تغییرات اقلیمی باید به صورت کارشناسی بررسی شود، اما نوشته من نسبت به تغییرات اقلیمی بر مبنای "میزان" است یعنی جو در معادلات حرکتی خود، تعادل را نشان می‌دهد به عنوان مثال بنده نوشته بودم که شما پاییز و ابتدای زمستان خشکی را دارید، اما در نهایت این تعادل حفظ می‌شود و بارش‌ها در زمستان و بهار جبران خواهد شد.

البته بنده در مورد نظرات تغییر اقلیم به‌صورت کامل با زمانیان هم عقیده نیستم؛ به عنوان مثال در گذشته بارش برف‌های بسیار زیادی در کشور داشتیم، اما در حال حاضر این بارش‌ها به کجا رفته است، آیا این تغییر اقلیم نیست؟

به عنوان نمونه برخی افراد معتقدند که در گذشته فضای جغرافیایی کلانشهر‌ها به صورت باغ بوده و در حال حاضر اینگونه نیست و زمین خشک شده که این می‌تواند ناشی از تغییرات اقلیمی باشد که این نظرات نیز باید به صورت کامل مورد توجه و بررسی قرار گیرد.

بشر‌ساز بودن بسیاری از تغییرات اقلیمی

بسیاری از این تغییرات اقلیمی بشرساز و ناشی از عملکرد انسان است یعنی قهر الهی نیست و قهر بشری محسوب می‌شود؛ این تخریب‌های انسان‌ساز و از بین بردن مراتع و تالاب‌ها می‌تواند تغییر اقلیم ایجاد کند البته نظر قطعی بنده این است که شاید در یک برهه از زمان بارش‌ها کاسته شود، اما در برهه‌ای دیگر از زمان و حتی در بلند‌مدت جبران خواهد شد.

چرایی از بین رفتن دایناسور‌ها در تاریخ

به عنوان نمونه در میلیون‌ها سال پیش داییناسور‌ها وجود داشتند، اما بر اساس تغییرات جوی، از بین رفتند و تغییراتی حادث شد که شاید در آینده یعنی حدود ۱۰۰ هزار سال دیگر نیز این تغییرات ادامه یابد یعنی فصل‌ها به دو فصل بسیار گرم و سرد تبدیل شود.

تغییرات ما بسیار اندک است، اما در بلند‌مدت می‌تواند ایجاد شود؛ به عنوان نمونه در موضوع داییناسور‌ها حادثه‌ای باعث نابودی آن‌ها شد یعنی یکی از سنگ‌های آسمانی به طول ۱۰۰ کیلومتر با وزنی بالا به زمین برخورد کرد و توده خاک عظیم به هوا بلند شد که به تمام کره زمین انتقال یافت و تا مدت‌ها مانع ورود انرژی حرارتی به زمین شد و دمای هوا به منفی ۵۰ درجه رسید که در نتیجه داییناسور‌ها یکدیگر را خوردند و از بین رفتند.

در دوره‌های بعدی مانند دوره ماموت‌ها نیز فیل‌های بزرگ در شمال روسیه از بین رفتند که همه این وقایع می‌تواند ناشی از تغییرات اقلیمی باشد.

استاد زمانیان: در خصوص چرایی کاهش بارش برف و باران در تهران طی دهه‌های اخیر، صحبت‌های زیادی وجود دارد؛ از حدود ۵۰ سال پیش به این طرف مصرف حامل‌های کارخانه‌های فسیلی و سنگواره‌ای در تهران حدود هزار برابر شده است یعنی ما با دست‌های خودمان این دما را افزایش داده‌ایم و خودمان این دما را بالا برده‌ایم.

وجود خُرد اقلیمی در تهران

نام این وقایع، "خُرد اقلیمی" است یعنی اقلیم آن مثل سابق نیست و این خُرد اقلیم را بشر به وجود می‌آورد؛ یعنی همین افزایش دما، کاهش بارش و سایر مشکلات دیگر ناشی از عملکرد انسان است.