نجات «دریاچه ارومیه» از مرگ

خبرگزاری تسنیم: «احیای دریاچه ارومیه» در فهرست شعارهای انتخاباتی حجت الاسلام حسن روحانی در دوران نامزدی انتخابات سال 92 قرار داشت، به‌طوریکه سه ماه مانده به آغاز انتخابات ریاست جمهوری، روحانی در جمع هواداران خود در ورزشگاه شهید آهندوست ارومیه با بیان اینکه نخواهیم گذاشت دریاچه ارومیه خشک شود، گفت: من به شما قول می‌دهم که اگر بار مسئولیت اجرایی کشور را بر دوش من قرار دادید، در اولین روز دولت، حل مشکل دریاچه ارومیه در دستور کار قرار خواهد گرفت. همین شعارهای سفت و سخت رئیس جمهور در مورد احیای دریاچه ارومیه در کنار محیط زیستی خواندن دولت توسط او بود که باعث شد این موضوع از ابتدای روی کار آمدن دولت یازدهم مورد توجه اصحاب رسانه قرار بگیرد و احیای دریاچه ارومیه به مطالبه‌ای ملی تبدیل شود. علاوه بر اینکه مقصد اولین سفر استانی دولت، آذربایجان غربی بود، دولت یازدهم به منظور انجام تعهدات خود به منظور حل این بحران ملی محیط زیستی، در اولین جلسه هیئت وزیران در مردادماه سال 92، تشکیل «کارگروه نجات دریاچه ارومیه» را تصویب کرد. به دنبال تشکیل این کارگروه و برگزاری جلسات فنی و تخصصی در مهرماه 92، 19 طرح اولویت‌دار جهت احیای دریاچه ارومیه به تصویب دولت رسید و بنا به تایید و تصویب هیئت وزیران اسحاق جهانگیری -معاون اول رئیس‌جمهور- به عنوان رئیس کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه و عیسی کلانتری - وزیر اسبق کشاورزی- به‌ عنوان دبیر کارگروه و مدیر اجرایی احیای دریاچه ارومیه تعیین شدند. پس از این اقدام و به دنبال تعیین وظایف این کارگروه ملی، احیای دریاچه ارومیه کلید خورد. به منظور بررسی شرایط کنونی دریاچه ارومیه و برآورد میزان موفقیت دولت یازدهم در تحقق وعده احیای دریاچه ارومیه، لاجرم باید به مقایسه پارامترهای و علائم حیاتی این دریاچه طی سال‌های اخیر بپردازیم. عیسی کلانتری - دبیر ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه- به سرعت یک تیم مطالعاتی با حضور کارشناسان و متخصصان داخلی و خارجی به منظور تدوین برنامه 10 ساله احیای دریاچه ارومیه با محوریت دانشگاه صنعتی شریف آغاز کرد و طی شش ماه این مطالعات را به سرانجام رساند. او که سابقه نسبتا طولانی در پست‌های مربوط به حوزه کشاورزی دارد،به‌طور مرتبا وضعیت زراعت و باغداری منطقه را به عنوان مهمترین عامل خشکی دریاچه ارومیه مورد انتقاد قرار می‌داد و می‌گفت: به دلیل محدودیت‌هایی که داریم نه تنها سطح زیر کشت نباید اضافه شود بلکه باید باید میزان اراضی کشاورزی را کاهش دهیم. برای همین هم است که در مصرف آب‌های تجدیدپذیر و فرسایش خاک اولیم! کلانتری در ادامه خبر از اتصال تعدادی از رودخانه‌ها و ورود آب به پیکره دریاچه ارومیه را داد و مدیریت آب کشور را مقصر اصلی خشک شدن دریاچه ارومیه دانست. ستاد احیای دریاچه ارومیه که تمرکز فعالیت خود را در دو سال ابتدایی، بر تثبیت وضعیت دریاچه ارومیه قرار داده بود، در شهریور ماه 95 خبر از تثبیت دریاچه ارومیه و توقف روند کاهش تراز آب و در نتیجه آغاز فاز احیایی داد و دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه در همین راستا اعلام کرد: با صراحت تمام نوید احیاء شدن دریاچه‌ را به مردم می‌دهیم. رئیس جمهور نیز طی سفر به تبریز در اردیبهشت سال 93 با اشاره به اینکه در 20 ماه گذشته الگوی کشت تغییر یافته و چاه‌های غیر مجاز بسته شده است نسبت به تغییر وضعیت دریاچه ارومیه اظهار امیدواری کرد و گفت: نگرانی مردم آذربایجان در زمینه دریاچه ارومیه از همان روزهای آغاز دولت مورد توجه بود بنابراین تلاش می‌کنیم تا شرایط دریاچه ارومیه به شرایط قبل برگردد. مسعود باقرزاده کریمی - معاون امور تالاب‌ها در دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست- نیز در این مقطع با اشاره به آغاز فاز دوم احیای دریاچه از مهر ماه 95 از افزایش 44 سانتی تراز دریاچه ارومیه در مهر ماه این سال نسبت به مهرماه سال 94 خبر داد. معصومه ابتکار - معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست- نیز که در طول دولت یازدهم بارها بر محیط زیستی بودن دولت تاکید کرده همواره احیای دریاچه ارومیه را سرفصل فعالیت های زیست محیطی دولت یازدهم دانسته است. مسعود تجریشی - مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیا- که به عنوان یکی از زیر مجموعه های ستاد ملی احیا فعالیت می‌کند درباره تغییرات تراز دریاچه ارومیه نسبت به گذشته می‌گوید: سطح دریاچه ارومیه از ابتدای سال آبی 96- 95، تا تاریخ 14 فروردین، 2299 کیلومتر مربع بوده و حجم آب دریاچه ارومیه تا همین تاریخ 2030 متر مکعب بوده است و تراز دریاچه ارومیه که تا تاریخ فروردین 96، 1270/76 سانتی متر بوده ، نسبت به سال آبی 95-94 ، 7 درصد و نسبت به سال آبی 94-93، 9 درصد افزایش یافته است. وی در مورد آخرین وضعیت بارشی حوضه آبریز دریاچه ارومیه تا 14 فروردین 96 اظهارمی‌کند: از مهر ماه سال 95 تا 14 فروردین 96، این منطقه 147 میلی متر ریافت بارش داشته است که این میزان بارش کاهش 34 درصدی نسبت به سال گذشته و 16 درصدی نسبت به میانگین بارش بلندمدت را نشان می‌دهد. یکی از دغدغه های مهم ستاد احیای دریاچه ارومیه در سال 95، دیرکرد دولت‌ در پرداخت بودجه تخصیص داده شده ستاد احیای دریاچه ارومیه بود که اعضای ستاد بارها نسبت به این موضع هشدار دادند و تاکید کردند که نبود اعتبارات مالی به احیای دریاچه ارومیه لطمه می‌زند تا اینکه هفته گذشته تجریشی ضمن بررسی آخرین وضعیت بودجه‌ای ستاد احیای دریاچه ارومیه از پرداخت 675 میلیارد تومان از محل صندوق توسعه ملی و ماده 10 و 12، خبر داد. حسن روحانی طی آخرین سفر خود به آذربایجان غربی در شهر ارومیه خطاب به مردم این شهر اظهار کرد: «قبل از انتخابات، من در شهر ارومیه به شما وعده دادم و گفتم اگر به عنوان رییس جمهور انتخاب شوم، اولین مصوبه دولت یازدهم مربوط به احیای دریاچه ارومیه خواهد بود. مردم عزیز آذربایجان غربی من به وعده‌ام وفا کردم و در اولین جلسه دولت یازدهم بحث دریاچه ارومیه و احیای این دریاچه را مطرح کردم و ساعتی قبل که با هواپیما از بالای دریاچه ارومیه عبور کردم وضعیت این نگین آذربایجان غربی را مشاهده کردم. اگر شرایط سالهای قبل ادامه پیدا می‌کرد، اگر در این سه سال برنامه‌های مدون این دولت برای این دریاچه اجرا نمی‌شد، امروز سطح آب دریاچه ارومیه می‌بایست 120 سانتی‌متر دیگر کاهش پیدا می‌کرد. ما در یک شرایط بحران در دریاچه ارومیه و در شرایط بحران برای محیط زیست این استان و استان‌های همجوار و مجموعاً برای 14 میلیون نفر از جمعیت ایران قرار می‌گرفتیم. اما امروز سطح آب دریاچه ارومیه به همت همه مسئولین و مردم بحمدالله 10 سانتی متر نسبت به مقدار آب سال 92 افزایش دارد و همه تلاش دولت بر این است که قدم به قدم به سمت احیای این دریاچه را گام برداریم». اگرچه به تایید کارشناسان، وضعیت دریاچه ارومیه نسبت به گذشته مثبت ارزیابی می‌شود ولی به اعتراف اعضای ستاد احیای دریاچه ارومیه، هنوز احیای دریاچه با موانع و مشکلاتی مواجه است. وزارتخانه‌های نیرو و کشاورزی مهمترین وظایف را در این موضوع دارند. با این وجود بر هیچ کس پوشیده نیست که اگر روند گذشته در حوزه محیط زیست طی می‌شد نه تنها بحران خشکی دریاچه ارومیه متوقف نشده بود، بلکه امروز دریاچه به بیابانی تبدیل شده بود که خطرات آن حداقل 14 میلیون ایرانی را تهدید می کرد ولی در شرایط کنونی دریاچه ارومیه به شرایط تثبیت رسیده و روند احیا را آغاز کرده است و برای تداوم احیای دریاچه ارومیه و رسیدن به وضعیت مطلوب در این اکوسیستم مهم، لازم است کلیه دستگاه‌های مربوطه ضمن بازنگری عملکرد خود نسبت به این مطالبه ملی بسیج شوند؛ به‌خصوص که در ماه‌های اخیر ستاد احیای دریاچه ارومیه نسبت به بروز برخی بیماری‌های تنفسی و سرطان ها در نتیجه خشک شدن دریاچه هشدار داده است. حوضه آبریز دریاچه ارومیه واقع در شمال غرب ایران با مساحت 51 هزار و 876 کیلومتر مربع یکی از شش حوضه آبریز اصلی کشور است. این حوضه بین استان‌های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان قرار دارد. دریاچه ارومیه به‌ عنوان بزرگترین دریاچه داخلی ایران و از مهم‌ترین و با ارزش‌ترین اکوسیستم‌های آبی ایران و جهان به شمار می‌آید. اکوسیستم این دریاچه نمونه‌ای شاخص از یک حوضه آبریز بسته است که کلیه رواناب‌های جاری در رودخانه‌های حوضه به آن تخلیه می‌شود، همچنین اکوسیستم فعال آن شامل دریاچه و حوضه آبریز آن است. در نتیجه مرز حوضه آبریز دریاچه ارومیه، مرز دقیقی را برای مدیریت عوامل مؤثر بر دریاچه و زیستگاه‌های مهم در حوضه به‌وجود آورده است.