حجت الاسلام غرویان: حیوانات آزاردیده انتقام می‌گیرند

روزنامه آرمان- نگین باقری: چندی پیش تصاویر و فیلم‌های اذیت و آزار حیوانات دست به دست در فضای مجازی چرخید و افکار عمومی را تحت تاثیر خود قرار داد، آن‌چنان که پویشی نیز در این زمینه به دفاع از حیوانات به راه افتاد تا بلکه داستان‌های حیوان‌آزاری‌های جنجالی خاتمه یابد. محسن غرویان، استاد حوزه و دانشگاه درباره پدیده «حیوان‌آزاری» در گفت‌وگو با «آرمان» می‌گوید: اذیت و آزار موجودات دیگر اعم از انسان، حیوانات و حتی نباتات و گیاهان به عنوان اینکه موجودات زنده‌ای هستند از نظر فقه ما جایز نیست. این مساله از منظر اخلاقی هم جایگاهی ندارد. برای اینکه ما آن‌طور که در رابطه با انسان‌ها اخلاق داریم در رابطه با حیوانات، نباتات و گیاهان هم باید اخلاق را مد نظر قرار دهیم، یعنی اینکه عنوان اذیت و آزار یک عنوان منفی است. با توجه به اینکه حیوان‌آزاری امری بسیار نکوهیده است، دیدگاه اسلام نسبت به حیوانات چگونه است و انسان‌ها تا چه حد مجازند برای اغذیه خود از حیوانات استفاده کنند؟ در مورد آزار و اذیت حیوانات از منظر اسلام نکاتی وجود دارد. نکته اول این است که مطلقا اذیت و آزار موجودات دیگر اعم از انسان، حیوانات و حتی نباتات و گیاهان به عنوان اینکه موجودات زنده‌ای هستند از نظر فقه ما جایز نیست. این مساله از منظر اخلاقی هم جایگاهی ندارد. برای اینکه ما آن‌طور که در رابطه با انسان‌ها اخلاق داریم در رابطه با حیوانات، نباتات و گیاهان هم باید اخلاق را مد نظر قرار دهیم، یعنی اینکه عنوان اذیت و آزار یک عنوان منفی است. نکته دوم این است که انسان در این عالم گرفتار تزاحم است و به هر حال برای رفع نیازهای خود مثل غذا، تامین مایحتاج خود و... با طبیعت و موجودات دیگر در تنازع بقاست، یعنی انسان می‌خواهد بقای خود را تامین کند و پایدار بماند. بنابراین مجبور است از گیاهان و حیوانات دیگر تغذیه کند. نکته سوم این است که مقدار استفاده انسان از گوشت حیوانات، نباتات، مواد خوراکی طبیعت، درختان و میوه‌ها نباید عنوان اذیت و آزار را پیدا کند. آزار این است که انسان بدون جهت و بدون هدف و غرض والایی به یک موجود زنده دیگر آسیب برساند. بنابراین از نظر فقهی در حد اغذیه استفاده از حیوانات و نباتات بلا اشکال است، اما اگر مصداق اذیت و آزار را چه در مورد انسان‌های دیگر، چه در مورد حیوانات و چه در مورد نباتات و گیاهان پیدا کند جایز نیست. این موارد نکاتی است که ما در فقه اسلامی و در آموزه‌های دینی به عنوان یک اصول کلی می‌توانیم به آنها استناد کنیم. با توجه به اینکه تمام موجودات خداوندی صاحب حق و حرمت هستند و حیوانات هم از این قاعده مستثنا نیستند، اسلام در مورد حقوق حیوانات چه دیدگاهی دارد؟ حیوانات در فقه ما تقسیم بندی می‌شوند. برخی حیوانات هستند که به زندگی ما فایده ای می‌رسانند. برای مثال حیواناتی که برای نگهبانی و حتی صید قابل استفاده هستند و حتی در روایات فقهی هم از آنها نام برده شده است. مثل سگ شکاری که در کتاب‌های فقهی ما آمده است و همچنین اسب، الاغ، قاطر، گوسفند و حتی حیواناتی که ما از آنها به عنوان غذای حلال استفاده می‌کنیم همگی جزو حیوانات مفید به حساب می‌آیند. از سوی دیگر، برخی حیوانات دیگری هم هستند که از نظر سلامتی برای انسان و محیط او مضرند و باید با محیط زندگی ما فاصله داشته باشند. در مورد این حیوانات هم احکام خاصی وارد شده است. به نظر من دور کردن این حیوانات از محیط زندگی خودمان به معنی این نیست که در حق آنها ظلم کرده و آنها را مورد آزار و اذیت قرار دهیم، بلکه باید حق حیات را برای حیوانات محفوظ بدانیم و زندگی خود را طوری تعریف کنیم تا حیواناتی که موجب آلودگی محیط زیست می‌شوند را از خودمان دور کرده یا خودمان از محیط آنها فاصله بگیریم تا بلکه موجب ناسالمی محیط زیست انسانی نباشد. اسلام به طور کلی رعایت عقود موجودات زنده را اصل و مبنا قرار می‌دهد. مهم این است که ما آن حقوق را بشناسیم و بتوانیم اهم و مهم را در هنگام تزاحم بین دو حق تشخیص بدهیم و آنجایی که حقوق حیوان، گیاهان و نباتات با حقوق انسان‌ها تعارض و تهاجم پیدا می‌کند می‌توانیم به آن حقی که اهم است عمل کنیم. اخیرا انواع تصاویر و فیلم‌های حیوان‌آزاری در شبکه‌های اجتماعی در معرض نمایش گذاشته شده است، عواقب آن از منظر اسلام چگونه است؟ آنچه فقه ما در مورد حیوان‌آزاری می‌گوید این است که حیوان‌آزاری از نظر اخلاقی برای انسان مضر است. برای اینکه اذیت رساندن به یک موجود زنده باعث قساوت قلب انسان‌ها می‌شود و انسانی که روحیه آزار رسانی و موذی گری داشته باشد، انسان صالح و شایسته ای نیست. به عبارت دیگر حیوان‌آزاری منجر به این می‌شود که موجودات آزاردیده درصدد انتقام و کینه برآیند، چرا که بعضا در حیوانات هم صفات کینه ورزی و انتقام گیری مشاهده می‌شود. از سوی دیگر، حیوانات آزار دیده علاوه بر فرد آزارگر ممکن است که به خانواده او هم آسیب برسانند. البته این اتفاق آثار و تبعات حیوان‌آزاری در این دنیاست و در معاد و رستاخیز هم که به آن اعتقاد داریم، موجب دور شدن رحمت خداوند از انسان آزارسان و موذی می‌شود. در این زمینه داستان‌ها و حکایت دینی و مذهبی فراوانی وجود دارد که انبیای الهی رفتارشان با حیوانات چگونه بوده و تجربیات زیادی هم در مورد نحوه برخورد با حیوانات وجود دارد. برای مثال بزرگان دینی سعی می‌کردند با حیواناتی که در منازل یافت می‌شوند مثل گربه‌ها ملاطفت و نوازش داشته و به آنها غذا بدهند. برای اینکه آنها هم مخلوقات الهی هستند که در کنار انسان‌ها زندگی می‌کنند. ما باید اخلاق انسانی و اسلامی را در مورد حیوانات تا جایی که می‌توانیم رعایت کنیم تا به حقوق حیوانات نیز احترام گذاشته شود.