حیوانات؛ این همدم‌های خریدنی

نگهداری از حیوانات خانگی پدیده‌ای است که در یکی دو دهه اخیر افزایش یافته و از نژادهای مختلف سگ و گربه شروع و تا ماهی‌های آکواریومی و انواع جوندگان را شامل می‌شود. اما حیوانات خانگی که قبل‌تر تصویر حیواناتی مثل سگ را در ذهن تداعی می‌کردند امروزه شامل حیوانات حتی وحشی هم شده است. چندی پیش فیلمی از یک توله ببر در فضای مجازی منتشر شد که در خیابان سرگردان بود. مسئولان وجود این حیوان در آن زمان را تکذیب کردند، اما باید توجه داشت که به هرحال یک توله ببر در خیابان بوده است و کارشناسان محیط زیست آن را به باغ وحش مشهد نسبت دادند که فروخته شده است. این پدیده، پدیده ای مدرن است و ویژه جامعه ما نیست، بنابراین باید انتظار داشت که تعداد این حیوانات و این الگوی زندگی در آینده افزایش یابد. شاید تاکنون کسانی را دیده باشید که با حیوان خانگی خود در پارک یا دیگر مکان‌های عمومی ظاهر می‌شوند؛ صحبت با آنها در مورد این حیوان بسیار جالب است. این افراد حیوان خانگی خود را مانند فرزندانشان می‌دانند و باید حواستان باشد که با آن سگ، گربه و... چگونه رفتار می‌کنید. کافی است حیوان را با پای خود نوازش کنید تا یک دعوای حسابی را برای خود بسازید. اولین تبیین ممکن در مورد نگهداری از حیوانات خانگی، شاید این باشد که افزایش مداومِ علاقه به نگهداری از حیوانات مختلف در خانه، گزینه‌ای است برای رفع خلأهای احساسی که از کاستی گرفتن روابط عمیق عاطفی در جوامع مدرن ناشی می‌شود، در این مورد به‌ویژه پدیده کم فرزندی و بی‌فرزندی می‌تواند نقش ویژه‌ای داشته باشد. تحقیقات نشان داده است که نحوه ارتباط صاحبان حیوانات خانگی با آنها و واکنش به این حیوانات، بسیار شبیه به پاسخ والدین به فرزندانشان است و حتی احساسات و تغییرات فیزیولوژیکی که در این افراد در اثر زندگی با این حیوانات برانگیخته می‌شود، بسیار شبیه به واکنش والدین به فرزندان است. در همین زمینه، حیوانات خانگی می‌توانند کارکرد اسباب‌بازی را برای کودکان ایفا کنند. با این حال می‌دانیم که این بی‌میلی به تعداد زیاد فرزند، اقتضای زندگی مدرن و روبنای ساختارهای اجتماعی، اقتصادی عصر حاضر است. عواملی چون افزایش نرخ سواد و اشتغال زنان، از دست رفتن کارکرد اقتصادی فرزندان برای خانواده، پرداختن به اهداف و آمال شخصی خود و... در کاهش علاقه به فرزند نقش اساسی داشته اند. با این توضیحات، شاید از اینکه بدانیم در حال حاضر در کشوری مثل آمریکا، ۶۱ میلیون سگ خانگی زندگی می‌کنند تعجب نکنیم.

حیوانات خانگی در ایران

در ایران، سیر فزاینده روی آوردن به حیوانات خانگی همزمان و موازی با فرایند کاهش تعداد فرزند، به ویژه در یک دهه اخیر بوده است. بنا به برخی آمارهای جهانی، در سال ۲۰۱۲، ایران با نرخ باروری کمتر از دو نفر در رتبه ۱۴۵ کشورهای جهان و پایین‌تر از کشورهای توسعه‌یافته‌ای چون آمریکا، فرانسه، انگلستان و نیز آرژانتین، برزیل، شیلی و ترکیه قرار گرفته است. از این منظر شاید بتوان گفت حیوان خانگی، یک فرزند بی‌دردسرتر و کم‌هزینه‌تر است و مردم هر چه ازدواج‌گریزتر و فرزندهراس‌تر می‌شوند، به همان اندازه حیوان دوست‌تر می‌شوند! در همین بستر اجتماعی است که بعضی کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند به زودی ابعاد بازار حیوانات خانگی در ایران به حد یک صنعت برسد. تحلیل ساختاری- کارکردیِ بالا، ناظر به کلان ترین سطح تحلیل است. اما به سطوح خردتر که بیاییم، نگهداری حیوانات خانگی کارکردهای اجتماعی دیگری نیز پیدا می‌کند. مهم‌ترین کارکرد آن شاید همان چیزی باشد که جامعه‌شناسان به آن تمایز می‌گویند. تمایز، ناظر به تلاش و تکاپویی است که قشرها و طبقات مختلف اجتماعی، از طریق نوع مصرف خود، برای متمایز کردن خود از دیگر قشرها انجام می‌دهند. از این جهت می‌توان خرید و نگهداری حیوانات خانگی را تمهیدی برای تشخص و تمایز بخشیدن به خود نسبت به دیگران دانست. البته خرید و نگهداری حیوانات خانگی در ایران، شاید تا ۱۵-۱۰ سال پیش به طور عمده ذائقه‌ای طبقه بالایی محسوب می‌شد و طبقه متوسط و پایین علاقه بسیار کمی به این امر نشان می‌دادند، اما در حال حاضر به نظر می‌رسد نشانه‌های فراگیر شدن این علاقه در جامعه ایرانی به چشم می‌خورد. گویی خرید و نگهداری حیوانات خانگی، در حال تبدیل شدن به یکی از مظاهر تجمل‌گرایی و مصرف نمایشی در ایران است و نیز به عنوان یک «نشانه»، خوش ذوقی و خوش سلیقی نگه‌دارنده را می‌رساند. اما در وضعیت عمومیت یافتن این پدیده، دیگر نفسِ نگهداری حیوانات خانگی نمی‌تواند کارکرد تمایز‌بخشی را بین طبقات اجتماعی ایفا کند؛ در این وضعیت، آنچه اهمیت می‌یابد، نوع حیوان نگهداری شده است(نگهداری کدام حیوان می‌تواند نشانه ثروتمندی و رفاه، یا خوش‌ذوقی و خوش قریحگی باشد؟). قیمت حیوانات یا هزینه نگهداری آنها در اینجا فاکتور اصلی در تمایزبخشی خواهد بود. حیوانات گران‌تر و پرخرج‌تر، سهم طبقات بالا می‌شوند و حیوانات ارزان‌تر و کم خرج تر، سهم طبقات پایین. البته دلالت و معنای طبقه ای پیدا کردن تصاحب و نمایش حیوانات، می‌تواند این پیامد را نیز داشته باشد که افرادی از طبقات پایین بخواهند حتی با وجود فشار مالی که به آنها وارد می‌آید، با خرید و به رخ کشیدن حیوانات خانگی خاص طبقه بالا، سعی در تشبه جستن به آنها را داشته باشند.

بیماری‌های مشترک انسان و حیوانات خانگی

نگهداری از حیوانات خانگی می‌تواند باعث انتقال برخی بیماری‌ها شود که نیازمند توجه است. در تمام‌ جوامع‌ مهم‌ترین‌ مشکلی‌ که‌ در زمینه‌ نگهداری از حیوانات خانگی مطرح‌ می‌شود، مساله بیماری‌های‌ مشترک‌ بین‌ حیوان‌ و انسان‌ است‌. مهم‌ترین‌ و متداول‌ترین‌ بیماری‌های قابل‌ انتقال‌ بین‌ حیوان‌ و انسان‌ در کشور ما‌هاری‌، کیست‌ هیداتیک‌، تب‌ مالت‌، سیاه ‌زخم‌ و... است‌ که‌ می‌‌توان ‌به‌ آنها اشاره‌ کرد. البته‌ بیماری‌هایی‌ همچون‌ جنون‌ گاوی‌، تب‌ کریمه کنگو‌ و آنفلوآنزای‌ پرندگان‌ را نیز نباید نادیده‌ بگیریم‌، چرا که‌ خطر ورود و شیوع‌ آنها همواره‌ ما را تهدید می‌‌کند. تا کنون‌۸۵۰ بیماری‌ قابل‌ انتقال‌ بین‌ حیوان‌ و انسان‌ شناسایی‌ شده‌ است‌.

حیوانات خانگی حال سالمندان را خوب می‌کند

گروه پرستاري دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي، پژوهشی انجام داده تا از تاثیر نگهداری حیوانات خانگی بر بر افسردگي سالمندان ساکن در آسايشگاه‌هاي سالمندان آگاه شوند. براساس این پژوهش، افسردگي از مسائل شايع دوره سالمندي است که ميزان آن در سالمندان مقيم آسايشگاه‌هاي سالمندان سي تا پنجاه در صد می‌شود. روش‌هاي بسياري از جمله دارودرماني براي درمان افسردگي به‌کار مي‌رود ولي با توجه به اينکه معمولا سالمندان به علت مشکلات متعدد، داروهاي زيادي مصرف مي‌کنند، استفاده از روش‌هاي غيردارويي مانند درمان به کمک حيوانات مي‌تواند مورد توجه قرار گيرد. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که ميانگين افسردگي سالمندان گروه مداخله از ۵۵/۸ قبل از مداخله به ۷۹/۴ بعد از مداخله کاهش يافت. اين در حالي است که در گروه شاهد، قبل و بعد از مداخله تفاوت معني داري مشاهده نشد. يافته‌هاي پژوهش نشان داد که اين مداخله مي‌تواند سبب بهبود محسوس و معنادار افسردگي سالمندان شود. بنابراین انجام مداخلات غيرتهاجمي نظير نگهداري از حيوانات توسط پرستاران مي‌تواند علاوه بر بهبود افسردگي سالمندان زمينه را برای حضور فعال‌تر آنها در محيط، فراهم کند. پس به کارگيري گسترده‌تر اين نوع مداخله در آسايشگاه‌هاي سالمندان توصيه مي‌شود. همچنین اين مطالعه يک حوزه جديد جهت پژوهش‌ها و خدمات پرستاري ايجاد کرده است.

دستکاری ژنتیکی حیوانات خانگی

دستکاری ژنتیکی به مجموعه روش‌هایی گفته می‌شود که به منظور جداسازی و خالص سازی ژن‌ها و وارد کردن و بیان یک ژن خاص در یک میزبان به کار می‌رود و در نهایت منجر به بروز یک صفت خاص یا تولید محصول مورد نظر در جاندار میزبان می‌شود. دستکاری ژنتیکی به حیوانات خانگی هم رسیده و اکنون سگ‌ها و گربه‌هایی خلق می‌شوند که در ظاهر و رنگ و برخی صفات آنها دست برده شده است. به عقیده کارشناسان کسانی که از حیوانات خانگی خود نگهداری می‌کنند و با کوچک ترین بدرفتاری با این حیوانات واکنش نشان می‌دهند باید بدانند که بزرگ‌ترین بدرفتاری با این حیوانات دستکاری ژنتیکی آنهاست. دستکاری ژنتیکی باعث می‌شود این حیوانات تا حدی رشد کنند یا رفتاری از خود بروز دهند که آنها را مانند یک عروسک جلوه می‌دهد. همچنین به گزارش مجله دانشگاه فناوری ماساچوست، دانشمندان چينی موفق به پرورش سگی با ماهيچه و قدرتی دو برابر سگ‌های معمولی شده‌اند. اين دانشمندان با از بين بردن ژن مخصوصی در بدن يک نوع سگ، ميزان ماهيچه‌ها را دو برابر کردند. اين سگ‌های جهش‌يافته ماهيچه‌های بيشتری دارند و انتظار می‌رود که قدرت دوندگی بيشتری داشته باشند که آنها را تبديل به شکارچی‌ها و همين‌طور سگ‌های پليس بهتری می‌کند. از بين ۶۵ جنينی که دانشمندان روی آنها دستکاری ژنتيکی انجام دادند، ۲۷ توله سگ به‌دنيا آمدند که دوتا از آنها فاقد ژن ميوستاتين هستند. اين دو سگ را هرکول و تيانگو نام نهاده‌اند.