زندگي درياچه اروميه، مرگ رودخانه «زاب»
انتقال آب رودخانه زاب از همان ابتدا با جنجال همراه بود، چه آن زمان که کلنگ طرح هنوز به زمین نخورده بود، چه تا سال ٩٣ که پیشرفت فیزیکی ١٨درصدی داشت و چه حالا که لَنگ مجوز ارزیابی سازمان حفاظت محیط زیست است.
روزنامه شهروند: انتقال آب رودخانه زاب از همان ابتدا با جنجال همراه بود، چه آن زمان که کلنگ طرح هنوز به زمین نخورده بود، چه تا سال ٩٣ که پیشرفت فیزیکی ١٨درصدی داشت و چه حالا که لَنگ مجوز ارزیابی سازمان حفاظت محیط زیست است. در طول اجرای پروژه و معلق ماندنش، کارشناسان منتقد بر انتقال آب این رودخانه به دریاچه ارومیه خط می‌کشیدند و مردم محلی از ساخت تونل در فاصله ١٥٠ کیلومتری مرز هراس داشتند و خشکیدن سردشت. اما با همه انتقادات و اختلافات درون سازمان محیط زیست، عملیات اجرایی ستاد احیای دریاچه ارومیه، برای انتقال آب این رودخانه همچنان درحال انجام است؛ عملیاتی که علاوه بر اعتراض آرام مردم محلی و مخالفت برخی کارشناسان سازمان محیط زیست، هنوز مجوز رسمی سازمان را ندارد و قرار است تا سال ٩٨ به اتمام برسد.
«حمید جلالوندی»، مدیر دفتر ارزیابی سازمان محیط زیست درحالی به «شهروند» خبر می‌دهد که «به‌زودی» جلسه‌ای برای صدور مجوز این طرح برگزار خواهد شد که براساس اعلام رسمی ستاد احیای دریاچه ارومیه، این طرح با رسیدن دستگاه دوم حفاری، اکنون درحال اجراست و ١٨درصد پیشروی فیزیکی داشته است. او با وجود این‌که از طرح بازدید نکرده، میزان پیشرفت طرح را در حدود ٥درصد اعلام می‌کند؛ رقمی که با آمار مسئولان اجرایی طرح انتقال آب زاب تفاوت زیادی دارد. از طرفی «مسعود تجریشی»، مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه هم قبول دارد که طرح «فعلا» بدون مجوز سازمان محیط زیست درحال انجام است، اما می‌گوید پیشرفت آن با تصویب شورایعالی امنیت ملی اتفاق افتاده است و دولت و سازمان محیط زیست هم توافق کرده‌اند تا با برگزاری جلسه‌ای برای طرح‌هایی که بدون مجوز در دست اجرا هستند، مجوز صادر کنند. جلسه‌ای که قرار است در آن، معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست؛ محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت یازدهم و حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو حضور داشته باشند.
رودخانه زاب در جنوب آذربایجان غربی، پس از عبور از مرز ایران، به کشور عراق وارد می‌شود. کارگروهی که برای احیای دریاچه ارومیه تشکیل شده بود، در سال٩٢ طرح انتقال آب این رودخانه را مطرح کرد و طبق برنامه این نهاد، قرار است تا سال ١٣٩٨ افتتاح شود. این ایده که بیش از یک دهه قبل مطرح شده بود، در ابتدای سال ٩٤ دوباره به سازمان حفاظت محیط زیست فرستاده شد تا بررسی شود. سازمان با مثبت ارزیابی کردن این طرح، اعلام نظر نهایی را به دریافت گزارش ارزیابی زیست‌محیطی موکول کرد و سرانجام هرگونه اقدام اجرایی برای این طرح را تا زمان صدور مجوز نهایی مخالف قانون دانست. با این حال، طرح بدون مجوز اجرایی شد و عیسی کلانتری، دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه، همان زمان از انجام حفاری تونل‌ها و عملیاتی شدن پروژه انتقال سالانه ٦٠٠ ميليون متر مكعب آب زاب به دریاچه ارومیه خبرداد و تناقض در اظهارنظرها و عملکرد مسئولان باعث شد، این طرح زیر ذره‌بین مخالفان و منتقدان قرار بگیرد. پیگیری‌های نگارنده نشان داد، با وجود این مخالفت‌ها، اعتبارات مورد نیاز همچنان توسط صندوق توسعه ملی تأمین می‌شود و طبق گفته مدیر دفتر برنامه‌ریزی ستاد احیای دریاچه
ارومیه، در سال گذشته ٥٧٠میلیارد تومان هزینه این پروژه شده است.
این‌طور که تجریشی، مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه می‌گوید، دومین دستگاه حفاری تونل انتقال آب، ماه گذشته به ایران رسیده است و وزیر نیرو در هفته دولت افتتاحش کرد. دستگاه اول یک‌سال پیش وارد شده بود و حالا با اضافه شدن دومین دستگاه، روند اجرای کار سریع‌تر خواهد شد تا بنابر پیش‌بینی‌ها آب زاب از سال ١٣٩٨ راهی دریاچه ارومیه شود.
انتقال آب زاب سردشت را می‌خشکاند؟
پیشروی طرح برای نجات دریاچه ارومیه یک طرف قضیه و خشکیدن رودی زنده طرف دیگر ماجراست. با بالا رفتن سرعت ساخت این تونل، در ماه گذشته مردم سردشت در نامه‌ای به انتقال آب این رودخانه اعتراض کردند. در این نامه اشاره شده است که با این اقدام، اکوسیستم سردشت تغییر خواهد کرد و زندگی کشاورزان و دامداران این شهر با خطر جدی مواجه می‌شود. با این حال، مدیر دفتر برنامه‌ریزی ستاد احیا، نامه معترضان را فضاسازی می‌داند. «زاب مورد استفاده کشاورزان نبود و اکنون تصمیم بر این است که ٥٠درصد حقابه این رودخانه مرزی، به دریاچه ارومیه منتقل شود. ٦٠سال پیش قرار بود، آب زاب برای مصارف کشاورزی منتقل شود و با شرایط تازه دریاچه ارومیه، این رودخانه راه نجات دریاچه شد.» مخالفان با روشن شدن تکلیف زاب، اعتراضشان را به فضای مجازی اینترنتی کشاندند و مطلب نوشتند و هشتگ زدند.
«رئوف آذری»، از فعالان محیط زیست سردشت، به شدت با این طرح مخالف است و استدلال‌های گوناگونی برای مخالفتش بیان می‌کند. درحالی‌که بعضی از مجریان طرح انتقال آب، ازجمله مدیر دفتر برنامه‌ریزی ستاد احیا، معتقدند که آب این رودخانه استفاده کشاورزی ندارد اما این فعال محیط زیست به «شهروند»، از باغات و زمین‌های کشاورزی می‌گوید که با این آب سیراب می‌شوند و گونه‌های گیاهی و جانوری که حیاتشان به زاب وابسته است. «انتقال آب زاب از پایه اشتباه است. حتی با چند کارشناس وزارت نیرو حرف زدم که همگی متفق‌القول هستند که دریاچه ارومیه با این روش احیا نخواهد شد. ما حاضریم از آب شربمان بزنیم تا دریاچه به حالت عادی برگردد، ولی انتقال آب زاب فقط باعث می‌شود نواحی اطراف این رود هم به ویرانه تبدیل شود.»
«رامان ظاهری»، فعال محیط زیست دیگر این منطقه هم معتقد است که گرفتن آب زاب از سرشاخه‌اش در فاصله ١٥٠ کیلومتری از مرز، نتیجه‌ای جز خشکیدن رود و مرگ منطقه ندارد: «احیای دریاچه ارومیه بهانه است و برخی مسئولان منطقه‌ای قصد دارند با انتقال آب، آن را در بخش شرب و حتی کشاورزی مصرف کنند.» ظاهري معترض است که این طرح در سکوت کامل رسانه‌ای درحال اجراست و مسئولان هم به درخواست مردم هیچ پاسخی نمی‌دهند.
به نظر می‌آید که شفاف نبودن اطلاع‌رسانی مسئولان امر، در اعتراض و مخالفت فعالان و مردم محلی موثر بوده است؛ چون مردم از خشکیدن رود نگرانند و مجریان طرح از مصرف نیمی از آب زاب می‌گویند.
با پیشرفت طرح تا اینجا، فعالان محیط زیست و مخالفان طرح از توقف انتقال آب ناامید شده و می‌گویند: «طرح مصوبه شورایعالی امنیت ملی است و دولت هم حمایتش می‌کند. پس اعتراض ما به جایی نمی‌رسد.» تا جایی که می‌گویند حتی وقتی محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت از این طرح بازدید کرد، حاضر به شنیدن دلایل و استدلال‌های مخالفان نشد تا سیاسی بودن طرح انتقال آب بیشتر بر سر زبان‌ها بیفتد.
حساسیت کاذب معترضان یا بی‌اخلاقی بزرگ مجریان؟
از میان موافقان انتقال آب زاب، «تورج فتحي»، كارشناس منابع آب، به«شهروند» می‌گوید: «با تامين حقابه مورد نياز كشاورزان پايين‌دست موافقم، اما اين منطقه كوهستاني است و جزو قطب‌هاي كشاورزي كشور نيست، پس نباید نگران کشاورزی سردشت باشیم.»
اين كارشناس همچنين این حجم از اعتراضات را اشتباه مي‌داند و معتقد است، مخالفت‌ها به حساسيت‌های كاذب آلوده شده است. «تقسيم عادلانه منافع اقتصادي در مناطق مبدأ و مقصد نكته‌اي است كه وزارت نيرو و ساير نهادهاي اجرايي بايد به آن توجه ويژه‌اي داشته باشند. انتقال آب از زاب براي احياي درياچه اروميه مي‌تواند ايده‌اي راهگشا باشد؛ چراكه ٧ ميليارد متر مكعب از منابع آبي تجديدشونده ما از مرزهاي غربي خارج مي‌شود و اگر در جريان اين پروژه به مسائل محيط زيستي توجه شود، اين اقدام به نفع مردم منطقه هم خواهد شد، چراكه در فصل‌هاي پرآبي اين آب به مصارف ديگر خواهد رسيد.»
از میان مسئولان سازمان محیط زیست، محمد درویش، مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان محیط زیست که با هرگونه انتقال آب از حوضه‌ای به حوضه دیگر مخالف است، پیش از این هم درباره زاب مطلب نوشته و صحبت کرده بود. او که معتقد است برای هر منطقه باید مطابق با توان اکولوژيک و واقعیت‌های اقلیمی همان نقطه برنامه‌ریزی کرد، به «شهروند» می‌گوید: «نمونه ناموفق انتقال آب، تونل‌های کوهرنگ است که برای احیای زاینده‌رود ساخته شد، اما حالا باعث بروز بحران‌های جدی در اصفهان شده است.» درویش قبلا هم انتقال آب را یک بی‌اخلاقی بزرگ دانسته بود، اتفاقی که دامن هامون خشکیده را گرفت: «افغان‌ها هم با همین استدلال نفس هیرمند را تنگ کردند، درحالی‌که باید به قوانین طبیعت احترام بگذاریم، زیرا آب رودخانه زاب وارد میانرودان می‌شود که انحراف مسیر آب از این منطقه باعث رشد چشمه‌های تولید گرد و خاک در عراق خواهد شد.» او از لابی پرقدرتی می‌گوید که پشت این طرح است: «آنها اعتقاد دارند چون این آب از کشور خارج می‌شود، مجاز به تغییر مسیر و انتقال آن به دریاچه هستند.»
سازمان محیط زیست کاری نمی‌کند
مسئولان پاسخ روشنی درباره موافقت یا مخالفت رسمی با طرح انتقال آب زاب نمی‌دهند. «حمید جلالوندی»، مدیرکل دفتر ارزیابی سازمان محیط زیست می‌گوید که قرار است ظرف چند هفته آینده جلسه‌ای با حضور سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت نیرو و ستاد احیا تشکیل شود تا به بررسی موضوع بپردازند و اگر مشکلی وجود داشته باشد دستور توقف پروژه داده می‌شود، اما این موضوع با توجه به ورود دومین دستگاه حفاری به ایران و صرف هزینه‌های میلیاردی، غیرعملی به نظر می‌رسد. جلالوندی که سال گذشته این انتقال را غیرقانونی دانسته بود، تغییر موضع داده و می‌گوید که بعید است مشکلی برای ادامه پروژه وجود داشته باشد.
با وجود تمام اظهارات ضد و نقیض مسئولان و استدلال‌های مخالفان، به نظر می‌رسد اجرای این طرح ادامه خواهد داشت و مشخص نیست آیا درنهایت این اقدام دریاچه ارومیه را نجات می‌دهد یا مرگ محیط زیست در سردشت را رقم خواهد زد.
دیدگاه تان را بنویسید