نفت هورالعظیم را تکه‌تکه کرده است/ سازمان محیط‌زیست؛ شریک نفت و رفیق فعالان

فرمانده یگان حفاظت محیط زیست خوزستان در ادامه اظهار می‌کند: هر چند به دلیل وسعت حوزه تالاب و کمبود نیرو، آمار دقیق تعداد ماهیان تلف شده در مدت اخیر در تالاب هورالعظیم در دست نیست ولی در گشت و کنترل روزانه تالاب مرتبا تلفات بالای ماهیان دیده می‌شود و هر روز از این تلفات عکس و فیلم تهیه می‌شود.

تالاب هورالعظیم با وجود حق‌آبه همچنان کم آب است

«حسن آقا شیرمحمدی» با بیان اینکه هورالعظیم باوجود اینکه حق‌آبه دارد، کم‌آب است، می‌گوید: در مجموع، برداشت آب برای کشت در بالادست از حجم حق‌آبه کم می‌کند و جاده‌سازی‌های شرکت نفت هم موجب جدا شدن قسمت‌های مختلف تالاب می‌شود و قطع ارتباط آبی در تالاب و بالا بودن دمای هوا موجب می‌شود اکسیژن محلول در آب کم شود که این مساله در نهایت موجب مرگ و میر ماهیان تالاب هورالعظیم می‌شود.

او در ادامه می گوید: وزارت نفت همچنان در تالاب هورالعظیم در حال ساخت و ساز و خاکبرداری و جاده کشیدن است؛ چندین مورد با آنان برخورد شده و حتی تشکیل پرونده داده‌ایم تا این مسائل به سرانجام برسد ولی در زمانی که در حال انجام کارهای دادگستری برای توقف کار نفت در تالاب هستیم، شرکت نفت کار خود را در هورالعظیم ادامه می‌دهد. تا بیاییم روند ساخت جاده‌ها را متوقف کنیم، ‌زمان می‌برد و نفت در همین مدت زمان همچنان ساخت و ساز می‌کند.

حق‌آبه هورالعظیم صرف برنج کاری می‌شود

آقا شیرمحمدی ادامه می دهد: کشت و کار برنج در بالادست هورالعظیم در آخر فصل تابستان و برداشت بی‌رویه آب از یک سو موجب می شود که آن میزان آب که به عنوان حق‌آبه تالاب آزاد می‌شود، برای کشت برنج برداشت شود. باقی‌مانده آبی هم که به سمت هورالعظیم می‌آید به علت ساخت و سازهای بی حساب و کتاب شرکت نفت از مسیر خارج می‌شود و در چاله‌هایی که بین جاده‌های احداثی شرکت نفت به وجود می‌آید، می‌ماند.

او تصریح می کند: در بحث فعالیت‌های نفتی در هوالعظیم، آن شکل که ما بخواهیم کار کنند و فعالیت نفت در تالاب متوقف شود، عملی نخواهد شد زیرا بحث‌های درآمدی مملکت در میان است. با این وجود با حضور خانم ابتکار و فشارهای مجموعه حفاظت محیط زیست، روند تخریب‌ها در تالاب هورالعظیم کند شده است ولی نتوانستیم فعالیت‌های نفتی در هورالعظیم را به صورت کامل متوقف کنیم.

فرمانده یگان حفاظت محیط زیست خوزستان با بیان اینکه کم‌آبی در تالاب هورالعظیم موجب مرگ ده‌ها هزار قطعه ماهی در این تالاب شده است، اظهار کرد: اینکه چه کسی به وجود آورنده این مشکل در تالاب هورالعظیم است، هر کسی به تالاب بیاید در محل متوجه خواهد شد ولی در نهایت همه ما واکنش وزیر نفت و پاسخ وی به مجموعه محیط زیست و نظرش درباره تالاب هورالعظیم را در سفر به خوزستان دیدیم.

انسداد دریچه‌های هور

معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست استان خوزستان به خبرنگار «فردا» می گوید: ما به عنوان محیط زیست به شدت مخالف تکه تکه کردن تالاب هستیم اینکه شرکت نفت تالاب را بخش‌بندی کرده و یکپارچگی اکوسیستم را به هم زده و برای هر بخش یک اسم عنوان می‌کند مورد تأیید نیست اما اگر تلفات آبزیان مورد ادعا در بخش 3 رخ داده علل مختلفی می‌تواند داشته باشد.

«سید عادل مولا» می افزاید: انسداد دریچه‌ها توسط شرکت نفت و کاهش سطح آب می‌تواند موجب ایجاد گنداب شود چون اگر گردش آب در تالاب برقرار نباشد و حجم آب نیز به دلیل تبخیر کاهش یابد قطعاً گنداب ایجاد می‌شود و این امر موجب افزایش نیترات و فسفات و مرگ و میر آبزیان می‌شود ولی باز هم می‌گویم که باید ابتدا این موضوع تأیید و بعد آزمایش شود تا علت معلوم شود.

انکار وزیر نفت

پیش تر وزیر نفت در آخرین روز هفته دولت در نشست شورای برنامه ریزی و توسعه استان خوزستان، با اشاره به اینکه احیاء تالاب هورالعظیم وظیفه وزارت نفت نیست گفته بود: باید این مطالبه را از افرادی خواستار باشید که تالاب را خشک کردند.

بیژن نامدار زنگنه که امسال نیز جایزه ملی محیط زیست را از سازمان محیط زیست دریافت کرده افزود: کاهش آب تالاب هورالعظیم به نفت ارتباطی ندارد هر چند راضی به خشک شدن این تالاب نیستم.

وزیر نفت پیش از آن نیز در مراسم گرامیداشت روز زمین پاک و معرفی واحدهای صنعتی و خدماتی سبز با تکرار این اظهارات گفته بود: با خشک کردن تالاب هورالعظیم برای استخراج نفت مخالف هستم. ما خود را متعهد به حفظ محیط زیست می دانیم و اقدامات ما نه تنها نباید موجب آلودگی محیط زیست شود بلکه باید در راستای بهبود محیط زیست قدم برداریم.

به گفته او پروژه ای در مورد میدان های نفتی کارون به وزارت نفت ارسال شد که اجرای آن منجر به خشک شدن تالاب هورالعظیم می شد. من با این موضوع مخالفت کردم چون اجرای آن را خیانت به آیندگان می دانم.

زنگنه در ادامه گفته بود: با حفاری حدود 100 متر در دریا موفق به استخراج نفت می شویم بنابراین می توانیم همین کار را برای استخراج نفت در تالاب هورالعظیم که در نهایت دارای دو متر عمق است انجام دهیم. به اعتقاد من اگر قرار است فعالیتی در هورالعظیم انجام شود نباید موجب خشک شدن و یا وارد کردن کمترین آسیب به محیط زیست منطقه شود.

مژده ای که خیلی زود خنثی شد

فعالیت شرکت های نفتی در میدان نفتی این منطقه، در سال های گذشته منجر به خشک کردن عمدی بخش های وسیعی از این تالاب به منظور انجام حفاری شد. دلیل این عملیات، نبود تجهیزات حفاری در آب عنوان شده بود. در همین باره استاندار خوزستان در روزهای ابتدایی زمامداری خود مژده داده بود که «از این پس حفاری شرکت‌های نفتی در تالاب هورالعظیم تنها در آب انجام خواهد شد.»

غلامرضا شریعتی، در خصوص فعالیت شرکت‌های نفتی در تالاب هورالعظیم اظهار کرد: با وزیر نفت صحبتی داشته‌ام و اعتراض مردم استان نسبت به خشک کردن تالاب و تغییرات زیست‌محیطی و آسیب‌هایی که به اقتصاد منطقه وارد می‌کند، را به وزیر نفت منتقل کردم. وزیر نفت با تایید این مطالب و خواسته‌های اهالی، عنوان کرد که به شرکت‌های نفتی دستور داده شده برای انجام عملیات حفاری، تالاب را خشک نکنند و حفاری تنها در آب انجام شود.

استاندار خوزستان با بیان اینکه تبعات زیست‌محیطی فعالیت‌های شرکت‌های نفتی در تالاب هورالعظیم باید به حداقل برسد، گفت: شرکت‌های نفتی حق ندارند برای انجام عملیات حفاری، تالاب هورالعظیم را خشک کنند.

ماهیان هور؛ ذخیره ژنتیک ملی

منطقه حفاظت شده تالاب هورالعظیم خوزستان جزء بکرترین زیستگاه پرندگان بومی ایران است که هر سال با سرد شدن هوا، پرندگان آبزی و کنار آبزی از مناطق مدارهای شمالی کشور، کشورهای آفریقایی و روسیه به این تالاب مهاجرت می‌کنند.

رئیس پژوهشکده آبزی پروری جنوب کشور با بیان اینکه موجودیت هور به آب آن بستگی دارد به خبرنگار «فردا» می گوید: نبود آب در تالاب گیاهان و جانوران به ویژه ماهیان را در معرض خطر نابودی قرار می‌دهد.

«جاسم مرمضی» می‌افزاید: ماهیان این تالاب همچون بنی، گطان، شیربط، برزم و شلیچ حمری علاوه بر اینکه بومی استان و ذخیره ژنتیکی کشور به شمار می روند محل ارتزاق و معیشت صیادان نیز بوده و اهمیت بسیاری دارند، اما متاسفانه مسئولان هنوز آن چنان که باید به این مشکل توجهی نمی‌کنند.

او با بیان اینکه ابعاد این بی‌آبی بسیار گسترده است، اضافه می کند: حفاظت از ماهیانی چون بنی و شیربط که تنها در خوزستان رشد می کنند و ذخیره ژنتیک ملی هستند اهمیتی همانند حفاظت از گونه یوزپلنگ ایرانی دارد که بسیار درباره آن صحبت می‌شود اما درباره این گونه ماهی هیچ صحبتی به میان نمی‌آید.

عدم اختصاص حتی یک درصد از فروش نفت به هورنشینان

از آنجایی که خشک شدن تالاب هورالعظیم یکی از دلایل وجود گرد و غبار در خوزستان است، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس و نماینده مردم اهواز، باوی، حمیدیه و کارون در مجلس شورای اسلامی در این باره به خبرنگار «فردا» می گوید: تالاب هور العظیم بزرگترین تالاب در خوزستان و در سطح کشور به شمار می‌آید و این در حالی است که با خشک شدن تالاب هورالعظیم برای استخراج نفت موجب شده است که ما شاهد افزایش گرد و غبار باشیم.

«جواد کاظم نسب الباجی» ادامه می دهد: متاسفانه یک درصد از فروش نفت نیز برای رفع آلایندگی توسط شرکت نفت به این منطقه داده نشده است.

نفتی ها چگونه در هورالعظیم نشت کردند؟

تالاب هورالعظیم یا هورالحویزه، هورالحمار و هورالمرکزی سه بخش عمده مجموعه تالاب‌های بین النهرین در حدفاصل بین دو کشور ایران و عراق است که بخش ایرانی آن به نام هورالعظیم 125 هزار هکتار وسعت دارد. اما پای نفتی‌ها از ابتدای دهه 80 و با چراغ سبز سازمان محیط زیست به بهانه تنها اکتشاف نفت به این تالاب باز شد و امروز میدان نفتی آزادگان شمالی، آزادگان جنوبی و یاران شمالی سه میدان نفتی بزرگ ایران در تالاب به شمار می‌رود.

در دولت نهم نیز حدود 7600 هکتار از هورالعظیم با مصوبه شورای عالی اقتصاد به وزارت نفت به مدت 30 سال واگذار شد و عملاً گستره فعالیت نفتی‌ها را در این تالاب بیشتر کرد. ساخت جاده‌های متعدد، خشکاندن تالاب برای ایجاد تأسیسات نفتی، تخلیه گل حفاری آلوده به مواد نفتی و فلزات سنگین در حاشیه و داخل تالاب و مسدود کردن دریاچه‌های ورودی آب توسط شرکت نفت و نیز تخصیص نیافتن کامل حق‌آبه تالاب هورالعظیم از جمله دلایل خشکیدگی هورالعظیم و تبدیل آن به کانون ریزگردها است.

با اینکه رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست کشور در روزهای گذشته با اشاره به وضعیت سال های قبل تالاب هورالعظیم، که یکی از کانون های گرد و غبار در منطقه خوزستان بود، مطرح کرد: «امروز توانستیم، 62 درصد از این تالاب را احیا کنیم.» اما گرد و غبار، نبود ساز و کار برای گردشگری هور، صید ماهی با شوک برقی، کمبود آب، عدم تخصیص حق‌آبه هور، خشکسالی و پسماندهای شرکت‌های نفتی همچنان از مشکلات عمده هورالعظیم به شمار می‌رود.

در همین حال کاهش حق‌آبه استان خوزستان از رودخانه کرخه، باعث شده بخشی از زهاب کشاورزی نیشکر خوزستان از تالاب منصوری خرمشهر و نیز پساب‌های کشاورزی سوسنگرد و هویزه نیز به عنوان حق‌آبه با درصد آلودگی و شوری بالا وارد هورالعظیم شود. با این حال هنوز علت دقیق مرگ و میر ماهیان مشخص نیست.

فعالان منتظر ورود دادگستری هستند

تالاب هورالعظیم با کم‌آبی روبه‌رو است؛ برای این کم‌آبی دلایل مختلفی عنوان می‌شود. هر چند گفته می‌شود حق‌آبه این تالاب تثبیت شده، اما ورودی آب به دلایل مختلف همچنان کم است. به گفته کارشناسان حق‌آبه تالاب‌ها باید مقدار مشخصی باشد ولی کشت برنج در بالادست تالاب و همچنین ادامه فعالیت‌های وزارت نفت در تالاب هورالعظیم، این حوزه را با کم‌آبی مواجه کرده است.

هر چند در حال حاضر آن حرکت‌های عظیم نفتی که در گذشته در هورالعظیم انجام می‌شد، کنترل شده است ولی همین بخش که انجام می‌شود نیز موجب تخریب تالاب می‌شود. شرکت نفت با اقدام به ساخت جاده بین شرکت‌های نفتی فعال در هورالعظیم موجب شده که در برخی مناطق تالاب ارتباط آبی قطع شود و آب به گیاهان و جانداران نرسد. «وقتی بحث نفت پیش می‌آید همه چیز کنار می‌رود و آنها کار خودشان را انجام می‌دهند.» این واقعیت تلخ را فرمانده یگان حفاظت محیط زیست خوزستان بیان می کند.

حالا با این وضعیت فعالان محیط زیست انتظار دارند که شاهد تشکیل ستاد بحران استان در اسرع وقت برای تعیین علت اصلی مرگ و میر این ذخایر ملی، موضع گیری شفاف مسئولان آب و برق، شرکت های نفتی، مسئولان محیط زیست و در نهایت استانداری و بالاخره ورود دادگستری استان خوزستان و برخورد با مسببان این فاجعه براساس رهنمودهای مقام معظم رهبری باشند.