گرد و غبار جنوب علیه مارها +تصاویر

خبرگزاری مهر: یک پژوهشگر مارهای ایران در این باره به خبرنگار مهر گفت: از جنبه‌های مختلفی می‌توان مارها را تقسیم‌بندی کرد. مثلا مارهای سمی، نیمه‌سمی و غیرسمی یا مارهای خشکی‌زی و دریازی و .… ولی از لحاظ علمی برای رده‌بندی مارها از ویژگی مشخصی (مانند ویژگی‌های ریختی، ژنتیکی، رفتاری و ...) استفاده می‌شود که بر این اساس مارهای شناخته شده در ۲۷ خانواده مختلف قرار می‌گیرند. بهزاد فتحی‌نیا ادامه داد: در ایران بیش از ۸۰ گونه مار وجود دارد که در ۶ خانواده مجزا قرار می‌گیرند. خانواده‌های ویپریده (افعی‌ها) و الاپیده (کبراها) سمی، برخی از گونه‌های خانواده کلوبریده نیمه‌سمی و مابقی مارهای ایران غیرسمی هستند.

به گفته وی به طور کلی در ایران حدود ۲۵ گونه مار سمی وجود دارد و مابقی نیمه‌سمی و غیرسمی هستند که برای انسان خطری ندارند. مارها با طیف گسترده‌ای از تهدیدات رو به رو هستند این پژوهشگر مارهای ایران با بیان اینکه وضعیت حفاظتی معدودی از گونه‌های مارهای ایران مشخص شده است گفت: مثلا افعی لطیفی (Montivipera latifi) یک گونه در معرض خطر انقراض (endangered) و افعی ارمنی (Montiviper raddei) در آستانه تهدید (near threatend) است ولی در مورد اکثر گونه ها با کمبود داده‌های حفاظتی مواجهیم و ارزیابی دقیقی از وضعیت حفاظتی آنها در دست نیست. فتحی‌نیا عوامل تهدید مارها را این چنین برشمرد: مارها با طیف گسترده‌ای از تهدیدات مانند کینه‌توزی انسان‌ها، تغییرات آب و هوایی، تغییر کاربری زیستگاه‌ها، تلفات جاده‌ای، قاچاق گونه‌های پرجذبه (کاریزماتیک) و .... روبرو هستند.

به اعتقاد وی مهم‌ترین اقدام در رابطه با وضعیت حفاظتی مارها تغییر دیدگاه جامعه نسبت به این گروه از خزندگان است که برای انسان می‌توانند بسیار سودمند باشند اما متاسفانه به دلیل عدم آگاهی، این جانوران به راحتی کشته می‌شوند. این زیست‌شناس با اشاره به اینکه در زمینه حفاظت از مارهای ایران اقدامات زیادی انجام نشده اعلام کرد: به معدود اقدامات سازمان محیط زیست می توان اشاره کرد که نرخ جریمه صید غیرمجاز و کشتار برخی از این مارها را اعلام کرده است. مثلا نرخ جریمه افعی لطیفی ده میلیون ریال و گرزه مار ۵ میلیون ریال است.

فتحی‌نیا گفت: یکی از گونه های منحصر به فرد که در تمام دنیا توجه بسیاری را به خود جلب کرده است افعی دم عنکبوتی (Pseudocerastes urarachnoides) است. این افعی در نوار باریکی در مرز غربی ایران عمدتا در استان‌های ایلام و کرمانشاه پراکنش دارد. به گفته وی معدودی کارهای پژوهشی مانند وضعیت سیستماتیک، بررسی زیستگاه، رفتار شکارگری و چرخه فعالیت سالیانه در مورد این افعی به انجام رسیده است با این حال از جنبه‌های مختلف دیگر می‌توان این افعی را مورد بررسی و مطالعه قرار داد. این زیست‌شناس که تحقیقاتی درباره افعی دم عنکبوتی انجام داده است تصریح کرد: در رابطه با وضعیت حفاظتی جمعیت‌های مختلف این افعی هیچ گونه اطلاعاتی وجود ندارد و این خود موضوعی است که مستلزم هزینه‌های مالی و زمانی است.

فتحی‌نیا با تأکید بر اینکه عوامل مختلفی این افعی را تهدید می‌کنند گفت: یکی از جدی‌ترین این عوامل می‌تواند تغییرات آب و هوایی منطقه غرب و جنوب غرب کشور باشد که در بسیاری از مواقع سال چهره این منطقه با گرد و غبار نشات گرفته از کشورهای عربی همسایه دگرگون می‌شود. به گفته وی تهدید دیگر، کشتار مستقیم این افعی توسط مردم بومی و به ویژه دامداران منطقه است که برای پیشگیری از گزیده‌شدن دام‌ها و خود و یا پس از گزیده شدن دامها اقدام به کشتن آن می‌کنند. قاچاق افعی به مساله‌ای جدی بدل شده است این پژوهشگر مارهای ایران با اعلام اینکه طی سالیان اخیر پدیده قاچاق این افعی توسط سوداگران حیات وحش به مسئله‌ای جدی تبدیل شده هشدار داد: این افعی جذاب هم در بازارهای داخلی و هم خارجی علاقمندان زیادی دارد که می‌تواند خطری بزرگ برای این افعی به حساب آید. فتحی‌نیا به این پرسش که حفاظت مارها که اغلب محبوب افراد مختلف جامعه نیز نیستند چه اهمیتی دارد پاسخ داد: مارها نقش مهمی در زیستگاه‌های طبیعی و زنجیره‌های غذایی بازی می‌کنند. حفظ سطح بالایی از تنوع زیستی که مارها بخش مهمی از آن هستند برای تمام حیات موجود در کره زمین و انسان‌ها مهم و ضروری است. به گفته وی مارها به علت فعالیت شکارگری گسترده‌ای که دارند به عنوان کنترل کننده آفاتی مانند موش‌ها و برخی پرندگان بسیار اهمیت دارند. علاوه بر نقش انکارناپذیر در چرخه‌های اکولوژیک، مارها همچنین در مواردی مانند مصارف غذایی و پوشاک مورد بهره برداری قرار می‌گیرند. حتی از سم مارهایی که برای انسان می‌توانند خطر آفرین باشند در مواردی مانند تهیه دارو و پادزهر استفاده می‌شود. فتحی‌نیا در پایان درباره نحوه رفتار درست هنگام رویارویی ناخواسته با مارها در طبیعت گفت: برای مواجه نشدن با مارها بهتر است که از مسیرهای از قبل موجود برای تردد استفاده کنیم. کفش و لباس مناسب بپوشیم. در صورت مواجهه با یک مار باید خونسردی خود و فاصله مناسب با آن را حفظ کنیم. تنها چیزی که در این موقع مار نیاز دارد این است که به آن فرصت لازم را بدهیم تا به راه خود ادامه دهد. از هرگونه ماجراجویی با مارهای سمی خصوصا در مناطق دور از دسترس باید جدا خودداری کرد. افعی دم عنکبوتی گونه منحصر به فرد ایرانی است که برای شکار استتار می‌کند و دمش را که شبیه عنکبوت است در معرض نمایش می‌گذارد و همچون یک عنکبوت تکان می‌دهد. زمانی که یک حیوان بی‌دفاع به خیال یافتن عنکبوتی خوشمزه به دم او نزدیک می‌شود با حرکتی سریع حیوان را از پا در می‌آورد.