تمام خزر هم کویر را سیراب نمی‌کند

مهر:پدر علم کویر شناسی ایران با تشریح نظرات مخالفان و منتقدان طرح انتقال آب دریای خزر گفت: تامین نیاز آبی کشور به دلیل نبود فرهنگ صرفه‌جویی و استفاده بهینه از منابع آب امکانپذیر نیست، حتی اگر تمام آب دریای خزر به شهرهای مرکزی منتقل شود.

دکتر پرویز کردوانی یکی از منتقدان جدی طرح انتقال آب از خزر به قسمتهای مرکزی ایران است. او نقدها و گلایه هایی نسبت به مخالفان و موافقان این طرح دارد و معتقد است بسیاری از این افراد اساساً موضوع این طرح را که انتقال آب خزر به شهرهای مرکزی ایران برای مصارف شرب و صنعتی است با انتقال آب خزر به کویر مرکزی برای مصارف کشاورزی اشتباه گرفته اند و تمام نظریه های خود را بر اساس این درک نادرست از طرح ارائه می دهند.

با توجه به موافقت سازمان محیط زیست و ارائه مجوز این سازمان به وزارت نیرو برای انتقال آب خزر به فلات مرکزی با پدر علم کویرشناسی ایران در این رابطه به گفتگ نشسته ایم که در پی می آید.

گمان می کنید مهمترین دلایل مطرح شدن پروژه انتقال آب به بخش های مرکزی کشور چیست؟

- پرویز کردوانی پدر علم کویر شناسی ایران: مقدار آب در هر کشوری ثابت است و به میزان بارندگی و موقعیت جغرافیایی منطقه بستگی دارد و از آنجایی که بخش عمده ای ازمساحت ایران تحت تأثیر آب و هوای پر فشار حاره ای قرار دارد همواره کمبود آب در کشوراحساس می شود که در سال های اخیر با توجه به افزایش جمعیت، افزایش سطح علم، فرهنگ و بهداشت عمومی ، افزایش زندگی شهر نشینی و بالا رفتن سطح توقع نسبت به کیفیت آب میزان مصرف آب افزایش یافته و کمبود منابع آب بیش از همیشه نمود پیدا کرده است. در حقیقت به دلیل نبود مدیریت اصولی همین اندک منابع آب در کشورمان به سرعت در حال هدر رفتن است.

* مهمترین راهکارهای جلوگیری ازهدر رفتن منابع آب در کشور هایی که با کمبود آب روبروهستند چیست؟

- در بسیاری از کشورها ی پیشرفته برای جلوگیری از هرزرفتن منابع آب و جبران کمبود منابع آب راه حل های نا متعارفی مطرح شده که مهمترین آنها تصفیه پساب های صنعتی و خانگی و استفاده مجدد از آنهاست . جمع آوری آب باران با ایجاد آبخیز های غیر قابل نفوذ مانند آنچه که در استرالیا انجام می شود و یا قرار دادن تجهیزات جمع آوری آب باران در پشت بام خانه ها همانند آنچه در انگلستان انجام می شود راه حل دیگری برای جلوگیری از هدر رفتن آب است. میعان رطوبت هوا در مناطقی که میزان رطوبت جو 30 درصد به بالا است ، تبدیل آب شور با دستگاههای آب شیرین کن به آب قابل استفاده برای مصارف مختلف، استفاده ازآب مجازی به این معنی که کشاورزان و سرمایه داران به جای اینکه در مناطق کم آب مانند اصفها ن کشاورزی کنند سرمایه خود را به دیگر کشورها مانند گرجستان برده و در آنجا کشاورزی کنند نیز از راه حلهای استفاده حداکثر از منابع آب است. واردات آب از دیگر کشورها و انتقال آب از مناطق پر آب به مناطق کم آب یک کشور روش های دیگری است که برای جبران کمبود آب استفاده می شود.

* به اعتقاد شما کدامیک از این روشها در ایران کاربرد دارد؟

- در ایران استفاده مجدد ازپساب تصفیه شده، جمع آوری آب باران در آبخیزها و جمع آوری رطوبت جو در شهرهایی مانند چابهار حتی اگر منابع آب هرگز تمام نشوند روش هایی هستند که بایستی مورد توجه مسئولان و محققان قرار گیرند. استفاده از آب شیرین کن ها اگر در همان محل اتفاق بیافتد و با گالن برای مصرف آب شرب در اختیارمردم قرار گیرد مانند آنچه که در 40 سال گذشته در خلیج فارس اتفاق افتاده است نیز برای کشور ما مناسب است اما سایرروشها یعنی استفاده ازآب مجازی، خرید و انتقال آب به هیچ عنوان برای ایران مناسب نیست.

* به نظر شما استفاده از آب دریای خزر با توجه به هزینه های بالا و اثرات مخرب آب شیرین کن ها برای مصارف کشاورزی مقرون به صرفه است؟

- از آب دریای خزر بدون شیرین کردن هم می توان برای مصارف کشاورزی استفاده کرد چنانچه 37 سال پیش در جمهوری داغستان با استفاده از همین آب شور دریای خزر توانستند از هر هکتار زمین حدود 15 تن یونجه برداشت کنند زیرا میزان شوری آب دریای خزر 13 واحد در هر هزار واحد است در حالیکه میزان شوری اقیانوس ها 35 واحد در هر هزار واحد است یعنی تقریباً یک سوم شوری اقیانو س ها شوری آب دریای خزر است گذشته از آن املاح موجود در دیگر آبهای شور فقط شامل سدیم است در حالیکه خزر علاوه بر سدیم، کلسیم و منیزیم دارد که در کشاورزی بسیار مهم هستند. اما محققان روسی برای استفاده از آب خزر جهت کشاورزی شروطی تعیین کرده اند که داشتن زمستانهای با حداقل 200 میلیمتر بارندگی و خاک ماسه ای وسبک در منطقه و همچنین استفاده از محصولات مقاوم به شوری از مهمترین آنهاست. بنابراین استفاده از آب دریای خزر در برخی مناطق کرانه خزر که خاک سبک و ماسه ای دارد به دلیل اینکه حداقل بارندگی در تمام نقاط کرانه خزر در کشور ما بیش از 430 میلیمتر است برای کشت محصولات مقاوم به شوری مناسب است.

* کارشناسان و مسئولان مختلف در این مدت نظرات بسیاری در خصوص این پروژه مطرح کرده اند گمان می کنید کدامیک از این اظهار نظرها بر اساس مبانی علمی قابل بحث است؟

- در طول این مدت افراد بسیاری در خصوص انتقال آب خزر به مرکز ایران اظهار نظر کرده اند که متأسفانه هیچ یک از این اظهار نظرها درست نیست زیرا این افراد برداشت اشتباهی از این طرح دارند. بسیاری از منتقدان این طرح را با آبراه کشتی رو خلیج فارس- دریای مازندران که از زمان ریاست جمهوری آیت الله هاشمی رفسنجانی و حتی سال های پیش از انقلاب مطرح بوده اشتباه می کنند. برخی از منتقدان به خاطر اشتباه دکتراحمدی نژاد در نامگذاری این طرح با عنوان انتقال آب از خزر به کویر مرکزی تصور می کنند که از آب خزر برای مصارف کشاورزی در بخش های کویری قرار است استفاده شود در حالیکه بنا به گفته وزیر نیرو این طرح صرفاً برای مصارف شهری و صنعتی در شهر های مرکزی قرار است استفاده شود.

بسیاری از منقدان نیز دلایل مخالفت خود را با این طرح پایین آمدن سطح آب دریای خزر و اعتراض کشور های همسایه عنوان کرده اند که بسیار خنده دار است زیرا تنها 5 درصد از آب دریای خزر توسط رودهای ایران و بیش از 80 درصد آن از رودخانه ولگا تأمین می شود. بنابراین حتی اگر تمام ورودی های آب به دریای خزر در ایران منحرف شود اتفاقی برای خزر نمی افتد که منجر به اعتراض همسایگان شود کما اینکه در حال حاضر داغستان و ترکمنستان از آب خزر برداشت می کنند و کسی اعتراض نکرده است.

اعتراض نسبت به شور شدن آب خزر در اثربرداشت و تهدید حیات موجودات زنده آن نیز مبالغه ای بیش نیست زیرا چنین برداشتهایی مانند برداشتن یک فنجان آب از یک استخر بزرگ است.

منتقدانی هم با تصور اینکه آب از درون کانال منتقل می شود نسبت به تبخیر آب به دلیل شرایط آب و هوای پر فشار حاره ای در مناطق مرکزی هشدار داده اند در حالیکه این آب قرار است از طریق لوله منتقل شود و تبخیری اتفاق نمی افتد. برخی هم به تخریب جنگلها و مراتع و قطع درختانی که بر سر راه عبور لوله کشی این طرح قرار دارد اشاره کرده اند که البته این انتقاد درستی است زیرا ادعای مجریان طرح که گفته اند لوله کشی برای انتقال آب از خزر تنها از مسیر هایی لوله کشی نفت و گا زکه قبلاً موجود بوده عبور می کند کذب است زیرا در تمام مسیر تعیین شده برای عبور لوله ها قبلاً لوله کشی وجود نداشته و در بسیاری موارد از مکان های جدید عبور می کند.

* به نظرشما موافقان طرح تا چه اندازه می توانند بر مواضع خود پافشاری کنند؟

- موافقان این طرح جلوگیری از بروز سیلاب های احتمالی در شهر های شمالی به دلیل بالا آمدن آب دریای خزر، را یکی از مزیت های اجرای این طرح عنوان کرده اند در حالیکه بالا رفتن آب دریای خزر دوره ای است و طی چند سال اخیر اتفاقاً عکس این موضوع اتفاق افتاده و آب خزر پایین رفته است، همچنین تغییر آب و هوای بخش های مرکزی را از دیگر مزایای این طرح برشمرده اند در حالیکه به دلیل انتقال آب از درون لوله هیچ تأثیری در آب و هوای این مناطق ندارد و حتی اگر ازطریق کانال نیز این انتقال اتفاق می افتاد بازهم به دلیل آب و هوای پر فشار حاره ای نواحی مرکزی نقشی در تعدیل هوا نداشت. تبلیغاتی که در خصوص آباد کردن کویر مرکزی از سوی موافقان مطرح شده است نیز از همان برداشت اشتباه و عدم آگاهی از اصل طرح که انتقال به منظور مصارف شهری و صنعتی شهر های مرکزی است ناشی می شود.

برخی از موافقان طرح نیزهمچون مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب در اظهاراتی عجیب عنوان کرده اند که برای تأمین آب مورد نیازشهروندان به دنبال صرفه اقتصادی نیستیم در حالیکه امروز در دنیا هیچ طرح و برنامه ای حتی اگر با سلامت مردم مرتبط باشد بدون درنظر گرفتن مسائل اقتصادی اجرا نمی شود و به جای انتقال آب به نزدیک صنایع، صنایعی که آب احتیاج دارند را با در نظر گرفتن جوانب در کنار منابع آب تأسیس می کنند واگر صنعتی صرفه اقتصادی نداشت آنرا تعطیل می کنند.

نظریه جلوگیری از مهاجرت با انتقال آب به مناطق مرکزی کاملاً مردود است زیرا تجربه های قبلی نشان می دهد از آنجایی که انتقال آب فقط به شهر ها صورت می گیرد هیچ تأثیری در جلوگیری ازمهاجرت روستاییان به شهر ها ندارد کما اینکه با همه آبی که به استان یزد منتقل شده است در حال حاضر بیش از 65 درصد روستا های یزد خالی از سکنه است. تجربه نشان می دهد که انتقال آب هیچ نقشی در جلوگیری از استفاده بیش از حد ازمنابع آبهای زیر زمینی ندارد و مانور دادن روی این قضیه تنها شوی تبلیغاتی است.

* به طور کلی با توجه به مشکلات فنی ، اقتصادی این طرح و نبود فرهنگ صرفه جویی این پروژه را چگونه ارزیابی می کنید؟

- در واقع این طرح از نظر فنی و تکنولوژی امکان پذیر است زیرا مجری آن پیش از این مدل های سختتری را که حتی در مواردی لازم بوده است که آب چندین کیلومتر را از دل کوه عبور کند اجرا کرده است اما تامین نیاز آبی مردم ایران به دلیل نبود فرهنگ صرفه جویی و استفاده بهینه از منابع آب امکانپذیر نیست و به همین دلیل با شرایط فعلی حتی اگر تمام آب دریای خزر به شهر های مرکزی منتقل شود باز هم پاسخگوی مصرف مردم نخواهد بود.

اخذ مجوز زیست محیطی انتقال آب خزر به کویر مرکزی

گفتنی است به تازگی وزارت نیرو از کسب مجوزهای لازم از سازمان حفاظت محیط زیست برای انتقال آب از دریای خزر به فلات مرکزی و رفع موانع قانونی آن خبر داده است. سرپرست معاونت آب و آبفای وزارت نیرو گفته است: در این مدت مجوز سازمان حفاظت محیط زیست دریافت و ابهامات قانونی اجرای این طرح به لحاظ فنی و اعتباری بر طرف شده است.

به گفته علیرضا دائمی، این طرح دقیقاً روی همان خط عبور نفت نکا - ری پیش بینی شده است که این امر موجب شده است تا هیچ گونه اثر نامطلوبی در جنگل یا مناطق شمال کشور به وجود نیاید.