کانال‌های پرمخاطب تلگرام به کدام پیام‌رسان کوچ کرده‌اند؟ / سروش و ایتا پیشتاز رقابت پیام‌رسان‌ها تا این لحظه! +اینفوگرافی

سرویس فناوری فردا؛ محمدرضا زمانی*: تا سال‌ها قبل از اینکه وایبر در ایران همه‌گیر شود، تصور دسترسی فوری به دوستان و آشنایان بدون برقراری تماس تلفنی یا ارسال پیامک، تا حدی دور از ذهن به نظر می‌رسید. اما ظهور و همه‌گیری پیام‌رسان وایبر، با آن تم بنفش معروف خود، عادت استفاده از پیام‌رسان‎‌های در بستر اینترنت (یا OTT messenger) را در میان بسیاری از ایرانیان ایجاد کرد.

چند ماه قبل از کُند شدن و رخت بستن وایبر از موبایل‌های ایرانیان، زمزمه‌های یک پیام‌رسان جدید در شبکه‌های اجتماعی به گوش می‌رسید: تلگرام.

پیام‌رسانی که به نظر می‌رسید در ادامه روند جایگزینی همیشگی پیام‌رسان‌ها با هم، بعد از مدتی جای خود را به پیام‌رسان دیگری بدهد و شاید کسی تصور نمی‌کرد که این پیام‌رسان روزی به آمار قابل توجه 40 میلیون کاربر ایرانی دست پیدا کند.

اما تلگرام از چند جهت با سایر پیام‌رسان‌ها متفاوت بود. سرعت بالای تلگرام و محیط کاربری ساده آن، کم کم جای خود را در دل کاربران ایرانی بدست آورد و ویژگی‌هایی که بعدا به آن اضافه شد، مثل امکان ذخیره فایل‌ها در فضای ابری و امکان ایجاد فضایی برای اطلاع‌رسانی عمومی (یا همان کانال)، ما را بیش از پیش به خود وابسته کرد.

اما به هر حال، به نظر می‌رسد این روزها که توسعه پیام‌رسان‌های داخلی به اولویتی برای مسئولان کشور تبدیل شده و همزمان زمزمه‌هایی از فیلترینگ تلگرام به گوش می‌رسد، باید منتظر کوچ مردم از این پیام‌رسان روسی باشیم.

از طرفی، از آنجا که احتمالا بسیاری از ما جذب پیام‌رسانی می‌شویم که افراد حاضر در شبکه ارتباطی ما در آن حضور داشته باشند، به نظر می‌رسد برنده نهایی رقابت در میان پیام‌رسان‌های ایرانی - که احتمالا مقصد آینده ایرانیان خواهند بود - یک - و نه چند - پیام‌رسان خواهد بود.

حال سوال اینجاست که : کدام پیام‌رسان با احتمال بیشتری گوی سبقت را از بقیه ربوده و پیام‌رسان آینده ایران خواهد شد؟

برای پاسخ به این سوال، به سراغ بررسی داده‌های موجود در فضای مجازی رفتیم و با استفاده از داده‌های حاصل از پردازش بیش از 800 هزار کانال تلگرامی فارسی زبان در سامانه فضای مجازی پایشگر، تلاش می‌کنیم تا طی اطلاعات آماری مناسبی از وضعیت حضور پیام‌رسان‌های داخلی ارائه کرده و پاسخ سوال فوق را پیدا کنیم.

در گام اول، به مقایسه میزان ارجاع کاربران به پیام‌رسان‌های داخلی در فضای کانال‌های پرطرفدار تلگرام (کانال‌های با بیش از 10 هزار عضو) می‌پردازیم.   «پیشنهاد عضویت پیام‌رسان‌های داخلی» در کانال‌های پرطرفدار تلگرام

با داغ شدن صحبت‌های اخیر درباره فیلترینگ تلگرام در ماه‌های اخیر، بسیاری از کانال‌های تلگرام به پیام‌رسان‌های داخلی مراجعه کرده و کانالی برای خود در این پیام‌رسان‌ها ایجاد کردند تا در صورت مهاجرت کاربران از تلگرام، همچنان به فعالیت خود در فضای جدید ادامه دهند.

موضوع ارجاع کاربران به پیام‌رسان‌های داخلی از دو جهت می‌تواند حائز اهمیت باشد.

اول، اینکه نام بردن از پیام‌رسان‌ها و ترغیب مخاطبان به عضویت در آنها، نوعی تبلیغ غیر مستقیم برای پیام‌رسان‌ها به حساب می‌آید و تکرارِ بیشترِ نام هر پیام‌رسان می‌تواند در تعیین برنده نهایی رقابت در میان پیام‌رسان‌ها کاملا موثر باشد (هر چند قطعا تنها عامل موثر نیست).

از سوی دیگر، مقایسه میزان تکرار نام پیام‌رسان‌ها با هم می‌تواند نشان‌دهنده ذهنیت صاحبان کانال‌های پرطرفدار تلگرامی باشد و طبیعتا حضور کانال‌های پرطرفدار در هر پیام‌رسان می‌تواند انگیزه مضاعفی برای حضور کاربران در آن پیام‌رسان ایجاد کند.

در شکل زیر، تعداد ارجاع کانال‌های پرطرفدار به عضویت کاربران در پیام‌رسان‌های داخلی معروف سروش، ایتا، آی‌گپ، گپ، ویسپی، بیسفون پلاس، تم تم و بله) را با یکدیگر مقایسه کرده‌ایم.

همانطور که از نمودار مشخص است، میزان پیشنهاد کانال‌های پرطرفدار به دنبال‌کردن صفحه آنها در سروش (با 9600 ارجاع) بسیار بیشتر از سایرین است.

حمایت صدا و سیما از سروش را می‌توان از دلایل اصلی بیشتر بودن ارجاع کانال‌های پرطرفدار به این اپلیکیشن به حساب آورد.

از طرف دیگر، ایتا که تا چندی پیش خبری از حضور جدی آن در میان پیام‌رسان‌های مطرح ایرانی نبود، رده دوم بیشترین میزان ارجاع را در بازه زمانی هفت روزه 26/1 تا 2/2/97 به خود اختصاص داده است (5800 ارجاع). پیام‌رسان‌های با نام مشابه «آی‌گپ» و «گپ» نیز در رده‌های بعدی پیام‌رسان‌های پیشنهاد شده توسط کانال‌های پرطرفدار هستند.

نکته قابل توجه دیگر، فاصله معنا دار دو اپلیکیشن اول از رقبای پایین‌تر از خود است. به نحوی که میزان ارجاع به سروش بیشتر از مجموع میزان ارجاع به تمام اپلیکیشن‌های دیگر، و بطور مشابه، میزان ارجاع به ایتا بیشتر از مجموع ارجاع به 6 اپلیکیشن با ارجاع پایین‌تر (یعنی آی‌گپ، گپ، ویسپی، بیسفون، تم تم و بله) بوده است.

همچنین گفتنی است میزان کل پیشنهادها برای دنبال‌کردن صفحه کانال‌های پرطرفدار در پیام‌رسان‌های گفته شده، حدود 19 هزار مورد است.

روند میزان ارجاع کانال‌های پرطرفدار، به عضویت در پیام‌رسان‌های ایرانی از دیگر موارد قابل توجه، روند میزان ارجاع کانال‌های پرطرفدار به پیام‌رسان‌های ایرانی در بازه زمانی 26 فروردین تا 2 اردیبهشت است. این روند را در نمودار زیر می‌بینید:

همانطور که در نمودار فوق می‌بینیم، شیب نوسانات ارجاع به سه پیام‌رسان سروش، ایتا و آی‌گپ (سه پیام‌رسان بیشتر پیشنهاد شده) تقریبا با یکدیگر مشابه بوده و به نظر می‌رسد جایگاه آنها در ذهن صاحبان کانال‌های تلگرامی، طی بازه زمانی گفته شده تغییر چندانی نکرده است. اما از نمودار فوق می‌توان به نتایج دیگری هم رسید. از جمله این نتایج، تاثیر رویدادهای مختلف بر روند پیشنهادها است. افزایش میزان ارجاع کانال‌های پرطرفدار به پیام‌رسان‌های داخلی در روز سه‌شنبه (28 فروردین)، که به نظر می‌رسد از فیلتر تلگرام در روسیه تاثیر گرفته باشد، با توقف فعالیت کانال‌های اطلاع‌رسانی مسئولین کشور (از جمله کانال‌های اطلاع‌رسانی سایت KHAMENEI.IR، حسن روحانی و اسحاق جهانگیری) در روز چهارشنبه 29 فروردین به بیشترین میزان خود با حدود 3500 ارجاع می‌رسد.

این روند که برای روز بعد نیز حفظ شده، در روز جمعه و شنبه کاهش یافته و بعد از پست اینستاگرامی رییس جمهور مبنی بر ضرورت پاسداری از فضای مجازی و حق انتخاب مردم، بیش از 40 درصد کاهش را تجربه کرده و به حدود 1800 ارجاع در روز یکشنبه 2 اردیبهشت می‌رسد.

لذا به نظر می‌رسد «ترس از فیلترینگ تلگرام»، از عوامل اساسی در پیشنهاد کانال‌های پرمخاطب به پیام‌رسان‌های داخلی بوده است. از همین رو فیلتر شدن یا نشدن تلگرام تاثیر زیادی بر سرنوشت پیام‌رسان آینده ایران داشته باشد، اما سایر عوامل چطور؟

*- کارشناس تحلیل داده در پایشگر