شبکه ملی اطلاعات چیست؟

زومیت: شبکه ملی اطلاعات یکی از مفاهیمی است که در سال‌های گذشته بسیار از آن نام برده شده است. اما تفاسیر و تعریف‌های بسیاری در مورد آن وجود دارد که برخی از آن‌ها موجب نگرانی کاربران می‌شوند. این در حالی است که در بیشتر موارد این شبکه به‌درستی تعریف نشده است و مفهوم گنگی از آن برای کاربران به‌ جا مانده است. یکی از مواردی که باعث شده است شبکه ملی اطلاعات واژه‌ی ترسناکی برای کاربران باشد، استفاده از لغات و نام‌هایی همچون اینترنت بومی، اینترنت پاک، اینترنت داخلی، اینترنت دولتی، اینترنت کم‌سرعت و غیره است. در این مطلب به تعریف درست از شبکه ملی اطلاعات می‌پردازیم. شبکه ملی اطلاعات چیست؟ شبکه‌ جهانی اینترنت از شبکه‌ها و مراکز داده‌ی بسیار زیادی تشکیل شده است. پهنای باند‌های ایجادشده در کشور‌ها و در ترانزیت ارتباطی بین کشورها و این شبکه‌ها و مراکز داده، دنیای اینترنت را تشکیل می‌دهد. افراد برای دسترسی به سرویس یا سایت مورد نظرشان، باید با سرور یا مرکز داده‌ی سرویس‌دهنده ارتباط برقرار کنند. هرچه این ارتباط کوتاه‌تر باشد، سرعت دریافت خدمات توسط کاربر بیشتر و تأخیر در دریافت داده کمتر است. به همین خاطر کشورها و حتی برخی از ایالت‌ها و مناطق در دنیا اقدام به راه‌اندازی شبکه داخلی کردند تا ارتباطات داخلی‌شان سریع‌تر صورت گیرد. از سویی سرویس‌دهنده‌های معتبر جهانی نیز در برخی از این کشورها و مناطق که شبکه‌ی داخلی قوی و کاربران فعالی دارند، سرورهایی را به‌صورت مرکز تحویل داده (CDN) یا به‌صورت موازی (mirror) قرار داده‌اند تا سرعت دسترسی کاربران به آن‌ها بیش‌تر شود و هزینه‌ی دسترسی کاربران نیز کاهش یابد. شبکه ملی اطلاعات مجموعه‌ی‌ پهنای باند رد و بدل شده داخل کشور و داده‌های تبادل شده با پهنای باند خارجی است. بدین معنا که در شبکه ملی اطلاعات همانند دیگر شبکه‌های داخلی برای ارتباط کاربر با سرویس‌های داخلی دیتا از کشور، استان یا حتی شهر کاربر مورد نظر خارج نمی‌شود و ضمن ارتباط سریع و باکیفیت‌تر، هزینه‌ها را برای کاربران، شرکت‌های ارائه‌دهنده‌ی سرویس و شرکت‌های ایجادکننده‌ی زیرساخت‌های ارتباطی، بسیار کاهش می‌دهد. البته این تعریفی در شبکه‌ی ملی اطلاعات است که بیشتر نگاهی از سمت کاربر دارد. در اصل شبکه‌ ملی اطلاعات همان شبکه‌ی پهنای باند داخلی است که از مراکز داده، تمام شبکه‌های انتقال داده، مراکز سوئیچینگ مخابرات، کاربران متصل، مراکز تحویل داده (CDN)، تولیدکنندگان محتوا، درگاه‌های ورودی و خروجی پهنای باند خارجی، مراکز تبادل ترافیک داده‌های داخلی تشکیل شده است. وضعیت دسترسی به داده‌های داخلی قبل از شبکه ملی اطلاعات پیش از این برای مشاهده و استفاده از سایت‌ها و سرویس‌هایی که در سرورهای داخلی (مراکز داده داخل کشور) ذخیره شده بودند، باید درخواست از طریق مودم کاربر به مراکز انتقال شهر یا روستای کاربر فرستاده می‌شد و از آنجا به مرکز استان می‌رفت؛ از مرکز استان داده‌ها به تهران می‌آمد و از طریق گیت‌وی (درگاه ورود و خروج پهنای باند بین‌المللی) برای رسیدن به سرور داخلی از طریق همان گیت‌وی کشوری به داخل بازمی‌گشت و از طریق تهران و مراکز استان‌ها درخواست به سرور اصلی می‌رسید. برای برگشت درخواست همین مسیر در برگشت انجام می‌شد که همین مسئله داخلی یا خارجی بودن سرورها را بی‌اهمیت می‌کرد. اما با راه‌اندازی زیرساخت‌های مورد نیز برای شبکه ملی اطلاعات که با وارد شبکه شدن مراکز تبادل ترافیک داده‌های داخلی (ixp-های ملی یا Nix-ها)، این مسیر بسیار کوتاه‌تر شده است. با افتتاح مراکز تبادل ترافیک داده‌های داخلی، ورود اجباری داده‌ها به تهران برای استان‌های دیگر انجام نمی‌شود و داده‌ها از شهرها به نزدیک‌ترین مرکز تبادل ترافیک داده‌های داخلی می‌رود. در آنجا اگر CDN یا مرکز تحویل داده‌ای از آن سرور قرار داشته باشد، داده‌های پرحجم از آنجا خوانده و داده‌های دیگر از سرور اصلی برداشته می‌شوند. در صورت نداشتن CDN، اطلاعات از مرکز داده بازمی‌گردد و از طریق مرکز تبادل ترافیک داده‌های داخلی به کاربر داده می‌شود. بدین ترتیب، تأخیر (ping یا latancy) ارتباط در شبکه ملی اطلاعات بسیار کمتر از این عدد در حالت عادی برای سرورهای داخلی خواهد بود و در برخی موارد، این تأخیر یک دهم می‌شود. دسترسی به اینترنت قطع خواهد شد؟ با افتتاح شبکه ملی اطلاعات هنوز اینترنت در کشور وجود دارد و کاربران به‌راحتی می‌توانند به این شبکه دسترسی داشته باشند. این برخلاف شایعاتی است که راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات را به‌عنوان پایان عمر شبکه جهانی اینترنت در ایران می‌دانستند. با افتتاح شبکه ملی اطلاعات حتی می‌توان با کش کردن (ذخیره‌سازی) داده‌های پرکاربرد و پرحجم شبکه جهانی اینترنت مانند ویدیو‌ها، عکس‌های پرحجم یا موسیقی‌ها در مراکز داده در داخل کشور، سرعت دست‌یابی اینترنت را نیز به‌طور چشم‌گیری افزایش داد. نقش بزرگ مراکز تبادل ترافیک داده‌های داخلی مراکز تبادل ترافیک داده‌های داخلی (iXP-ها) نقش بزرگی در کیفیت و سرعت شبکه‌ی ملی اطلاعات دارند. این مراکز راه رسیدن به داده‌ها را کوتاه و انتقال داده در کشور را غیر متمرکز کرده‌اند. بدین ترتیب سرعت و کیفیت دسترسی به اطلاعات داخلی در سراسر کشور با راه‌اندازی و افزایش این مراکز بیشتر می‌شود. این مراکز تاکنون در تهران، شیراز، تبریز، مشهد و قم راه‌اندازی شده‌اند و به‌زودی شاهد افتتاح مراکز تبادل ترافیک در شهرهای اهواز و اصفهان خواهیم بود. مراکز تحویل داده چه تأثیری دارند؟ ارائه‌دهندگان محتوا در دنیا برای خدمت‌رسانی بهتر به کاربرانشان، اقدام به نزدیک کردن سرورهای خود به کاربران در نقاط مختلف دنیا می‌کنند. یکی از راه‌های نزدیک سازی سرورها، راه‌اندازی مراکز تحویل داده یا همان CDN-ها است. ارائه‌دهندگان محتوا همچون گوگل، فیس‌بوک، شرکت‌های بازی‌سازی، شبکه‌های اجتماعی، برنامه‌های پیام‌‌رسان، آنتی‌ویروس‌ها و سرویس‌های اشتراک ویدیو و فایل برای ارائه خدمات با کیفیت و سرعت بالا و همچنین خدمات ارزان‌تر، نسخه‌ای از داده‌ها و فایل‌های پرکاربرد و حجیم خود را در مراکز تحویل داده محلی قرار می‌دهند. این CDN-ها می‌تواند به‌صورت منطقه‌ای، کشوری یا حتی محلی باشد. بدین ترتیب علاوه بر ارائه‌دهندگان محتوای خارجی، تولیدکنندگان و ارائه‌کنندگان محتوا در داخل کشور نیز می‌توانند نسخه‌ای از داده‌های خود را در کنار مراکز تبادل ترافیک داده‌های داخلی (iXP-های ملی) قرار دهند تا کیفیت و سرعت دسترسی کاربران به خدمات آن‌ها در سراسر کشور یکسان باشد. مراکز داده داخلی مراکز داده داخلی یکی از نقش‌های مهم و اساسی را در شبکه ملی اطلاعات بازی می‌کنند. تاکنون حدود ۷۵ درصد از ترافیک مصرفی کشور از سایت‌های داخلی به داخل کشور آمده است و باید منتظر بود تا ۲۵ درصد دیگر ترافیک سایت‌های داخلی نیز به مراکز داده ایرانی ورود پیدا کند. نکته‌ی مهم دیگر، به‌روزرسانی مراکز داده داخلی از لحاظ سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و شبکه‌ای است که باید مراکز داده داخلی به این موارد توجه داشته باشند. البته هم‌اکنون در کشور مراکز داده ابری نیز افتتاح شده است و برخی از تولیدکنندگان محتوا از آن‌ها استفاده می‌کنند. نقش تولیدکنندگان محتوا تولیدکنندگان محتوای داخلی می‌توانند تغییرات ایجادشده توسط شبکه‌ی ملی اطلاعات را ملموس‌تر کنند. تولیدکنندگان محتوا علاوه بر انتخاب مراکز داده‌ی داخلی، باید محتواهای خود را با کیفیت بیشتر به کاربران ارائه دهند. این کیفیت هم باید در محتواهای متنی و تصویری دیده شود و هم در محتویات ویدیویی که یکی از ضعف‌های تولیدکنندگان محتوای فارسی است. البته راه‌اندازی CDN محلی، ارائه خدمات ابری، به‌روز نگه‌داشتن نرم‌افزارها و اپلیکیشین‌ها و برآورد مناسب زیرساخت‌ها بر اساس تعداد کاربران، مواردی هستند که باید تولیدکنندگان محتوا به‌ویژه مدیران وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها به آن دقت کنند. قیمت و تعرفه شبکه ملی اطلاعات بر اساس مصوبه‌ی کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، تبادل ترافیک در شبکه‌ ملی اطلاعات با قیمت نصف اینترنت محاسبه می‌شود. این تغییر قیمت از زمان افتتاح فاز دوم از سه فاز شبکه‌ ملی اطلاعات در دهه فجر ۱۳۹۵ انجام خواهد شد. بدین ترتیب شرکت‌های ارائه‌دهنده‌ی اینترنت در ایران، ترافیک پهنای باند داخلی را از ترافیک پهنای باند خارجی تفکیک خواهند کرد و آن‌ها را با قیمت‌های متفاوت ارائه خواهند داد.