دلایل حضور بی‌سابقه‌ ایرانی‌ها در تلگرام

روزنامه شهروند: در نخستین ماه‌هایی که تلگرام را دو برنامه‌نویس روس نوشته بودند و به کشورهای نزدیک می‌فرستادند، شاید خودشان هم فکرش را نمی‌کردند روزی بیاید که نیمی از جمعیت یک کشور پرجمعیت، بیشتر راه‌های ارتباطی قبل را رها کنند و بیشتر ساعت‌های شبانه‌روزشان را بچسبند به پیام‌رسانی که آنها شاید در بازار داغ دیگر پیام‌رسان‌ها، ناامیدانه طراحی‌اش کردند. حالا بعد از گذشت سه‌سال از طراحی تلگرام، دیگر برادران «دوروف» مطمئن شده‌اند که بازارشان را خلاف همیشه، نه در اروپا و آمریکا که باید در ایران سرمایه‌گذاری کنند؛ آنها حالا به یکی از معروف‌ترین برنامه‌نویسان جهانی تبدیل شده‌اند که نه اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها که ایرانی‌ها معروفشان کردند. اگر تا همین چند ماه پیش هربار حرف میزان استفاده ایرانی‌ها از تلگرام می‌شد، رقمی در حدود ٢٠‌ میلیون نفر دست‌به‌دست می‌شد، حالا و این‌طور که از سرور مرکزی این نرم‌افزار پیام‌رسان پیداست، این رقم افزایش دوبرابری داشته است. آبان ‌سال گذشته بود که موسسان تلگرام اعلام کردند که از ٦٢‌ میلیون کاربر فعال تلگرام بیش از ٣٨‌ درصد مربوط به کاربران ایرانی است؛ یعنی ٢٣‌ میلیون نفر. اما حالا و براساس بررسی که «خبرآنلاین» دیروز از این سرور انجام داده، بیش از ٤٥‌ میلیون کاربر ایرانی روی تلگرام وجود دارد. پنج روز قبل از عید نوروز بود که مدیران تلگرام در تازه‌ترین آمار خود اعلام کردند که تعداد کاربران ماهانه فعال این اپلیکیشن پیام‌رسان از مرز ١٠٠‌ میلیون کاربر عبور کرده و روزانه حدود ١٥‌ میلیارد پیام در این سرویس رد و بدل می‌شود. بعد از آن و در هفته گذشته بود که برادران دوروف، موسسان تلگرام اعلام کردند که ٢٠‌ میلیون کاربر ایرانی از تلگرام استفاده می‌کنند. حالا آن‌طور که آمارهای رسمی سرور مرکزی تلگرام نشان می‌دهد براساس تعداد مراجعات به سرورهای تلگرام، بیش از ٤٥.٨‌ درصد از ترافیک کاربران تلگرام روی سرور اصلی تلگرام یعنی‌ ای‌پی شماره ١٤٩.١٥٤.١٦٧.٩٩ ایرانی‌اند. از طرف دیگر سرور telegram.org که سرور اصلی تلگرام است نشان می‌دهد که این نرم‌افزار در ایران، هفدهمین سایت برتر است و این درحالی است که در‌ سال گذشته، این نرم‌افزار در رده شش‌هزارمین سایت مورد استفاده ایرانی‌ها بود. از طرف دیگر آمارهای سرور telegram.me که مربوط به ترافیک کانال‌های تلگرام است و از ژوئن‌ سال گذشته فعال‌ شده است، نشان می‌دهد که کاربران ایرانی ٨١‌ درصد از ترافیک کانال‌ها را در اختیار دارند. ایرانی‌ها شورَش را درآوردند یا خوب شد که تلگرام آمد؟ چندسالی می‌شود که ایرانی‌ها پیام رسانه‌ای تلفن همراه را جایگزین راه‌های قدیمی‌تر ارتباط با هم کرده‌اند؛ اولش وایبر بود و واتس‌اَپ و حالا تلگرام و این درحالی است که وضع در دیگر کشورهای جهان به شکل دیگری است؛ مثلا تعداد صد میلیونی کاربران تلگرام، یک‌دهم اپلیکیشن واتس‌اَپ است؛ واتس‌اَپ با بیش از یک میلیارد کاربر همچنان در صدر اپلیکیشن‌های پیام‌رسان است اما موضوع اینجاست که مدیران تلگرام مدعی‌اند که باوجود ١٠٠‌ میلیون کاربر ماهانه فعال، روزانه ٣٥٠‌ هزار عضو جدید هم به تلگرام اضافه می‌شود که انتظار می‌رود این رقم در ماه‌های آینده باز هم رشد داشته باشد. از طرف دیگر باتوجه به چنداستفاده بودن تلگرام هم پیش‌بینی می‌شود که تعداد کاربران این پیام‌رسان بیشتر از این هم بشود چون در تلگرام کاربران می‌توانند از نسخه‌های دسکتاپ، تلفن همراه و نسخه تبلت آن استفاده کنند. اما موضوعی که در دو‌ سال گذشته بیشتر از دیگر موضوعات تلگرام را گاهی در صدر اخبار قرار داده، استفاده زیاد ایرانی‌ها از این افزونه پیام‌رسان است. ساخت استیکرهای جنسی، صحبت‌ها درباره فیلترینگ کامل یا فیلترینگ هوشمند آن، اختلال‌های گاه‌به‌گاه استفاده از تلگرام و رایزنی‌های مسئولان تلگرام با مسئولان ایرانی درباره نوع استفاده ایرانی‌ها از آن، از موضوعاتی‌اند که هرچندوقت یک‌بار تلگرام را به یک سوژه خبری تبدیل می‌کند. در همه این مدت اما همیشه چند سوال به جا بوده: چرا ایرانی‌ها دست از سر تلگرام برنمی‌دارند؟ و چرا حالا بیشتر فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و تبلیغاتی ایرانی‌ها سر از تلگرام درآورده و بیشتر شبانه‌روز ایرانی‌ها را گرفته است؟ در یک‌ سال گذشته و با زیاد شدن هر روزه استفاده کاربران ایرانی از تلگرام، بعضی جامعه‌شناسان و کارشناسان ارتباطات سعی کرده‌اند به این سوال پاسخ دهند؛ محیط ساده و استفاده آسان، رایگان بودن، سرعت بالای تبادل اطلاعات خصوصا عکس و فیلم، وجود گروه‌ها یا کانال‌های خبری، آموزشی، تخصصی، کاری یا سرگرمی متنوع و متعدد و استیکرهای جذاب از دلایلی است که برای پاسخ به این سوال‌ها اعلام می‌شود، اما دلایل اجتماعی و سبک زندگی ایرانی‌ها هم حالا سر از این پاسخ‌ها درآورده‌ است. خیلی‌ها معتقدند نوع کارکرد رسانه‌های رسمی در ایران، دلیل استقبال گسترده ایرانی‌ها از تلگرام است. «اعظم راورد راد»، استاد ارتباطات دانشگاه تهران یکی از این افراد است. او در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید که دلیل اصلی استفاده زیاد ایرانی‌ها از تلگرام، وجود نداشتن رسانه‌های جایگزین برای رسانه‌های رسمی است: «این رسانه‌های جایگزین وجود ندارند تا دیدگاه‌های متفاوت به گردش دربیاید. این درحالی است که در تلگرام انواع و اقسام دیدگاه‌های متفاوت رد و بدل می‌شود، چه آنها با دیدگاه‌های رسمی کشور همخوانی داشته باشد چه نه. از طرف دیگر پیام‌های کوتاه و تعیین‌کننده در تلگرام با حجم بالا جریان دارد و آدم‌ها به یک دید کلی همه نگاه‌ها را با هر موضوعی که باب می‌شود، می‌بینند درحالی‌که در رسانه‌های رسمی ما یک یا دو دیدگاه وجود دارد و این امکان وجود دارد.» به گفته این استاد ارتباطات، سرگرم‌کنندگی، رایگان بودن و جنبه ارتباطی از دیگر دلایل جذابیت تلگرام است. جامعه‌شناسان دلایل اجتماعی زیادی برای این حجم استفاده ایرانی‌ها از تلگرام دارند؛ نمونه‌اش «اصغر مهاجری»، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه تهران که می‌گوید تفریط در جای دیگر، باعث شده که در استفاده از تلگرام افراط داشته باشیم: «اگر ما استفاده از این امکان و ابزار در ایرانی‌ها را یک موضوع افراطی بدانیم، باید این را هم بدانیم که حتما در جای دیگری در این‌باره تفریط کرده‌ایم. باید از تلگرام ممنون باشیم که بستری را فراهم کرد که پشت صحنه جامعه ما روی صحنه بیاید. پشت صحنه جامعه ما همین است که دیدیم. جای تقدیر دارد. مسئولان به جای این‌که به جلوگیری از آن بپردازند به از بین بردن بسترها و شرایط این موضوع فکر کنند.» او معتقد است: «براساس تغییرهای جامعه‌شناختی، جامعه ایرانی چندلایه است و مصداق بارز و روشن و مشخصی از روی صحنه و پشت صحنه است. آن چیزی که روی صحنه می‌بینیم واقعیت جامعه ما نیست. ما روی صحنه را بزک کرده‌ایم و مشاهده‌گر فکر می‌کند که این شخصیت واقعی ما است ولی واقعیت ما پشت صحنه است که پنهانش کرده‌ایم. از طرف دیگر تکنولوژی در کشورهای پیشرفته و به‌تبع در سایر جوامع، با سرعت چشمگیری درحال رشد است و قبل از ساخت هرگونه وسایل و امکانات لازم است که ابتدا فرهنگ آن را پدید آورند و سپس وارد جامعه شود؛ پس برای بهره‌برداری بهتر از تکنولوژی باید آموزش‌های لازم را فرا گرفت تا فرهنگ و استفاده از تکنولوژی همزمان پیش برود، این در حالی است که در کشور ما این اتفاق به صورت کامل نمی‌افتد و اکثر اشخاص از دید خود به استفاده از تکنولوژی می‌پردازند.» مهاجری می‌گوید: «وجود نداشتن سرگرمی‌های واقعی و شاد در ایران، یکی دیگر از دلایل اصلی استفاده ایرانی‌ها از تلگرام است.» «ناصر قاسم‌زاده»، دبیر انجمن حمایت از سلامت و بهداشت روان جامعه هم در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: «موضوع فضای مجازی به‌دلیل پیشرفتی که ما در این حوزه‌ها از نظر نرم‌افزاری و سخت‌افزاری داریم، شرایطی را در جامعه فراهم کرده که بیش از آن‌که استفاده مفید و مناسب از این ظرفیت‌ها انجام شود، استفاده نابجا از آنها داریم. درحالی‌که تلگرام ظرفیت‌های مثبت زیادی دارد. تلگرام به کاربران این امکان را می‌دهد که نام کاربری برای خود تعریف کنند. به واسطه تعریف نام کاربری، همگان به راحتی می‌توانند شما را با جست‌وجو پیدا کنند بدون این‌که نیازی به دانستن شماره شما داشته باشند. این قابلیت تلگرام نوعی احترام به حریم خصوصی و محفوظ ماندن شماره تماس شماست. یک قابلیت جدید هم اخیرا به بخش حریم خصوصی این اپلیکیشن پیام‌رسانی اضافه شده است که به شما امکان می‌دهد خودتان تصمیم بگیرید که چه کسانی شما را به گروه‌ها و کانال‌های تلگرام اضافه کنند.» به گفته او به این دلیل ایرانی‌ها از تلگرام استفاده زیادی می‌کنند که می‌توانند خودشان را پشت آن پنهان کنند و هرطور که دلشان خواست رفتار کنند: «ما خیلی وقت‌ها و در خیلی از فضاها نمی‌توانیم خودمان را نشان دهیم چون این کار را یاد نگرفته‌ایم ولی حالا ایرانی‌ها با استفاده از این پیام‌رسان‌ها و با ساختن جوک‌ها و متن‌های مختل، هرکس هرکار می‌خواهد می‌کند و همین حس راحتی است که ایرانی‌ها را در صدر استفاده‌کنندگان از نرم‌افزارهایی مانند تلگرام قرار داده است.»