14 بهمن رو غرور ملی ایرانی ها/ به امید، «امید»های دیگر

این فناوری به علت کارکردها و کاربردهای اقتصادی، علمی و سیاسی دارای جایگاهی ممتاز و راهبردی است. دانشی که بشر از آن برای سفر به فضا، سکونت در آن جا، پژوهش و داده برداری های رباتیک و غیر رباتیک و در نهایت بهره برداری از فضا استفاده می کند. تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن ماه 1357، فناوری فضایی در انحصار چند کشور توسعه یافته بود و ایران هیچ بهره ای از آن نداشت. به واقع، آغاز فعالیت های فضایی ایران به پس از موشک باران شهرهای کشور در دوران جنگ تحمیلی برمی گردد. هم اکنون به مرحله ای رسیده ایم که رشته هوافضا در 19 دانشگاه کشور تدریس می شود و گروه آموزشی یا دانشکده تخصصی این حوزه در آنها وجود دارد که 14 مرکز آن به وزارت علوم وابسته هستند. بیش از سه هزار دانشجو، 180 شرکت دانش بنیان، 100 هزار شغل مستقیم و 400 هزار شغل غیر مستقیم در حوزه هوافضای کشور هستند. گرچه مسیر دانش فضایی کشور به همت وزارت دفاع آغاز و هموار شد، اما دانشگاهیان نیز در اجرای این پروژه ها مشارکت فعالی داشته اند و چندین ماهواره در دانشگاه های کشور طراحی و ساخته شده و تاکنون 8 پرتاب در پژوهشگاه هوافضای وزارت علوم انجام شده است. علوم مربوط به فضا را نمی توان علوم نوپا دانست، چرا که از گذشته های دور بشر همواره به دنبال کشف شگفتی های آسمان و فضاهای اطراف زمین بود. با بررسی آثار برجای مانده از دانشمندان درمی یابیم که از همان سال های اولیه پیدایش علوم، تحقیق و بررسی های فراوانی در خصوص شکل و ترکیبات اجرام آسمانی به منظور شناخت بهتر فضای بیرونی شده است. بشر، با گذشت زمان و با رشد و توسعه تکنولوژی، پا را فراتر گذاشت و سعی کرد از نزدیک با این پدیده شگفت انگیز آفرینش روبرو شود و بتواند به بسیاری از پرسش های خود در خصوص عالم کرات و اجرام آسمانی پاسخی منطقی یابد. علم فضا در واقع وسیله است برای انجام تحقیقات ستاره شناسی. بنابراین علم فضا ترکیبی از چند علوم مختلف همچون: اخترشناسی، فیزیک، علوم سیاه ای، نورشناسی، زمین شناسی، زیست شناسی، هواشناسی، مهندسی و شیمی می باشد. فناوری فضایی در دوره آغازین خود شامل فناوری ساخت و پرتاب موشک های فضایی، ماهواره ها و کاوشگری های سیاره ای، تصویربرداری دیجیتالی، طراحی و توسعه سنسورها و حس گرهای فضایی، سفرهای بین سیاره ای، سفر انسان به فضا بود. اما امروزه، با پیشرفت علم فضا در حوزه های مختلفی چون ناوبری فضایی، بهینه سازی سیستم ها، زیر سیستم های کوچک تر، سبک تر و کارآمدتر، موتورهای فضایی جدیدتر، انرژی های نو در فضا، پسماندهای فضایی یا همان زباله های مداری و گردشگری فضایی می باشد. همچنین در این حوزه از فناوری پیش بینی شده است که در آینده اهدافی چون : معدن کاری فضایی، موشک های فضایی تک مرحله ای، فناوری استفاده پاک تر از فضا برای جلوگیری از تولید پسماندهای فضایی، کارخانه های مداری برای تولید دارو و یا آلیاژهای ویژه، هتل های فضایی، کلونی سازی و یا مسکونی سازی فضا و آسانسورهای فضایی دنبال شود. ایران در سال ۱۳۳۸ با عضویت در سازمان ملل، «مرکز سنجش از دور ملی ایران» را تحت برنامه ای با نام «استفاده بشر از فضای خارج از جو» در تهران افتتاح کرد. از مهم ترین کارهای این مرکز: انجام امور سنجش از دور، ماموریت معین کردن مکان های مناسب برای راه اندازی بخش های مختلف فضایی از جمله پایگاه های دریافت اطلاعات و پرتاب ماهواره بودند. در واقع مهم ترین محرک اصلی فعالیت فضایی در ایران: سنجش از دور، مدیریت بحران، پدافند غیرعامل و سیستم های ناوبری و علاقه به فضا و نجوم بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، همزمان با جنگ تحمیلی ۸ ساله عراق علیه ایران، متخصصان ایرانی در صنایع موشکی، طراحی و ساخت موشک های جدید را آغاز کردند و موفق به ساخت موشک بالستیک دوربرد شدند. در سال ۱۳۷۷، ایران موفق به ساخت موشک بالستیک با نام «شهاب ۳» شد که در ابتدای آزمایش دارای برد ۱۳۰۰ کیلومتر بود که بعدها با تلاش مهندسان برد آن به ۲۱۰۰ نیز رسید. این موشک از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۲ مورد آزمایش قرار گرفت تا این که در تیرماه سال ۱۳۸۲ به طور رسمی به آمار موشک های ایرانی افزوده شد. همچنین این موشک میان برد نه تنها توانایی هدف قرار دادن کشورهای منطقه را داشت بلکه امکان ارتقا به موشک حامل ماهواره را نیز داشت. حدود ۲ سال بعد ایران ساخت موشک «شهاب ۴» را با هدف پرتاب ماهواره، در برنامه های خود قرار داد و توانست آن را به عنوان اولین موشک ایرانی حمل ماهواره در مدار قرار دهد. در سال ۱۳۸۱، وزارت دفاع ایران به طور رسمی اعلام کرد که تصمیم به بالا بردن قابلیت موشک های بالستیک دوربرد، به منظور انجام ماموریت های فضایی و حمل ماهواره به مدار را گرفته است. در سال ۱۳۸۴، متخصصان ایرانی طی قراردادی با روسیه برنامه پرتاب اولین ماهواره ی ایرانی با نام «سینا ۱» را تدوین کردند و این ماهواره را به فضا پرتاب کردند. ساخت و پرتاب این ماهواره بیشتر به منظور دریافت آموزش های مربوط به ساخت موشک توسط متخصصان ایرانی و سنجش توانایی استفاده کاربردی از یک ماهواره در فضا بود. با قرار گرفتن ماهواره سینا در فضا، ایران چهل و سومین کشور صاحب ماهواره در جهان شد. ایران در سال ۱۳۸۵ موفق به ساخت و پرتاب اولین آزمایش موشک شهاب ۴ با سیستم ناوبری خاص شد و بدین ترتیب دستیابی به فناوری ساخت حامل ماهوره را به جهان اعلام نماید. در ۱۵ بهمن ۱۳۸۶، بار دیگر یکی از موشک های فضایی ماهواره بر ایران با ماموریت حمل ماهواره با نام «کاوشگر ۱» در فضا قرار گرفت. در واقع کاوشگر ۱ نمونه اولیه «ماهواره بر سفیر» است و با ساخت و پرتاب این ماهواره، ایران نهمین کشوری است که توانمندی ارسال ماهواره به فضا را پیدا کرده است. با این وجود، پیشرفت مهندسین ایرانی در زمینه فناوری فضایی به اینجا ختم نشد، تلاش شبانه روزی متخصصین حوزه فناوری فضا باعث شد در ۱۴ بهمن سال ۱۳۸۷ اولین ماهواره ماهواره ایرانی به نام «امید»، به ‌وسیله موشک سفیر۲ در مدار زمین قرار گیرد. به همین مناسبت این روز در تقویم ایران «روز ملی فناوری فضا» نامیده شده است.