روز تلخ هنر هفتم
عزت‌ا... انتظامی جزو تعداد معدودی از بازیگرانی است که به چنین جایگاه مهمی در سینما رسیده و چنان به نقش‌های مختلف هویت بخشیده و آن‌ها را زنده کرده است که به راحتی از یاد مردم نخواهد رفت.
روزنامه خراسان: این که حضور یک بازیگر در فیلم و امضایش پای آن اثر، تضمینی باشد برای این که آن فیلم ارزش دیدن داشته باشد، همیشه در اوج باشد، نه تنها گوشه ذهن همه مردم، بلکه در گوشه‌ای از قلب آن‌ها جایگاه ویژه‌ای داشته باشد، اتفاق کمی نیست که برای هر بازیگری نمی‌افتد. عزت‌ا... انتظامی جزو تعداد معدودی از بازیگرانی است که به چنین جایگاه مهمی در سینما رسیده و چنان به نقش‌های مختلف هویت بخشیده و آن‌ها را زنده کرده است که به راحتی از یاد مردم نخواهد رفت. اگرچه عزت‌ا... انتظامی در سن ۹۴ سالگی، دار فانی را وداع گفت و مردم دیگر هرگز او را روی پرده سینما و صحنه نمایش نخواهند دید، اما محال است از دل برود آن که از دیده رفته، محال است هنرنمایی‌های آقای بازیگر روی پرده نقره‌ای فراموش شود. امروز به بهانه درگذشت این هنرمند، از نقاط عطف کارنامه هنری او یاد کرده‌ایم.
۱۳۷۳
«روسری آبی» فیلم نوستالژیکی در سال ۱۳۷۳ است که هنوز خیلی‌ها آن را فراموش نکرده‌اند. عزت‌ا... انتظامی در پنجمین اثر رخشان بنی‌اعتماد در نقش «رسول رحمانی» یک مرد تنها و مالک یک زمین کشاورزی و کارخانه، بازی کرد که عاشق «نوبر کردانی» زنی با روسری آبی می‌شود. این فیلم با بازی به‌یادماندنی انتظامی، همچنان جزو درخشان‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران است. روایت عشق در سنین میان سالی در قالب یک داستان اجتماعی و سرنوشتی که در انتظار این عشق است. «روسری آبی» علاوه بر جوایز داخلی در جشنواره فیلم فجر توجه جشنواره‌های خارجی را هم به خود جلب کرد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها جایزه یوزپلنگ طلایی در جشنواره لوکارنو بود.
۱۳۶۷
عزت‌ا... انتظامی بعد از «گاو»، در فیلم‌های مختلفی با داریوش مهرجویی همکاری کرد که همه آن‌ها جزو آثار درخشان کارنامه مهرجویی به حساب می‌آیند. یکی از آن‌ها، فیلم کمدی «اجاره‌نشین‌ها» است که سال ۱۳۶۶ اکران پرسروصدا و پرحاشیه‌ای داشت. با این که این فیلم در شرایطی اکران شد که برخلاف امروز، فیلم‌های کمدی مورد توجه تماشاگران قرار نمی‌گرفتند، اما «اجاره‌نشین‌ها» در آن زمان موفق شد با بیش از چهار میلیون و ۳۰۰ هزار نفر مخاطب، دومین فیلم پرفروش سال ۶۷ شود. جالب است بدانید اگر امروز چنین فیلمی در سینما‌ها اکران شود که این تعداد تماشاچی را به سالن جذب کند، با قیمت امروز بلیت سینما‌ها بیش از ۴۵ میلیارد تومان خواهد فروخت!
۱۳۴۸
سال ۴۸ نقطه عطفی در کارنامه عزت‌ا... انتظامی بود. او که اولین حضورش روی پرده سینما را در ۱۳۲۸ تجربه کرده بود، سال ۴۸ در فیلم «گاو» به کارگردانی داریوش مهرجویی بازی کرد و بازی درخشان خود را در این فیلم به رخ کشید. نقش‌آفرینی او در فیلم «گاو»، هنوز که هنوز است بعد از ۴۸ سال، از خاطر مردم و دوستداران این هنرمند پاک نشده است. عزت‌ا... انتظامی برای بازی در فیلم «گاو»، موفق شد جایزه بهترین بازیگر مرد را در جشنواره فیلم «شیکاگو» از آن خود کند و نامش را در تاریخ سینمای ایران، به عنوان اولین بازیگر ایرانی که توانست در جشنواره‌های بین‌المللی افتخاری بیافریند، ثبت کند.
۱۳۳۲
او بعد از دستگیری در جریانات پس از کودتای ۲۸ مرداد و پس از آزادی از زندان، برای تحصیل به آلمان رفت و در مدرسه شبانه سینما و تئاتر تحصیل کرد. بعد از این که تحصیلاتش در آلمان به پایان رسید، سال ۱۳۳۶ به ایران برگشت و در اداره هنر‌های دراماتیک تهران مشغول به کار شد. «هیاهوی بسیار برای هیچ»، «خانه عروسک» و «جعفرخان از فرنگ برگشته»، از جمله نمایش‌هایی است که او در این دوره روی صحنه برد. او همچنین در نمایش‌های «چوب به دست‌های ورزیل» و «دو سر پل» به کارگردانی اسماعیل شنگله و «بلبل سرگشته» به کارگردانی علی نصیریان بازی کرد. عزت‌ا... انتظامی که بازیگری را به طور آکادمیک دنبال می‌کرد، بعد‌ها در دانشکده هنر‌های زیبای دانشگاه تهران و نزد استادانی، چون حمید سمندریان و بهرام بیضایی آموزش تئاتر دید.
۱۳۲۰
عزت‌ا... انتظامی فعالیت هنری خود را در شهریور سال ۱۳۲۰، با تئاتر «اولتیماتوم» شروع کرد. او شش سال روی صحنه تئاتر‌های لاله‌زار هنرنمایی کرد. انتظامی سال‌ها خاک صحنه تئاتر را خورد و به همین دلیل، وقتی بعد‌ها به واسطه هنرش به سینما راه پیدا کرد، توانست هفت دهه حضوری پرافتخار را روی پرده سینما‌ها تجربه کند. با این حساب، هرگز دور از انتظار نیست که توانسته نام بزرگی در تاریخ سینمای ایران و هنر باشد و لقب «آقای بازیگر» را تصاحب کند.
۱۳۷۷
«حاجی واشنگتن» اثر علی حاتمی، سال ۶۱ در اولین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد، ولی به مدت ۱۶ سال اجازه نمایش نداشت تا این که سرانجام خرداد سال ۷۷، برای اولین بار به نمایش عمومی درآمد. کافی است نام عزت‌ا... انتظامی به میان بیاید تا کاراکتر‌های ماندگار و دوست‌داشتنی که در طول فعالیت هنری‌اش خلق کرده، یکی پس از دیگری در ذهنمان نقش ببندد، اما وقتی صحبت از آقای بازیگر می‌شود، محال است شخصیت «حسینقلی خان» در فیلم «حاجی واشنگتن»، یکی از اولین نام‌هایی نباشد که به خاطرمان می‌آید. بازی فوق‌العاده او در این نقش و دیالوگ‌های ماندگار او در این فیلم، یکی از نقاط طلایی کارنامه اوست که تا عمر داریم از خاطرمان نخواهد رفت.
۱۳۸۲
سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد جشنواره فجر سال ۸۲، آخرین سیمرغی بود که روی شانه عزت‌ا... انتظامی نشست. او این جایزه را به خاطر بازی در فیلم سینمایی «گاو خونی» به کارگردانی بهروز افخمی گرفت. او از سال ۶۵ تا آن زمان شانس دریافت هشت سیمرغ بلورین را داشت و سه سیمرغ نقش مکمل مرد را برای بازی در فیلم‌های «خانه‌ای روی آب»، «روز فرشته» و «گراند سینما» به خانه برده بود. انتظامی همچنین برای «ستاره می‌شود»، «جایی برای زندگی» و «هامون» هم نامزد شد.
۱۳۹۶
تماشاچیان و دوستداران آقای بازیگر، آخرین بار او را مرداد ماه سال ۹۶، با فیلم «زادبوم» روی پرده سینما‌ها دیدند. این فیلم پرستاره که کارگردانی آن را ابوالحسن داوودی برعهده داشت، سال ۸۷ و در بیست‌وهفتمین دوره جشنواره فیلم فجر اکران شد و بعد از آن، به مدت ۹ سال اجازه نمایش نداشت تا این که بالاخره مرداد ماه سال قبل، رفع توقیف شد و توانست اکران عمومی شود. او پیش از این فیلم، سال ۹۰ فیلم «راه آبی ابریشم» را روی پرده سینما‌ها داشت و وقتی «زادبوم» اکران شد، مردم بعد از شش سال عزت‌ا... انتظامی را روی پرده سینما‌ها می‌دیدند. دلیل آن هم این بود که آقای بازیگر مدت‌ها به خاطر شرایط جسمی به سختی می‌توانست بازی در فیلمی را قبول کند.
۶ نکته درباره فراز و فرود کارنامه زنده یاد سیدضیاءالدین دری
راویِ صادقِ تاریخ معاصر اکرم انتصاری - متولد بیست و نهمین روز تیر سال ۱۳۳۲ بود. در اروپا مشغول تحصیل دررشته علوم ارتباطات بود و بعد از انقلاب درس را نیمه کاره رها کرد و به ایران برگشت. بعد از بازگشت به ایران، به سراغ کارگردانی رفت. سیدضیاءالدین دری اولین تجربه فیلم سازی‌اش را با کارگردانی فیلم سینمایی «صاعقه» در سال ۱۳۶۳ تجربه کرد. یک تجربه ناخوشایند که او را ۱۱ سال از پرده نقره‌ای دور کرد و به قاب تلویزیون نزدیک. او در سال ۶۹ سریال «کمند خاطرات» را با همکاری دو کارگردان دیگر ساخت و به این ترتیب اولین کارگردانی او در تلویزیون با سریالی رقم خورد که سیر تکامل انقلاب از سال ۱۳۱۸ تا سال ۱۳۵۷ را در قالب یک خانواده ایرانی نشان می‌داد. او فعالیتش را در دهه هفتاد با ساخت سریال محبوب «کیف انگلیسی» و چهار فیلم سینمایی ادامه داد و در نیمه دهه هشتاد دو فیلم سینمایی به نام‌های «عشق ممنوع» و «من و دبورا» را در لبنان جلوی دوربین برد که هیچ وقت اکران نشدند. سریال «کلاه پهلوی» آخرین ساخته این کارگردان فقید سینمای ایران است. در ادامه به بخش‌هایی از زندگی او اشاره می‌کنیم که کمتر از آن‌ها گفته شده است.
۱-کارنامه پر و پیمان تاریخی ضیاءالدین دری برخلاف روز‌های سخت سینمایی‌اش، روز‌های بهتری را در تلویزیون تجربه کرد. او سه سریال تلویزیونی را کارگردانی کرد که محوریت هر سه آن‌ها، تاریخ معاصر است. دری، در سریال «کمند خاطرات» به سراغ اتفاق‌های سال ۱۳۱۸ تا سال ۱۳۵۷ رفت، در «کیف انگلیسی» اتفاقات دهه ۲۰ را روایت کرد و در «کلاه پهلوی» از ۱۲ سال آخر دوره پهلوی اول گفت که اوج داستان آن سریال مربوط به سال ۱۳۰۸ تا شهریور ماه ۱۳۲۰ است. کار‌های تاریخی او زمان زیادی از او گرفت به طوری که برای ساخت دو سریال اخیرش در دهه هفتاد و هشتاد، ۱۰ سال از زندگی خود را صرف کرد. دری نویسندگی اغلب کار‌های خود را به عهده داشت و رمان «کلاه پهلوی» را نیز در ۳۳ سالگی نوشت. رمانی که بیست سال بعد از نگارشش، دستمایه‌ای برای فیلم نامه سریال «کلاه پهلوی» شد.
۲ -کاشف بازیگر‌های ناشناخته سریال‌های ضیاءالدین دری بر اساس ماهیت تاریخی، جزو سریال‌های پربازیگر است. او در کشف چهره‌های بازیگری دستی بر آتش داشت و در دوران کارگردانی‌اش، بازیگران فراوانی را به دنیای سینما و تلویزیون معرفی کرد. کوروش تهامی در فیلم سینمایی «سینما سینماست» و «امیرعلی دانایی» و «بهاره کیان افشار» در سریال «کلاه پهلوی» سه تن از مهم‌ترین چهره‌هایی هستند که با کشف سیدضیاءالدین دری به دنیای بازیگری معرفی شدند و حال جزو بازیگر‌های توانای سینما و تلویزیون محسوب می‌شوند.
۳ -وسواس در انتخاب بازیگر نقش اول نکته دیگری که در ساخته‌های دری به چشم می‌آید، نام بازیگران انتخابی اوست. «کیف انگلیسی» تنها سریال تلویزیونی است که توانست لیلا حاتمی و علی مصفا را در قاب تلویزیون بنشاند. این زوج به جز این تجربه در هیچ سریال تلویزیونی دیگری حضور نداشتند و حضور آن‌ها به عنوان نقش‌های اول این سریال یکی از دلایل موفقیت آن بعد از پخش بود. بدون تردید قصه پرپیچ‌وخم «کیف انگلیسی» نوشته خود کارگردان، مهم‌ترین دلیلی بود که ستاره‌ها بازی در آن را پذیرفتند.
۴-کارگردانی «کلاه پهلوی» و آغاز مشکل‌ها اگر خاطرتان باشد، سریال «کلاه پهلوی» که آخرین ساخته سیدضیاءالدین دری است، درگیر حاشیه‌های زیادی شد. در زمان تولید، هر چند ماه یک بار به دلیل اعمال اصلاحیات جدید، ساخت سریال متوقف می‌شد، آن هم در زمانی که ۶۰۰ دقیقه از سریال فیلم برداری شده بود. دری معتقد بود حذف سه قسمت اول «کلاه پهلوی» که یک روایت عشقی بر آن حاکم بود، یکی از بزرگ‌ترین لطمه‌های واردشده به این سریال بود. سریال در زمان پخش نیز از حواشی در امان نماند. برخی رسانه‌ها مدعی شدند که گریم و طراحی لباس برخی شخصیت‌های زن، نامتعارف بوده است. در حالی که دری برای پیشگیری از حاشیه‌ها، بخشی از سکانس‌های دونفره شخصیت‌های آقا و خانم را به صورت جداگانه ضبط کرده بود. ۵-سرنوشت بی سرانجام «سنجرخان» «سنجرخان» نام آخرین اثری است که دری به تازگی در دیدار با استاندار کردستان از ساخت آن خبر داده بود. یک سریال تاریخی که قرار بود با حضور ۶۰۰ بازیگر ساخته شود و در مراحل پایانی نگارش قرار داشت. دری می‌خواست این سریال را به زبان فارسی تولید و همزمان آن را با دوبله و زیرنویس کُردی آماده و از یک هنرمند بین‌المللی کُرد هم برای ساخت موسیقی آن استفاده کند. «سنجرخان» یکی از قهرمان‌های مردمدار کُرد بوده که در زمان اشغال ایران توسط روس و انگلیس به مقابله با آن‌ها پرداخت. حال با درگذشت ضیاءالدین دری سرنوشت «سنجرخان» هم نامعلوم است و باید دید کسی می‌تواند جای خالی او را در این پروژه سنگین تاریخی پر کند یا خیر.
۶-دل پر کارگردان از نامهربانی‌ها هیچ کس بهتر از خود این فیلم‌ساز، نمی‌تواند از سختی‌ها و حاشیه‌هایی که برایش ساخته شد بگوید. این بخش را به نقل از خود این کارگردان فقید بخوانید که به بیان حاشیه‌ها در زمان ساخت «کلاه پهلوی» می‌پردازد: «رسانه‌ای انتقاد کرده بود که چرا لباس خانم گوهر خیراندیش این قدر تنگ است. ایشان کمی چاق شده بود و ما همان لباس قدیمی را بر تن ایشان می‌کردیم. سال ۸۵ لباس دوخته شده بود و مثلاً سال ۸۸ ایشان جلوی دوربین رفته بود، آن هم در یک نمای لانگ‌شات. بعد آقایان هم یادشان می‌رود که پول چه جوری می‌دهند، با چه وضعی می‌دهند و تهیه‌کننده در چه فشار‌هایی قرار دارد. ما را صدا و برای همین جریمه کردند. گفتم اولاً من متوجه نشدم، چون آن طوری نگاه نمی‌کنم. گفتم اگر خیلی بد بود خب چرا سانسور نکردید. من قصد داشتم زندگی هویدا را بسازم، اما اجازه ندادند. راستش دردسر‌های ساخت فیلم سیاسی شما را از کار منزجر می‌کند. شما فکر می‌کنید «معمای شاه» را اجازه می‌دادند کسی به غیر از ورزی بسازد؟ چون هر کس دیگری بود این کار ساخته نمی‌شد. «کلاه پهلوی» برای من کلی دردسر ایجاد کرد، یکی از تبعاتش این بود که چهار سال کار نکردم.» رئیس جمهور درگذشت عزت ا... انتظامی را تسلیت گفت:
رئیس جمهور در پیامی درگذشت عزت‌ا... انتظامی را تسلیت گفت. به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دولت، متن این پیام تسلیت به این شرح است:بسم ا... الرحمن الرحیم/ انا لله و انا الیه راجعون/ درگذشت هنرمند توانا و پیش کسوت کشورمان مرحوم عزت ا... انتظامی موجب اندوه و تأثر شد. این بازیگر محبوب، صاحب سبک و پرتلاش سینما و تئاتر، با خلق آثاری فاخر و به یادماندنی، نقشی ممتاز در اعتلای هنر ایران عزیز ایفا کرد. این جانب درگذشت این هنرمند محبوب را به خانواده محترم انتظامی، جامعه فرهنگی و هنری کشور و همه علاقه‌مندان به هنر تسلیت می‌گویم و از درگاه ایزد منان برای ایشان رحمت الهی و برای عموم بازماندگان، صبر و سلامتی مسئلت دارم.
حسن روحانی/ رئیس جمهوری اسلامی ایران
دیدگاه تان را بنویسید