جعفر پناهی سوگلی‌ «کـن»!

جشنواره بین‌المللی فیلم کن، سال‌ها فیلم‌های اول کارگردان‌هایی را پذیرفته که بعدا توانسته اند عضو هیات داوران شوند یا جوایز مهمی را به خودشان اختصاص دهند. هنرمندانی که بعضا کشف‌های کن دانسته می‌شوند. اگر این کارگردان‌ها بعدا به چهره‌های شناخته شده‌ای تبدیل شوند، حتی فیلم‌های ضعیفشان را هم می‌توانند به سواحل جنوب فرانسه ببرند، چون به نوعی کن خانه آنهاست و آن‌ها برند جشنواره. تصویر سوگلی‌های «کــــــن» در همین سال‌های اخیر کارگردانان جوانی مثل لاسلو نمش، دامیان زیفرون، زاویه دولان، روبن اوستلاند، یورگوس لانتیموس، متیو گارونه و... بوده‌اند که می‌توان آن‌ها را کشف جشنواره کن نامید. چهره‌هایی که اولین بروز بین‌المللی خودشان را در این جشنواره داشته و نخستین جایزه مهم کارنامه کاریشان را از دستان داوران این رویداد برده‌اند.

در طول ادوار گذشته هم فیلمسازان مشهوری بوده‌اند که نام خودشان را با جشنواره جنوب فرانسه پیوند زده‌اند. برای نمونه جوزپه تورناتوره، کارگردان مشهور ایتالیایی سال ۱۹۸۸ با دومین فیلم خودش، «سینما پارادیزو» راهی کن شد و توانست جایزه «ویژه هیات داوران» را به خود اختصاص دهد. یا کارگردان سرشناسی مثل کوئنتین تارانتینو که دومین اثرش، «پالپ فیکشن» در سال ۱۹۹۴ با وجود اعتراضات حاضرین و هو شدن فراوان نخل طلا را به خود اختصاص داد و بعد‌ها هم با «ضدمرگ» و «حرامزاده‌های لعنتی» باز نامزد این جایزه شد. در میان بزرگان سینمای جهان که فیلمسازان جشنواره کن به حساب می‌آیند می‌توان به نام‌هایی مثل کن لوچ، نوری بیلگه جیلان، عباس کیارستمی و میشائیل‌هانکه هم اشاره کرد. افرادی که تصاویرشان با نخل طلایی رنگ جشنواره، خود تبدیل به برند کن شده است.

۱۸ کارگردان از میان ۲۱ هنرمندی که امسال در بخش مسابقه جشنواره کن حضور پیدا کردند، حداقل یک‌بار سابقه راه رفتن روی فرش قرمز آن را داشته‌اند. این ۱۸ کارگردان برخی اکتشافات خود کن هستند و برخی دیگر شاید اولین جایزه قابل اعتنای خودشان را از کن نبرده باشند، اما با حضور مداوم در ادوار متعدد، تبدیل به ویترین این رویداد مهم سینمایی جهان شده‌اند. به‌عنوان مثال هیروکازو کورئیدا، کارگردان مشهور ژاپنی و برنده نخل طلای امسال، اولین جایزه اش را از ونیز برد، اما در میان ۱۳ فیلمی که ساخته، هفت اثر را به کن فرستاده و در هیچ جشنواره‌ای به اندازه کن حضور نداشته است. شاید از این حیث بتوان جشنواره امسال را جشنواره قدیمی‌ها و فرزندان کن دانست که برخی از آن‌ها در روز پایانی هم با دستی پر سواحل کوت دازور را ترک کردند.

یکی از این اکتشافات، جعفر پناهی است. کارگردانی که جشنواره کن ثابت کرده به او علاقه ویژه‌ای دارد. رابطه خوب کن و پناهی با همان فیلم اولش آغاز شد. او سال ۱۹۹۵ با «بادکنک سفید»، به جشنواره فرانسوی‌ها رفت. اثری که توانست «دوربین طلایی» را ببرد و دو سال قبل از نحل طلای عباس کیارستمی برای فیلم «طعم گیلاس»، سینمای جشنواره‌ای ایران را به اولین جایزه مهمش در کن برساند. البته نمی‌توان در موفقیت فیلم نخست پناهی، از نقش کیارستمی هم غافل ماند.

خالق سه گانه کوکر، فیلمنامه نویس «بادکنک سفید» بود. پناهی با دو فیلم بعدی‌اش به لوکارنو و ونیز رفت تا آن که همکاری مجدد با کارگردان «کپی برابر اصل» در «طلای سرخ» اثرش را به بخش «نوعی نگاه» جشنواره فرستاد و در روز پایانی هم با بردن جایزه اصلی این بخش به ایران برگشت.

پناهی در ۹ سالی که از سال ۸۸ و اتفاقات منجر به دستور عدم‌فیلمسازی او، می‌گذرد چهار فیلم سینمایی دیگر ساخته. اثر اول او در این مقطع، «این فیلم نیست» بود که ادعا می‌شود به وسیله یک کیک تولد، به شکل مخفیانه از مرز رد شده و به فرانسه رسیده!

در آن سال جایزه «کالسکه طلایی» به صورت غیابی به وی اهدا شد. «پرده» و «تاکسی» دو فیلم بعدی پناهی در مدت ممنوعیت فیلمسازیش، به برلین رفت که به ترتیب خرس نقره‌ای بهترین فیلمنامه و خرس طلایی بهترین فیلم را بردند. «سه رخ» ساخته جدید اوست که در هفتاد و یکمین دوره جشنواره کن حاضر بود و در اختتامیه، به صورت مشترک جایزه بهترین فیلمنامه را برد.

علاقه کن به پناهی فقط به اکران و جایزه دادن به آثار او خلاصه نمی‌شود. مسئولان جشنواره سال ۲۰۱۰ او را عضو هیات داوران کردند که به‌دلیل ممنوعیت خروج وی از کشور نتوانست در این رویداد حاضر شود و برگزارکنندگان به صورت نمادین صندلی وی را خالی گذاشتند. از سوی دیگر در چندین دوره هم فیلمسازان شرکت کننده در جشنواره جایش را خالی کرده و در حمایت از او طومار، نامه و بیانیه امضا کرده‌اند یا مثل ژولیت بینوش نام وی را هنگام دریافت جایزه برده‌اند.

او نه تنها با هر فیلمش ـ. فارغ از خوب یا بد بودن کیفیت اثر ـ. توانسته جوایز مهم بین‌المللی را ببرد بلکه توجهات زیادی را هم به خود جلب کرده. به نظر می‌رسد دوره ممنوعیت برای پناهی کاملا خوش یمن بوده است.