بازگشت از جم؛ از اولین پیشیمان تا سپیده توفیق

سینما سینما: هنوز چند ماهی از گرم شدن بازار سفر بازیگران و کارگردانان ایرانی به ترکیه نگذشته بود که خبر آمد٬ آنچه در مورد GEM و برنامه‌های تولیدی وضعیت کار هنرمندان در این شبکه و زیرمجموعه‌هایش روایت شده بود٬ چندان صحت ندارد و همین٬ موج بازگشت هنرمندان را به ایران و ترک همکاری با این شبکه را آغاز کرد. نبود شرایط کاری مناسب… حقی که به دست نیامده… گلایه از وضعیت معیشتی هنرمندان… استعدادهایی که خانه‌نشین شده‌اند… و مواردی از این دست به عنوان دلایل هنرمندانی که برای رسیدن به شرایط مناسب‌تر٬ ایران را به مقصد ترکیه ترک کرده بودند مطرح می‌شد٬ هجرت هنرمندان از پاییز و زمستان ۹۴ آغاز شد و در بهار و تابستان ۱۳۹۵ به اوج خود رسید و روز به روز اخباری از گوشه و کنار شنیده می‌شد که بازیگران و کارگردانان ایرانی٬ با امید بهبود اوضاع کار خود راهی ترکیه شده‌اند٬ اما این امیدواری‌ها چندان دوام نیاورد.

وعده ساخت ۱۰۰ فیلم و سریال در یک سال و اخباری که در رسانه‌های ترکیه‌ای در مورد گستردگی فعالیت شبکه GEM منتشر می‌شد بیش از پیش هوای ترکیه را مطلوب هنرمندان ایرانی جلوه می‌داد و برای همین بود هنرمندان٬ از رده‌های سنی مختلف٬ با زمینه فعالیت متفاوت چمدان به دست راه کشور همسایه را پیش گرفتند٬ اما شاید هیچ یک از آنان تصور نمی‌کرد٬ کمتر از دو سال دیگر در پرواز بازگشت به ایران خواهند نشست و کعبه آمال خود را ترک خواهند کرد. نیمه مرداد ۱۳۹۶ فرصتی است برای نگاهی به وضعیت همکاری هنرمندان با این شبکه و آنانی که بازگشت به ایران را ترجیح دادند. وجه تیره ماجرا بازیگران و هنرمندان ایرانی٬ دلگیر از شرایط کار در ایران و نبود امنیت شغلی و دستمزد کافی با عزمی برای رسیدن به شرایط کاری بهتر کشور خود را به مقصد ترکیه ترک کردند. از یک سو شرایط کار در ایران و از سوی دیگر وعده‌هایی که مدیران شبکه جم مطرح می‌کردند همگی افقی روشن پیش روی هنرمندان ناامید از فضای کار در ایران ترسیم می‌کرد. در نتیجه همین شرایط بود که جمعی متنوع از هنرمندان راهی آنتالیا شدند٬ از سعید ابراهیمی‌فر که با فیلم‌های هنری خود در ایران شناخته می‌شد تا مهدی مظلومی که برای تلویزیون و سینما کمدی می‌ساخت و از بازیگر باسابقه‌ای چون هرمز سیرتی تا کارگردان فیلم‌های ارزشی و دفاع مقدسی چون احمدرضا گرشاسبی. بازیگر جوانی چون چکامه چمن‌ماه و یا رابعه اسکویی که در سال‌‌های اخیر بیشتر در فیلم‌های شبکه نمایش خانگی مقابل دوربین می‌رفت. این جمع ناهماهنگ دور میز وعده‌های سعید کریمیان مدیر شبکه جم جمع شدند تا در ۱۰۰ فیلم و سریالی که قرار بود سالانه ساخته شود٬ مقابل دوربین بروند و یا کارهای پشت صحنه را انجام دهند٬ اما طعم شیرین رویه عسل چندان دوامی نداشت. هنوز یک سال از شروع جریان مهاجرت‌ها نگذشته بود که خبر آمد٬ آنچنان که گفته می‌شود وضعیت در ترکیه برای هنرمندان سفرکرده مطلوب نیست. کمتر بودن دستمزدها از آنچه وعده داده شده بود در کنار کار زیادی که از بازیگران خواسته می‌شد از یک سو و از سوی دیگر موفق نبودن محصولات تولید شده٬ همگی شرایط را به ضرر آنانی که به درخشش در جم امید بسته بودند٬ تغییر داد. بازیگرانی که بعد از ترک ایران از فضای مسموم پشت صحنه برخی تولیدات تلویزیونی و سینما می‌گفتند٬ با ضبط تصاویر و یا پیام‌هایی تلاش کردند این موضوع را منتقل کنند که در شبکه جم هم چندان رفتار حرفه‌ای و سلامتی در کار نیست. از سوی دیگر برخی بازیگران پیشکسوت از برخوردهای غیرحرفه‌ای و کار سنگینی که بر دوش آنان گذاشته می‌شد گلایه کردند و این صداها در ادامه با رسیدن پای برخی از بازیگران به ایران بلندتر شد. تعدیل نیرو آنچه به عنوان گلایه و شکایت از سوی برخی بازیگران مطرح می‌شد فقط یک سوی ماجرا بود و سوی دیگر مسئولان شبکه بودند که گویا آنان هم از نتیجه کارهای انجام شده رضایت نداشتند و در نتیجه در تاریخ ۲۵ مهرماه ۱۳۹۵ نامه‌ای منسوب به مدیر شبکه ماهواره‌ای جم منتشر شد که در آن از تعدیل و تغییر وضعیت نیروهای دفتر آنتالیای این شبکه به دلیل کیفیت پایین محصولات تولیدی سخن گفته شده بود. در این خبر از سعید ابراهیمی‌فر و عباس مرادیان (کارگردان)، میثم لهاک و مهسا کرمی و بهارک فرامرزی دستیار کارگردان به عنوان افردی نام برده شد که در جریان این نامه از کاری با شبکه جم بازمانده‌اند. از مهرماه سال گذشته تا تابستان ۱۳۹۶ طول کشید تا سعید ابراهیمی‌فر در ایران دیده شد. ابراهیمی‌فر پیش از ترک ایران٬‌ مدتی نسبتا طولانی بود که سراغ کارگردانی نمی‌رفت و بازی در فیلم «ماهی و گربه» به کارگردانی شهرام مکری از آخرین کارهای او بود. او بعد از پیوستن به جم «آبی عشق» و «سیندخت» را کارگردانی کرده بود. عباس مرادیان به عنوان کارگردان «مامان بهروز منو زد» و «دلقک‌ها» در ایران شناخته می‌شد و میثم لهاک بازیگر فیلم‌های «بازگشت» و «رازهای یک خانه» بود. مهسا کرمی در سریال «رولت» ساخته شبکه جم ایفای نقش کرده بود. بهارک فرامرزی یکی از عوامل پشت دوربین بود که بعد از تحصیل در ایران و تجربه‌اندوزی در زمینه دستیاری کارگردان٬ افق‌های موفقیت را در جم دید و از ایران سفر کرد. اما حاصل سفر او و کار در این شبکه برای او رضایت بخش نبود و نام او هم در جمع اخراجی‌های این شبکه جای گرفت. واکنش مهدی مظلومی به تعدیل نیرو از مهدی مظلومی به عنوان یکی از اصلی‌ترین حلقه‌های وصل هنرمندان ایرانی و دست‌اندرکاران شبکه جم نام برده می‌شد. در روزهایی که خبر اخراج هنرمندان ایرانی از این شبکه منتشر می‌شد٬ مظلومی در گفت‌و‌گویی تاکید کرد آنانی که مجبور به ترک جم شده‌اند کسانی‌اند که «تنبلی می‌کنند». او در ابتدا با اشاره به اینکه خبر تعدیل نیرو در ایران بد تفسیر شده٬ روایت خود را از این ماجرا شرح داد و بعد تاکید کرد سیل تولیدات شبکه جم ادامه خواهد داشت. او گفت: « در ایران این خبر بد تفسیر شده است. قبلا هر کسی در جم بود حقوق ثابت می‌گرفت اما بعضی‌ها کار نمی‌کردند و مدیریت اعلام کرد که دیگر به کسانی که کار نمی‌کنند و مفت می‌خورند و مفت راه می‌روند دیگر حقوق نمی‌دهد. دلیل این تصمیم هم به اصطلاح تکان دادن افراد تنبل جهت کار و ایجاد حس رقابت، انگیزه و خلاقیت آنها بود. اما واقعیت این است که ما تا سه سال آینده برنامه ریزی کردیم و مشغول کار هستیم… این افراد عموما خیلی اینکاره نبودند و تقریبا همه‌شان پناهنده بودند و از روی محبت مدیر شبکه استخدام شده بودند تا امکان کار و پیشرفت بهشان داده شود که متاسفانه نتوانستند بعد از یکسال برای خودشان اتفاقی را رقم بزنند و به همین علت هم پای این نامه به میان آمد. ولی از عوامل حرفه ای هیچکس قصد برگشت ندارد چون جم روز به روز در حال بزرگ تر شدن است.» مظلومی در این گفت‌و‌گو از شرایط بسیار خوب تولیدات شبکه جم و ادامه یافتن روند ساخت برنامه‌ها خبر داد و همچنین با رد خبر درخواست بازگشت بازیگران به ایران تلاش کرد٬ وضعیت همکاری هنرمندان با جم را همچنان مطلوب توصیف کند٬ اما مرور زمان نشان داد٬ نه دیگر سیل تولیداتی در راه بود و نه هنرمندان دل و دماغ ماندن در ترکیه. برخلاف گفته مظلومی برخی از بازیگران میل خود برای بازگشت به ایران را مطرح کردند و این ابراز تمایل واکنش مدیران سینمایی وقت را هم به همراه داشت. در مورد شخص مظلومی البته در ایران چندان سخت‌گیرانه برخورد نشد و فیلم سینمایی «سه بیگانه» به کارگردانی او بعد از کش و قوسی در سینماهای کشور روی پرده رفت. این فیلم با فروشی نزدیک به ۲ میلیارد تومان به پایان راه نمایش رسید. نگاه مدیران به بازگشت هنرمندان به فاصله کوتاهی از انتشار خبر تعدیل نیرو در شبکه جم مدیران سینمایی و فرهنگی در ایران دیدگاه خود را در مورد بازگشت بازیگران و هنرمندان به ایران مطرح کردند. حجت‌الله ایوبی رئیس وقت سازمان سینمایی در آبان ماه سال ۱۳۹۶ سفر هنرمندان ایرانی را به ترکیه برای حضور در شبکه جم حادثه‌ای تاسف‌بار برشمرد و گفت: « با توجه به اینکه همه کسانی که مهاجرت کردند از بازیگران و عوامل تولید شناخته شده در سینما نبودند و جزء چهره‌های مطرح شناخته نمی‌شدند و تنها در تلویزیون و شبکه‌های خانگی شاغل بودند، همان ایام پس از این مهاجرت‌ها دلنوشته‌ای را منتشر کردم و توضیح دادم به عنوان فردی که فضای خارج از کشور را می‌شناسد نوشتم که در خارج خبری نیست و این افراد نادم خواهند شد. راه بازگشت به خانه پدری را نبسته‌ایم تا اگر خواستند بازگردند با این افراد باید چه کرد. بنابراین با بخش‌های مختلف صحبت کردیم چرا که رأفت اسلامی در نظام جمهوری اسلامی ایران اینگونه است هرچند که برخورد لازم و قانونی با بازیگران پیوسته به شبکه GEM صورت خواهد گرفت و آنها نیز این موضوع را پذیرفته‌اند.» شاید همین سخنان بود که موجب دلگرمی برخی از مهاجران جم شد و زمینه بازگشت آنان را به ایران فراهم کرد. ناگفته‌هایی که هرمز سیرتی مطرح کرد

آنچه هرمز سیرتی در مورد پشت صحنه اتفاقات در شبکه جم مطرح کرد٬ حکایت از آن داشت که شرایط کار در این شبکه دشوار است و واقعیت‌ها از قاب تصاویر پررنگ و لعاب آن فاصله بسیاری دارد. سیرتی در بخشی از سخنان خود در مورد دلیل مشخصی که موجب شد او جم را ترک کند و به ایران بیاید٬ گفت:

«من سه ماه و شش روز در آنتالیا بودم، اما حتی یک بار سعید کریمیان (مدیر شبکه جم) را ندیدم. بعد از این مدت به یکی از معاونان او گفتم این فیلمنامه ای که من الان می بینم، کجروی از سیناپس اولیه است. گفت طبیعی است، دو ماه دیگر درست می شود. من گفتم به دو ماه دیگرِ شما اعتماد ندارم و می دانم کار بهتر نخواهد شد. در نتیجه تصمیم به ترک شبکه جم گرفتم. اگر جوانانی که قصد رفتن به این شبکه را دارند، فقط ده دقیقه با من بشینند و صحبت کنند، آنها را راهنمایی و حقایق را برایشان روشن می کنم.» سرنوشت فیلم‌های مهاجران جم در ایران در عین حال که خبرهایی از تغییر وضعیت همکاری هنرمندان با شبکه جم به گوش می‌رسید٬ واکنش‌ها در مقابل محصولاتی که با بازی بازیگران و یا کارگردانان مهاجرت کرده به جم در ایران باقی مانده بود٬ متفاوت بود. همانطور که اشاره شد فیلم مظلومی توانست اکران شود با این توضیح که نباید به خاطر یک نفر یک محصول سینمایی و حاصل تلاش یک گروه نادیده گرفته شود و از سوی دیگر «دزد و پری»٬ «نیمه شب اتفاق افتاد» با بازی رابعه اسکویی اکران شدند و «شیر تو شیر» با حضور این بازیگر در شبکه نمایش خانگی توزیع شد. همچنین بخش‌های مربوط به بازی چکامه چمن ماه در سریال «آسمان من» به کارگردانی محمدرضا آهنج حذف شد٬ اما به دلیل گریم سنگینی که او در «اعترافات ذهن خطرناک من» ساخته هومن سیدی داشت٬ بخش‌های مربوط به او در جریان عرضه فیلم در شبکه نمایش خانگی حذف نشد. فیلم «راز مهتاب» به کارگردانی سعید ابراهیمی‌فر هم مجوز پخش گرفت. حضور هنرمندان در جمع‌های هنری و سینمایی بعد از انتشار خبر بازگشت برخی از هنرمندان مهاجرت کرده٬ معمولا انتشار نخستین عکس‌ها از این هنرمندان واکنش‌های بسیاری به همراه داشت. همانطور که وقتی بهمن مفید در مراسم ختمی که به مناسبت درگذشت زنده‌یاد داود رشیدی برگزار شده بود٬ دیده شد٬ بسیاری تعجب بسیاری را به همراه داشت. مفید در میان بازیگران نه چندان مطرحی که قول و قرار همکاری با شبکه جم را امضا کرده بودند٬ مفید یکی از سرشناس‌ترین‌ها بود. به نظر می‌رسید مسئولان این شبکه فارسی‌زبان برای بالا بردن جایگاه خود فرصت همکاری با بازیگری چون مفید را از دست ندهد٬ اما چنین نشد و او بعد از نقش‌آفرینی در «زمین ناهموار» چندان در ترکیه دوام نیاوردم و به ایران بازگشت. بازگشت هرمز سیرتی بسیار پر سروصداتر از آنچه تصور می‌شد اتفاق افتاد و دلیل آن هم مصاحبه‌ای بود که این بازیگر انجام داد. انتشار عکس سعید ابراهیمی‌فر در جشن کانون کارگردانان نیز نگاه‌ها را متوجه این کارگردان کرد. وداع با جم ترور مدیر شبکه جم از یک سو که وضعیت این شبکه را تحت تاثیر قرار داد از یک سو و از سوی دیگر نوع برخوردی که در ایران با هنرمندان سفر کرده صورت گرفت٬ فرصت آن را فراهم کرد تا موج ترک جم و در ادامه بازگشت به ایران ادامه بیابد. احمدرضا گرشاسبی به عنوان کارگردانی که بیشتر سراغ موضوعات مذهبی و یا مربوط به دفاع مقدس می‌رفت٬ شناخته می‌شد٬‌ اما در یکی از روزهایی که اخبار از گوشه و کنار اسامی تازه‌ترین سفرکرده به جم را اعلام می‌کرد٬ نام گرشاسبی نیز شنیده شد. او «ملاقات در مه» را برای شبکه جم و با بازی رامسین کبریتی، سارا باهنر، پریسا وظیفه دوست و کسرا رئوفی کارگردانی کرد. کمی قبل از آنکه رابعه اسکویی ایران را ترک کند٬ اغلب در فیلم‌های تلویزیونی و یا کارهایی که برای شبکه نمایش خانگی ساخته می‌شد٬ ایفای نقش می‌کرد. او بعد از پیوستن به جم در فیلم تلویزیونی «پیاده‌روهای خالی» به کارگردانی مهدی مظلومی در نقش زنی که قدرت تکلم خود را از دست داده بود بازی کرد. این نخستین حضور او در یکی از محصولات شبکه جم بعد از خروج از ایران بود. اما نتیجه این همکاری‌ها نتوانست رضایت او را جلب کند و اسکویی بعد از مدتی همکاری خود را با جم قطع کرد. سپیده توفیق به عنوان گوینده با شکبه جم همکاری می‌کرد٬ اما آنچه که از سوی او شرایط غیرحرفه‌ای شبکه جم اعلام شده٬ اجازه نداد او هم همکاری با این شبکه را ادامه دهد و به این ترتیب ترکیه را ترک کرد و راهی ایران شد. او با انتشار یک فیلم در اینستاگرام، از حضور بی سر و صدای خود در تالار پذیرایی در شهر قم خبر داد! سارا نوربخش به عنوان گریمور و بازیگر همکاری با شبکه جم را آغاز کرد. او بعد از مدتی کار با این شبکه به دلیل آنچه که از قول او بدرفتاری مسئولان شبکه اعلام شد و همچنین نبود حساب و کتاب روشن همکاری خود را با این شبکه قطع کرد. او با انتشار ویدئویی تلاش کرد از پشت صحنه اتفاقاتی که در این شبکه رخ می‌دهد سخن بگوید. ماریا کریمی دوبلور و بازیگر٬ بهناز سلیمانی بازیگر٬ محمدرضا کریمیان بازیگر، ادریس بهرامی بازیگر و دوبلور ، مجتبی شمس بازیگر و دوبلور ، ماهور بساکی بازیگر و آتنا محمودی دستیار کارگردان از دیگر افرادی‌اند که براساس اخبار منتشر شده در برخی سایت‌های خبری همکاری خود را با جم قطع کرده‌اند.