۵ ویژگی که قدیمی‌ترین روزنامه‌‌های کشور را بی‌اثر کرده است/ «اطلاعات» متمول بدون اثر، «کیهان» شیرِ پیرِ نیازمندِ تغییر!

سرویس فرهنگی فردا؛ حسین حیدری: نوزدهم تیر ماه سال ۱۳۰۵ بود که اولین شماره روزنامه اطلاعات منتشر شد. روزنامه‌ای در دو صفحه و در ۵۰۰ نسخه که سال‌ها بعد نه تنها توانست خود را به عنوان یکی از اصلی‌ترین رسانه‌های کشور معرفی کند بلکه بعد از نزدیک به یک قرن، تبدیل به قدیمی‌ترین روزنامه در حال انتشار ایران شد.

اما این روزنامه در حالی امروز جشن تولد 91 سالگی خود را پشت سرمی‌گذارد که مدت‌هاست از دوران اوج خود فاصله گرفته است؛ روزهایی که فضای مطبوعاتی کشور در سیطره دو روزنامه اطلاعات و کیهان بود ولی حالا مدت‌هاست که دیگر خبری از این روزنامه و مقالات آن در فضای عمومی جامعه نیست.

مقاومت 30 ساله در برابر تغییر!

روزنامه اطلاعات و کیهان در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان دو روزنامه اصلی کشور فعالیت می‌کردند. روزنامه‌هایی که در سال‌های پس از انقلاب ابتدا به بنیاد مستعضفان سپرده شدند و پس از مدتی این دو مؤسسه زیر نظر ولی فقیه قرار گرفت.

حضور سیدمحمود دعایی از سال 59 در این موسسه و فعالیتش در این مجموعه بزرگ و ثروتمند را باید یکی از بزرگترین نمادهای مقابله با تحول و تغییر در عرصه مطبوعاتی کشور دانست. روزنامه اطلاعات در طی 37 سال حضور سیدمحمود دعایی در این مجموعه نه در شیوه صفحه‌بندی خود تحولی ایجاد کرده است و نه حتی در قطع ظاهری‌اش تغییری دیده می‌شود؛ گویی که از زمان متوقف شده است و گردانندگان این روزنامه هنوز در حال و هوای همان سال‌ها مانده‌اند!

باسابقه اما بی‌تاثیر

یکی دیگر از نکات جالب توجه در ارتباط با روزنامه اطلاعات عدم تاثیرگذاری این روزنامه با سابقه در سپهر سیاسی کشور است. روزنامه‌ای که چهره‌های بزرگ و مطرحی در آن قلم می‌زنند ولی تنها در بعضی از موارد خاص و در واقع هر چند سال یک بار یکی از مقالات این روزنامه دیده می‌شود. اتفاقی که برای چنین مجموعه‌ای با این همه سابقه و اعتبار بسیار ضعیف و دور از انتظار است.

این در حالی است که بسیاری از روزنامه‌ها و نشریات هم‌‎طیف این روزنامه با سابقه و هزینه‌های کمتری در حال فعالیت هستند و اثرگذاری بسیار بیشتری نیز در فضای سیاسی کشور دارند.

بنگاه متمول اقتصادی-فرهنگی که خروجی ندارد

موسسه اطلاعات که روزنامه اطلاعات یکی از زیرمجموعه‌های آن محسوب می‌شود؛ در طی این سال‌ها به عنوان یکی از بزرگترین بنگاه‌های اقتصادی و فرهنگی کشور از درآمد خوبی برخوردار بوده است. درآمدی که بخش زیادی از آن از محل شرکت «ایران چاپ» به عنوان یکی از بزرگ‌ترین چاپخانه‌های‌ ایران تامین می‌شود و می‌توانست منشا تحولات بسیاری در این روزنامه و سایر رسانه‌های وابسته به این مجموعه باشد.

این در حالی است که نه تنها روزنامه اطلاعات در طی این سال‌ها هر روز ضعیف‌تر از دیروز شده است؛ بلکه سایر زیرمجموعه‌های این موسسه همچون اطلاعات سیاسی- اقتصادی، اطلاعات علمی، اطلاعات هوایی، اطلاعات هفتگی، دنیای ورزش، جوانان امروز و... نیز در این سال‌ها یا تعطیل شده‌اند و یا اینکه همانند روزنامه اطلاعات تاثیر خاصی در حوزه فعالیت خود نداشته‌اند و صرفا به عنوان یک هفته‌نامه یا ماهنامه منتشر شده‌اند.

با این تفاسیر به نظر می‌رسد اصلی‌ترین دلیل حصول چنین نتایج ضعیفی با وجود ثبات مدیریتی در این مجموعه را باید در عملکرد ضعیف مدیران این مجموعه جستجو کرد. مدیریتی که با وجود سرعت بالای تغییرات عرصه رسانه؛ حاضر به مطابقت دادن خود با این فضای جدید نشده است و در نهایت نیز این مجموعه مهم رسانه‌ای را تبدیل به یک مجموعه «بی‌اثر» در حوزه رسانه و سیاست کند.

دردی که به جان کیهان؛ رسالت و جمهوری اسلامی هم افتاد

هرچند که این ضعیف شدید در ارتباط با بسیاری از روزنامه‌های با سابقه دیگر همچون کیهان، جمهوری اسلامی و رسالت نیز قابل طرح است. رسانه‌هایی که زمانی در فضای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جامعه جریان‌ساز و اثرگذار بودند ولی مدت‌هاست که با اصرار بر ادامه فعالیت خود به همان شیوه و روال سابق تبدیل به رسانه‌هایی شده‌اند که نه اهالی رسانه و نه اهالی سیاست آن‌ها را جدی نمی‌گیرند.

البته شدت این موضوع در ارتباط با روزنامه کیهان به واسطه سرمقاله‌های مدیرمسئول و خبرهای ویژه‌ای که منتشر می‌کند، به نسبت سایر مواردی که نام بردیم کمتر است؛ ولی به نظر می‌رسد این روزنامه نیز با وجود اثرگذاری بیشتری که نسبت به «اطلاعات» رقیب دیرینه خود دارد؛ دچار همان آفتی شده که اطلاعات از آن رنج می‌برد.

شیرِ پیرِ نیازمندِ تغییر

هر چند که عملکرد کیهان در زمینه رشد و تربیت نیرو بدون شک بیش از هر سه روزنامه دیگر مثمرثمر بوده است اما به نظر می‌رسد مشکل اصلی در ارتباط با مدیریت این مجموعه عدم جایگزینی نیروهای تربیت شده در راس جایگاه راس مجموعه است.

حاج حسین شریعمتداری که در طی سه دهه اخیر بر راس مدیریت این مجموعه قرار داشته در همه این سال‌ها نیروهای خوب و کاربلدی را تربیت و راهی فضای مطبوعاتی و رسانه‌ای کشور کرده است ولی شاید دیگر وقت آن رسیده باشد که حاج حسین جای خود را به نیروهای جوان بدهد. نیروهایی که حضورشان در راس مجموعه می‌تواند در ساختار تکراری و یکنواخت کیهان تغییری ایجاد کند.

شاید اگر مدیریت کیهان در طی این سال‌ها دستخوش تغییر می‌شد، اتفاقی که برای سایر زیرمجموعه‌های موسسه اطلاعات افتاد؛ برای زیرمجموعه‌های دیگر کیهان تکرار نمی‌شد. کیهان که روزی در کنار انتشار روزنامه دارای مجلات و ماهنامه‌هایی همانند کیهان بچه‌ها و کیهان ورزشی، کیهان کاریکاتور و... بود؛ حالا مدت‌هاست که دیگر با نامی جز همان روزنامه کیهان در کیوسک‌های مطبوعاتی کشور یافت نمی‌شود.