از موج مرده تا جرم پرواز/ ۴ اثری که شما را با حقیقت «حقوق بشر آمریکایی» آشنا می‌کند!

سرویس فرهنگی فردا: تاریخ جمهوری اسلامی پر است از اتفاقات تلخی که می‌شود آن‌ را با زبان ادبیات و هنر به مخاطب عام به ویژه مخاطب جوان امروز نشان داد. اتفاقات کوچک و بزرگی که هرکدام در گوشه‌ای از تاریخ این کشور به وقوع پیوسته و مرور آن‌ها می‌تواند چهره واقعی دوستان و دشمنان این آب و خاک را برای همگان آشکار کند.

فاجعه حمله به هواپیمای مسافربری کشورمان در 12 تیر سال 67 نیز یکی از همین اتفاقات است. فاجعه‌ای تلخ که رهبر معظم انقلاب آن را مصداق حقوق بشر موردنظر آمریکایی‌ها دانستند در حالی که شاید بسیاری از جوان‌های امروز یا از آن اطلاعی ندارند و یا صرفا به عنوان یک اتفاق تاریخی همانند بسیاری دیگر از وقایع تلخ تاریخ معاصر به آن نگاه می‌کنند.

در این میان شاید سهم هنرمندان و کم کاری‌های صورت گرفته از جانب اهالی فرهنگ نسبت به همه بخش‌های دیگر در این زمینه پررنگ‌تر و بیشتر باشد.

در میان آثاری که در این 30 سال می‌شد در ارتباط با این فاجعه مهم و بسیار تلخ در عرصه فرهنگی و هنری تولید کرد، تنها چند اثر قابل قبول به چشم می‌خورد:

موج مرده

«موج مرده» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا تنها اثر سینمایی تولید شده در ارتباط با این فاجعه است. داستان این فیلم درباره یکی از فرماندهان نیروی دریایی است که سال‌ها بعد از جنایت آمریکایی‌ها، به فکر انتقام از ناو وینسنس می‌افتد که دوباره وارد خلیج فارس شده است.

هر چند که حاتمی‌کیا برای این اثر تلاش‌های بسیاری کرد اما با این همه «موج مرده» را می‌توان یکی از ضعیف‌ترین آثار کارنامه کاری او برشمرد و از این نظر هنوز هم جای خالی یک اثر قابل قبولی سینمایی در این حوزه خالی است.

سفر بمباران

وضعیت آثار تولید شده در ارتباط با فاجعه پروزا 655 در حوزه شعر و ادبیات نیز تقریبا مشابه حوزه سینماست. در این حوزه نیز تقریبا آثار قابل قبول انگشت‌شماری تولید شده است که بدون شک «سفر بمباران» یکی از آن‌هاست. مرور نخستین شعر این مجموعه بر خواننده این نکته را روشن می‌کند که نام‌گذاری این مجموعه بر پایه آگاهی ‌و اشاره به کتاب‌های آسمانی قرآن و تورات است. انتخاب کلمه «سِفر» که بر پیشانی برخی ابواب کتاب مقدس است تصادفی نیست.

نام این کتاب از آنجا که درون‌مایه‌ای ضداستکباری دارد، القاکننده بدعتی است که در کتاب مقدس اتفاق افتاده است. شاعر با این آگاهی فصل تازه‌ای با نام «بمباران» را بر آن متصور شده است. لمس این پارادوکس از آنجا بر دل می‌نشیند که مستکبران در هر لباس و هر نامی سعی در مقدس نشان دادن فعالیت‌های ضدبشری خود دارند. از همین رو شاعر «بمباران» را به عنوان نماد نسل‌کشی در کنار سِفر که واژه‌ای ‌است مقدس، نشانده است.

نگاه شاعر در فضای جاری سفر بمباران معطوف به نشاندن اسطوره‌های خارجی و داخلی در کنار یکدیگر است البته نه جهت برتری‌بخشی اسطوره‌نماهای داخلی بر اسطوره‌های بیگانه. تاختن شاعران بر چرایی رنگ‌باختن ارزش‌های داخلی در مقابل ارزش‌های وارداتی بیگانه با فرهنگ ما امر تازه‌ای نیست اما مودب گامی به جلو نهاده و ارزش‌های نوساخته داخلی را نیز همچون ارزش‌های بیگانه با فرهنگ ما سزاوار ستیز دانسته است.

موج زنده

هر چند که در حوزه مستند وضعیت آثار تولید شده حداقل به لحاظ کمی بهتر از سایر حوزه‌هاست اما در این حوزه نیز هنوز جای کار بسیاری وجود دارد. «موج زنده» مستندی به کارگردانی حبیب احمدزاده و گویندگی پرویز پرستویی است که آن را می‌توان جدی‌ترین مستند تولید شده در ارتباط با این موضوع دانست. در این مستند علاوه بر پرویز پرستویی؛ علی نصیریان، حسن پورشیرازی، مهتاب کرامتی، پرویز شیخ طادی و رویا تیموریان نیز در کنار خانواده شهدای هواپیمای مسافربری ایران‌ایر حضور پیدا کرده‌اند.

جرم پرواز

در حوزه موسیقی اما حکایت مظلومیت شهدای فاجعه حمله به پرواز 655 بیشتر از دیگر حوزه‌هاست. چرا که تا امروز تنها دو اثر جدی و تا حدی قابل قبول پیرامون این فاجعه تولید شده است. اولی «جرم پرواز» اثری با صدای صدای پویا بابایی خواننده جوان کشورمان و با تهیه کنندگی باشگاه ترانه و موسیقی راه است و اثر دوم که تولید و انتشار آن با حواشی بسیاری مواجه شد؛ نماهنگ «ایستاده‌ایم تا آخرین قطره خون» به تهیه کنندگی باشگاه فیلم سوره، با صدای حسین حقیقی بود که البته تولید آن با توجه به حواشی بسیاری که به واسطه برخی از مسائل برای آن پیش آمد؛ تقریبا محتوای کلی اثر را در سایه تاثیر خود قرار داد.