قفل صدا و سیما بر تولید محتوای «وب»

ایران: هفته گذشته شکایت صدا و سیما از «آپارات» (سرویس اشتراک ویدئو) و سرویس‌های زیرمجموعه آن به یکی از پربحث‌ترین خبرهای حوزه فضای مجازی تبدیل شد. در ابتدا عدم اظهار نظر صدا و سیما و آپارات در خصوص دلایل این شکایت، شایعاتی در مورد تعطیلی این سرویس اشتراک ویدئو نیز منتشر شد.

در ادامه، با حذف اپلیکیشن این سرویس از فروشگاه «کافه‌بازار» احتمال درست بودن این شایعات هم قوت گرفت. بعد از اما و اگرهای بسیار حساب کاربری آپارات در توئیتر هرگونه شایعه یا خبر تعطیلی و کاهش فعالیت‌های سایت آپارات را شدیداً تکذیب کرد. مدیر کافه بازار هم در برابر انتقاد بسیاری از کاربران و فعالان وب که چرا «اپ» آپارات را از روی فروشگاه خود حذف کرده‌ است در توئیتر خود اعلام کرد: « متأسفانه آپارات با دستور بازپرس دادسرای فرهنگ و رسانه از کافه بازار حذف شده است.

این در حالی است که اپ آپارات از طریق دیگر فروشگاه‌های اپلیکیشن در دسترس است و این شرایط تبعیضی جدی برای بازار و آپارات دو سرویس دهنده داخلی محسوب می‌شود.» یک روز بعد از حذف آپارات از کافه بازار، صدا و سیما هم سکوت خود را شکست و در بیانیه‌ای زیر پا گذاشتن مالکیت فکری و حقوق بین‌الملل سازمان صدا و سیما از سوی آپارات را دلیل اصلی شکایت خود عنوان کرد. نداشتن مجوز سایت‌هایی از جمله آپارات، در عرصه صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی از سوی صدا و سیما، دلیل دیگر شکایت این سازمان از آپارات اعلام شده است.

ایجاد محدودیت برای سرویس‌های اینترنتی ایرانی در حالی رخ می‌دهد که وزارت ارتباطات با در نظر گرفتن برنامه‌های ویژه و تعریف بسته‌های حمایتی در تلاش برای گسترش استفاده از سرویس‌های اینترنتی ایرانی و همچنین افزایش تولید محتوای دیجیتال است. حالا اما مخالفت‌های جدی و گوناگون صدا وسیما با تکیه بر قانونی که بسیاری آن را قدیمی و ناهماهنگ با شرایط فعلی بازار تولید محتوا می‌دانند، فعالیت تولید‌کنندگان محتوا در وب را بیش از پیش در هاله‌ای از ابهام قرار داده است.

شکایت‌هایی در انتظار رسیدگی

این نخستین بار نیست که صدا وسیما شکایت‌هایی علیه تولیدکنندگان محتوا در فضای وب ترتیب داده است. پیش از این نیز «پخش زنده» در سایت طرفداری و ورزش 3 به دلیل شکایت صدا و سیما متوقف شده بود. همچنین چندین شکایت این سازمان علیه برخی تولیدکنندگان محتوای اینترنتی صورت گرفته که بسیاری از آنها به دلیل ترس از ایجاد محدودیت بیشتر از طرف این سازمان حاضر به رسانه‌ای کردن آن نیستند. در واقع دلخوری این سازمان از سرویس‌های اینترنتی به زمان ورود اینترنت به کشور بازمی‌گردد، زمانی که صدا سیما تلاش‌های زیادی انجام داد تا مدیریت شبکه اینترنت را در اختیار بگیرد. منطق این سازمان برای مدیریت بر شبکه اینترنت هم این بود که در اینترنت صوت و تصویر رد و بدل می‌شود و بر این اساس نیز هدایت آن را باید به عنوان تنها متولی تولید صوت و تصویر در اختیار داشته باشد. اما مخالفت‌های وزارت پست و تلگراف سابق(وزارت ارتباطات فعلی) مانع رسیدن صدا و سیما به هدفش شد. هرچند مدیران اصلی این سازمان برای مدیریت و نظارت بهتر روی تصمیم‌گیری نهادهایی همچون شورای عالی فضای مجازی، کمیته تعیین مصادیق و... نمایندگانی در این نهاد‌ها دارند. صدا و سیما در چند سال اخیر و با از دست دادن بخش قابل توجهی از مخاطبان خود تلاش‌های زیادی برای حضور پررنگ‌تر در اینترنت کرده است. اجرای طرح IPTV(تلویزیون اینترنتی) و حمایت از سرویس‌های اینترنتی و اپلیکیشن‌های خاص از جمله این تلاش‌ها بوده که تاکنون نتوانسته موفقیتی همچون موفقیت سرویس‌هایی مانند آپارات در جذب مخاطبان به سرویس‌های اینترنتی را داشته باشد. در حالی صدا و سیما نیست به پخش برخی از برنامه‌هایش از طریق سرویس آپارات شکایت کرده که بسیاری از برنامه‌های این سازمان از طریق سرویس‌های خارجی همچون تلگرام، اینستاگرام و... نیز در بین کاربران به اشتراک گذاشته می‌شود.

محمد جواد شکوری مقدم، مدیر آپارات و فیلیمو، در پاسخی که در اختیار رسانه‌ها گذاشته است در خصوص متهم شدن سرویس آپارات به نقض حقوق مالکیت فکری سازمان صدا و سیما گفته است: «سرویس آپارات طبق آیین نامه سازماندهی و توسعه رسانه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی دیجیتال فعالیت می‌کند و بجز این دارای مجوز رسانه کاربر محور موضوع ماده ٢ آیین‌نامه یاد شده از مرکز رسانه‌های دیجیتال است. همچنین سایت فیلیمو نیز دارای مجوز سامانه نمایش درخواستی VOD از سازمان سینمایی و امور وزارت ارشاد است. بنابراین فعالیت‌های این مجموعه تماماً منطبق بر قوانین و مقررات جاری کشور و دارای مجوز است.»

قانون‌های قدیمی و محدود کننده

در حالی که دولت در تلاش برای رشد فضای استارت‌آپی و کارآفرینی در کشور است اما به دلیل نبود قانون به روز و شفاف، فعالیت بسیاری از شرکت‌های استارت‌آپی در چند ماه اخیر به دلیل شکایت بعضی سازمان‌ها با مشکل مواجه شده است. به باور بسیاری از فعالان حوزه کسب‌وکارهای نوین ایجاد چنین محدودیت‌هایی برای فضای کارآفرینی کشور، علاوه بر ایجاد ترس در بین شرکت‌های استارت‌آپی مانع ورود سرمایه‌گذاران قدرتمند به این بازار می‌شود. ناصر غانم‌زاده، مدیر و بنیانگذار یک گروه استارت آپی در گفت‌و‌گو با روزنامه ایران، ضعف قانونی و قدیمی بودن برخی قانون‌ها در فضای کسب و کار را عامل مطرح شدن چنین شکایت‌ها و ایجاد محدودیت برای شرکت‌های استارت‌آپی می‌داند. وی در خصوص شکایت صدا و سیما از آپارات می‌گوید: « شکایت یک رقیب از رقیب دیگر کاملاً تعجب‌آور است. صدا و سیما یک رقیب برای آپارات است و از آن‌جا که با گذر زمان نتوانسته به پای قدرت رقیب تازه وارد خود برسد حالا به استناد یکسری قانون قدیمی به دنبال بهانه‌ای است تا این رقیب خود را از بین ببرد.»

غانم‌زاده به ناآگاهی صدا و سیما به سرویس‌های محتوامحور اشاره می‌کند و می‌افزاید: «صدا وسیما هنوز متوجه این ماجرا نیست که آپارات محتوایی روی سرویس خود قرار نمی‌دهد و این کاربران هستند که اقدام به انتشار محتوا روی این سرویس می‌کنند. بنابراین اگر هم کار غیر قانونی صورت گرفته است باید آن محتوا از روی سرویس حذف شود نه اینکه‌ کل سرویس حذف شود. همچنین اگر تخلفی صورت گرفته است باید ابتدا دادگاه با حضور دو طرف تشکیل و بعد حکم به حذف یا بستن یک سرویس داده شود اما می‌بینیم که هنوز دادگاهی تشکیل نشده اما اپلیکیشن آپارات از کافه‌بازار حذف شده است.»

او ادعای سازمان صدا و سیما مبنی بر اینکه صدور مجوز و نظارت بر فعالیت همه فعالان حوزه فضای مجازی تنها بر عهده این سازمان است را غیر منطقی عنوان کرده و تأکید می‌کند یک رقیب نمی‌تواند برای رقیب دیگر خود تعیین تکلیف کند. غانم‌زاده به پاسخ صدا و سیما نسبت به شکایت از آپارات اشاره می کند و می‌گوید: « در این جوابیه صدا و سیما خبر از راه‌اندازی یک سرویس در آینده برای جایگزینی با آپارات می دهد و این به صورت واضح به این معنی است که ما برای اینکه سرویس‌خودمان مورد استفاده قرار بگیرد برای حذف رقیبمان (آپارات) گام بر می‌داریم.» وی بر این باور است که قانون سازمان صدا و سیما با توجه به دگرگونی‌هایی که به واسطه اینترنت در تولید محتوا ایجاد شده نیاز به بازبینی و تغییر دارد. در همین زمینه محمد جعفر نعناکار، استاد دانشگاه در حوزه حقوق فناوری‌اطلاعات نیز شکایت صدا و سیما از آپارات را بی‌مورد می‌داند و بحث بر سر چنین موضوعاتی رابا به روز نبودن قوانین در کشور ارتباط می‌دهد. وی می‌گوید: «صدا و سیما تنها می‌تواند جلو بازنشر محتواهایی را بگیرد که از طریق رادیو یا تلویزیون دیگر منتشر می‌شوند. در این زمینه آپارات تنها زیرساختی برای توزیع و بازنشر محتوایی فراهم کرده که از طریق افراد مختلف، شرکت‌ها یا صدا و سیما تولید می‌شود و این به هیج وجه خلاف قانون صدا و سیما نیست.»

وی پیشنهاد می‌کند برای جلوگیری از چنین مشکلاتی، شرکت‌هایی که زیرساخت نشر و توزیع محتوا در حوزه مدیا را دارند ساز و کاری را از نظر فنی در اختیار بگیرند که محتوای مربوط به صدا و سیما از طریق کاربران روی سرویس‌هایشان گذاشته نشود. همچنین به باور وی با پایش لحظه‌ای محتوای قرار گرفته توسط کاربران می‌توان تا حدود زیادی از بروز چنین شکایت‌هایی هم جلوگیری کرد. به باور بسیاری از کارشناسان ایجاد چنین محدودیت‌هایی از سوی سازمانی مانند صدا و سیما در شرایطی که امکان فعالیت مستقیم و بدون فیلتر بسیاری از سرویس‌های اینترنتی در کشور وجود ندارد جلوی نبوغ شرکت‌های استارت آپی را خوهد گرفت و مانع ورود سرمایه‌گذاران به این بازار خواهد شد. در نتیجه رشد اکوسیستم استارت‌آپی در کشور محدود و محدودتر می‌شود و سرویس‌های اینترنتی تولید شده در کشور تنها یک کپی از نمونه‌های خارجی خواهند بود و با کیفیت و کارایی آنها هم فاصله بسیاری خواهند داشت.